Της Μαρίας Κουλούρη,
Πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας και το ποιοι είμαστε; Άραγε, πόσο εύκολο είναι να ανατραπούν όλα όσα θεωρούμε δεδομένα και υπό ποιες συνθήκες μπορεί να συμβεί αυτό; Σίγουρα, ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες αυτής της αλλαγής είναι η μεγαλύτερη συμφορά της ανθρωπότητας, δηλαδή ο πόλεμος, ο οποίος στο πέρασμά του, πέρα από νεκρούς και καταστροφές, αφήνει πίσω του και ψυχικά τραυματισμένους ανθρώπους, οδηγώντας τους σε μια καθημερινή εσωτερική «πάλη».
Το Εγώ; του Peter Flamm, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Μαρίας Μάντη, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που πραγματεύεται αυτό το σημαντικότατο ζήτημα. Μάλιστα, αποτέλεσε το λογοτεχνικό ντεμπούτο του Flamm, κυκλοφορώντας το 1926 και προκαλώντας μεγάλη αίσθηση. Το πραγματικό του όνομα ήταν Έριχ Μόσε και γεννήθηκε το 1891 στο Βερολίνο, ενώ έφυγε από τη ζωή το 1963 στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε ιατρική και εργάστηκε ως ψυχολόγος, ενώ παράλληλα έγραψε τρία ακόμα μυθιστορήματα ως το 1934, οπότε και αναγκάστηκε να μετακομίσει για τη Νέα Υόρκη. Εκεί εργάστηκε ως ψυχίατρος, αναπτύσσοντας στενές σχέσεις με σπουδαίες προσωπικότητες, όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Τσάρλι Τσάπλιν.
Μην κάνετε το λάθος να αναζητήσετε τη γραμμικότητα και τη λογική συνέχεια στο έργο. Όπως στην περίοδο του πολέμου δεν υπάρχει λογική, έτσι και στο Εγώ; απουσιάζει το λογικό στοιχείο και το ξεκάθαρο νόημα. Άλλωστε, στόχος του μυθιστορήματος δεν είναι να παρέχει σαφείς ερμηνείες, αλλά περισσότερο αποτελεί μια ομολογία του συγγραφέα σχετικά με τις «σκόρπιες» και τραυματικές αναμνήσεις των ανθρώπων που επέστρεψαν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Όχι εγώ, κύριοι δικαστές, ένας νεκρός είναι αυτός που σας μιλάει με το στόμα μου. Δεν είμαι εγώ που στέκομαι εδώ, δεν είναι δικό μου αυτό το χέρι […], δεν είναι δική μου πράξη». Το παραπάνω απόσπασμα «ανοίγει» το βιβλίο και αποτελεί την πρώτη του παράγραφο, ενώ παράλληλα αντιλαμβανόμαστε την εσωτερική σύγχυση του συγγραφέα.
Όπως αναφέρθηκε, η υπόθεση δεν αποσαφηνίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, αφού ο συνειρμικός τρόπος γραφής «μπερδεύει» τον αναγνώστη που περιπλανιέται από τη μια σκέψη στην άλλη. Το βιβλίο χρονικά τοποθετείται στα τέλη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ξεκινά με κάποιους στρατιώτες να γιορτάζουν το γεγονός. Όταν ένας άνδρας βγαίνει για να κάνει μια βόλτα, βρίσκει ένα σκοτωμένο στρατιώτη, ένα γιατρό και του παίρνει το όνομα, το διαβατήριο, μα και τη μοίρα. Αν και ο ίδιος έπρεπε να γυρίσει στη Φρανκφούρτη, ταξιδεύει για το Βερολίνο ως γιατρός «Χανς». Παραδόξως, ωστόσο, όλος ο κοινωνικός περίγυρος αναγνωρίζει τον Χανς στο πρόσωπο του άνδρα, σαν να μην πρόκειται για «εξαπάτηση», εκτός από τον σκύλο του, ο οποίος και τον δαγκώνει μόλις τον βλέπει. Πρόκειται, όμως, πράγματι για εξαπάτηση;
Το Εγώ; είναι ένα άρτιο ψυχολογικό μυθιστόρημα. Παρά το γεγονός πως ο αναγνώστης δεν μπορεί να προχωρήσει σε μια σαφή ερμηνεία των όσων διαβάζει, οδηγείται σε μια απνευστί ανάγνωση που του εγείρει διαρκώς προβληματισμούς και τον ωθεί σε μια συνεχή εσωτερική αναζήτηση. Άλλωστε, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει και η Μαρία Μάντη στο επίμετρο, το έργο χαρακτηρίζεται από έντονη πολυσημία, όπως τα περισσότερα έργα της περιόδου του μοντερνισμού, που δέχτηκαν σαφείς επιρροές από τις διαρκείς πολεμικές συγκρούσεις.
