Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η Ενετοκρατία στην Κύπρο αποτελεί μία εξίσου σημαντική περίοδο της ιστορίας του νησιού. Διήρκεσε περίπου 82 χρόνια, από το 1489 έως το 1571 και συνδέεται στενά με την ευρύτερη πολιτική, οικονομική και στρατιωτική επέκταση της Βενετικής Δημοκρατίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Κύπρος βρέθηκε υπό την κυριαρχία μιας από τις ισχυρές ναυτικές δυνάμεις της εποχής, γεγονός που άφησε το στίγμα της στην πολιτική διοίκηση, την κοινωνία, την αρχιτεκτονική και τις στρατιωτικές υποδομές του νησιού.
Η πορεία προς την Ενετοκρατία ξεκίνησε αρκετά πριν από το 1489. Οι σχέσεις της Κύπρου με τη Βενετία είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνονται από τον 12ο αιώνα, ιδιαίτερα μετά την εγκαθίδρυση του βασιλείου των Λουζινιανών. Οι Βενετοί, ως εμπορικός λαός, διείσδυσαν σταδιακά στην κυπριακή κοινωνία, αποσπώντας σημαντικά εμπορικά προνόμια και δικαιώματα από τους βασιλείς του νησιού. Με τον καιρό, απέκτησαν μεγάλη επιρροή στην πολιτική και στην οικονομική ζωή του νησιού.
Το σημείο καμπής ήρθε όταν η Κατερίνα Κορνάρο, ευγενής από τη Βενετία και σύζυγος τoυ βασιλιά Ιάκωβου Β΄ του Λουζινιανού, ανέλαβε την εξουσία μετά τον πρόωρο θάνατο του συζύγου της και του ανήλικου γιου τους. Το 1489, πιεζόμενη από τη βενετική κυβέρνηση, παραιτήθηκε υπέρ της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας», παραδίδοντας το νησί στη διοίκηση της Βενετίας. Έτσι, η παραίτησή της σηματοδότησε το τέλος της βασιλικής κυριαρχίας στην Κύπρο και την έναρξη της Ενετοκρατίας.
Η Βενετία εγκαθίδρυσε ένα αυστηρό συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα στην Κύπρο. Η νήσος διοικείτο από έναν Βαΐλο ή έναν τοποτηρητή (luogotenente), που είχε την ανώτατη πολιτική, στρατιωτική και δικαστική εξουσία και διοριζόταν απευθείας από τη Βενετική Σύγκλητο. Τον πλαισίωναν δύο σύμβουλοι (consiglieri), ενώ στην πρωτεύουσα, τη Λευκωσία, λειτουργούσε το Reggimento, ένα είδος τοπικού συμβουλίου με Βενετούς αξιωματούχους.
Η αριστοκρατία παραμερίστηκε, ενώ οι Κύπριοι είχαν περιορισμένη συμμετοχή στη διοίκηση. Ουσιαστικά, η εξουσία συγκεντρώθηκε στα χέρια των Βενετών ευγενών και εμπόρων, γεγονός που υποβάθμισε τη θέση των Κυπρίων και περιόρισε την κοινωνική τους κινητικότητα. Η οικονομική πολιτική της Βενετίας ήταν σαφώς προσανατολισμένη στην εκμετάλλευση των πόρων του νησιού προς όφελος της. Η γεωργία εξακολουθούσε να αποτελεί τη βάση της κυπριακής οικονομίας, με βασικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το βαμβάκι, η ζάχαρη και τα αμπέλια. Παράλληλα, οι εξαγωγές κρασιού και ζάχαρης απέφεραν σημαντικά έσοδα. Αξιοσημείωτη ήταν και η ανάπτυξη της βιοτεχνίας, κυρίως η υφαντουργία, η παραγωγή βαφών και η επεξεργασία των πρώτων υλών. Οι αγορές και τα παζάρια, ιδιαίτερα της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου, γνώρισαν άνθηση, αποτελώντας κόμβους εμπορικών δραστηριοτήτων.
Ωστόσο, η κοινωνική δομή της χαρακτηριζόταν από έντονη ιεραρχία. Οι Βενετοί κατείχαν τις ανώτερες κοινωνικές και οικονομικές θέσεις, ενώ οι Κύπριοι αγρότες και τεχνίτες υπέφεραν από βαριά φορολογία και περιορισμένα πολιτικά δικαιώματα. Η διάκριση μεταξύ Καθολικών και Ορθοδόξων ήταν εμφανής, αν και η Ορθόδοξη Εκκλησία συνέχισε να υφίσταται, με περιορισμένη όμως αυτονομία και επιρροή.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα της Ενετοκρατίας στην Κύπρο υπήρξε η στρατιωτική θωράκιση του νησιού. Η Βενετία, αναγνωρίζοντας τη στρατηγική θέση της Κύπρου ως σταυροδρόμι εμπορίου και στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο, προχώρησε σε εκτεταμένα έργα οχύρωσης. Ιδιαίτερα, μετά τις αυξανόμενες οθωμανικές απειλές, αποφασίστηκε η ανακατασκευή των τειχών της Λευκωσίας το 1567. Οι νέες πύλες της πόλης Porta Giuliana (Πύλη Αμμοχώστου), Porta del Proveditore (Πύλη Κερύνειας) και Porta di San Domenico (Πύλη Πάφου) ήταν χτισμένες για στρατιωτική ασφάλεια και ελεγχόμενη πρόσβαση. Η Αμμόχωστος από την άλλη, μετατράπηκε σε μία από τις πιο ισχυρές οχυρωμένες πόλεις της εποχής. Τα τείχη της ενισχύθηκαν με βαθιά τάφρο και ισχυρούς προμαχώνες, καθιστώντας την «απόρθητη» – χαρακτηρισμός που επιβεβαιώθηκε και από την πολύμηνη αντίσταση της πόλης κατά την οθωμανική πολιορκία του 1570-1571.
Η αυξανόμενη απειλή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τελικά εκδηλώθηκε με την εισβολή στην Κύπρο το 1570. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, οι οθωμανικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στο νησί και ξεκίνησαν εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η Λευκωσία πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1570, με μεγάλες απώλειες για τον πληθυσμό. Η Αμμόχωστος, όμως, υπό τον διοικητή Μάρκο Αντόνιο Μπραγαδίνο, πρόβαλε σθεναρή αντίσταση που κράτησε για περίπου 11 μήνες. Η πολιορκία της Αμμοχώστου κατέληξε σε αιματηρή παράδοση τον Αύγουστο του 1571. Η θηριωδία των Οθωμανών μετά την παράδοση, με αποκορύφωμα τον βασανισμό και τον θάνατο του Μπραγαδίνου, συγκλόνισε την Ευρώπη και οδήγησε σε μια από τις τελευταίες πράξεις της Ενετοκρατίας στη Κύπρο.
Η περίοδος της Ενετοκρατίας υπήρξε αναμφίβολα αποικιοκρατική, με βασική στόχευση την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της Βενετίας. Παρόλα αυτά, η εποχή αυτή άφησε μια πλούσια πολιτιστική και αρχιτεκτονική κληρονομιά. Οι οχυρώσεις, τα διοικητικά και τα θρησκευτικά κτήρια, αλλά και η αστική οργάνωση των πόλεων, όπως αυτή της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου, φέρουν το αποτύπωμα της βενετικής παρουσίας μέχρι και σήμερα. Επιπλέον, η Ενετοκρατία προετοίμασε – άθελά της – το έδαφος για τη μετάβαση στην Οθωμανική περίοδο, διαμορφώνοντας πολιτιστικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά που επηρέασαν βαθιά την πορεία του νησιού κατά τους επόμενους αιώνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βενετοκρατία (1489-1571), makariosfoundation.org.cy, Διαθέσιμο εδώ
- Η Βενετοκρατία στην Κύπρο (1489-1571), archeia.moec.gov.cy, Διαθέσιμο εδώ
- Ενετοκρατία στην Κύπρο, historical-quest.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ενετοκρατία, leventismuseum.org.cy, Διαθέσιμο εδώ
