Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Σήμερα, θα ασχοληθούμε με ένα από τα μεγαλύτερα ευτράπελα, αλλά λιγότερο γνωστά, ιστορικά γεγονότα, που αρχικά ακούγεται σαν σκηνή από το Monty Python. Μιλάμε για την πτωματική σύνοδο του 897, και ναι, είχε να κάνει με τη δίκη ενός πτώματος. Συνοπτικά, ξέθαψαν έναν νεκρό πάπα, τον έντυσαν με παπικές ρόμπες, τον κάθισαν σε έναν θρόνο και έκαναν μια πλήρη δίκη με πολλές κατηγορίες στο όνομά του.
Ας γυρίσουμε λίγο προς τα πίσω για να δούμε το σκηνικό. Ο 9ος αι. μ.Χ., δεν ήταν η καλύτερη εποχή για να γίνεις Πάπας. Η πόλη της Ρώμης ήταν μια πολιτική πυριτιδαποθήκη και ο παπισμός ήταν περισσότερο πιόνι παρά θρησκευτική αρχή. Μεταξύ 872 και 965, περισσότεροι από 20 πάπες ανέλαβαν τον θρόνο — πολλοί υπηρέτησαν κάποιους μήνες πριν εξοριστούν, φυλακιστούν ή χειρότερα.
Μέσα σε αυτό το χάος, βρισκόταν ο Πάπας Φορμόζος, όπου πριν γίνει Πάπας το 891, είχε ήδη μια δύσκολη εκκλησιαστική καριέρα. Μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, προσπάθησε να περιηγηθεί στο ναρκοπέδιο των πολιτικών συμμαχιών, ειδικά στον ανταγωνισμό μεταξύ των Καρολίγγειων (απόγονοι του Καρλομάγνου) και της ανερχόμενης οικογένειας Σπολέτο. Ο Φορμόζος τάχθηκε στο πλευρό των Καρολίγγων, υποστηρίζοντας τον Αρνούλφο της Καρινθίας ως αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έναντι του Λαμπέρτου του Σπολέτο, ο οποίος κατά τύχη ήταν γιος μιας από τις πιο ισχυρές οικογένειες της Ρώμης. Αυτό αργότερα αποδείχθηκε ως ένα απ’ τα μεγαλύτερα λάθη της ζωής του.
Ο Φορμόζος πέθανε το 896. Οι εχθροί του, ωστόσο, δεν είχαν τελειώσει μαζί του. Ο επόμενος Πάπας, Στέφανος ΣΤ’, ήταν στενά ευθυγραμμισμένος με τον Σπολέτο και πραγματικά, μισούσε τον Φορμόζο με πάθος. Πώς όμως τιμωρείς έναν νεκρό; Τον ξεθάβεις, τον στηρίζεις σε έναν θρόνο και τον δικάζεις. Κι έτσι έγινε.
Τον Ιανουάριο του 897, ο Πάπας Στέφανος ΣΤ’ συγκάλεσε αυτό που έγινε γνωστό ως «Πτωματική Σύνοδος». Ξέθαψαν το άψυχο σώμα του Φορμόζου, το οποίο ήταν θαμμένο για περίπου εννέα μήνες, το έντυσαν με παπικά ενδύματα, το τοποθέτησαν στο θρόνο στη Βασιλική του Λατερανού και, σα να μην έφταναν όλα αυτά, το δίκασαν. Ένας διάκονος ανατέθηκε να μιλήσει εκ μέρους του πτώματος. Οι κατηγορίες; Μεταξύ άλλων: παραβίαση του εκκλησιαστικού νόμου με το να γίνει Πάπας, ενώ ήταν ακόμη επίσκοπος αλλού (του Πόρτο συγκεκριμένα) και ψευδορκία. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Στέφανος ΣΤ’ οργίστηκε με το σάπιο πτώμα, ενώ το δικαστήριο — αποτελούμενο από επισκόπους και εκκλησιαστικούς αξιωματούχους — κατάφερε με κάποιο τρόπο να κρατήσει τη ψυχραιμία του και να προχωρήσει με τη δίκη.
Χωρίς να μας φέρνει έκπληξη, το πτώμα κρίθηκε ένοχο. Η σύνοδος κήρυξε άκυρες όλες τις πράξεις του Φορμόζου ως Πάπα, του έβγαλε τα παπικά άμφια και έκοψε τα τρία δάχτυλα που συνήθιζε να δίνει ευλογίες. Στη συνέχεια, ατίμασαν στο μέγιστο βαθμό τον νεκρό, πετώντας το σώμα του στον ποταμό Τίβερη. Όλα αυτά, φυσικά, έγιναν διότι ο Στέφανος ΣΤ’ και οι υποστηρικτές του, η οικογένεια Σπολέτο, ήθελαν να εξαλείψουν την κληρονομιά του Φορμόζου και να διεκδικήσουν την εξουσία. Ακυρώνοντας τον παπισμό του Φορμόζου, ακύρωναν επίσης τυχόν επισκόπους που είχε διορίσει και οποιαδήποτε αυτοκρατορική υποστήριξη είχε δώσει σε αντίπαλους ηγεμόνες. Ήταν μια πράξη ολοκληρωτικού πολιτικού θεάτρου.
Όπως μπορείτε να φανταστείτε, δεν πίστευε όλη η εκκλησία ότι η δίκη ενός πτώματος ήταν κάτι το φυσιολογικό. Αργότερα την ίδια χρονιά, ο Στέφανος ΣΤ’ συνελήφθη και στραγγαλίστηκε μέχρι θανάτου στη φυλακή, λίγους μήνες αργότερα, το σώμα του Φορμόζου ανασύρθηκε από τον Τίβερη και θάφτηκε εκ νέου με τιμές στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Επιπροσθέτως, το 898, ο Πάπας Ιωάννης Θ΄ συγκάλεσε σύνοδο που ακύρωσε τη «Σύνοδο των Πτωμάτων», καταδικάζοντας την πρακτική της δίκης των νεκρών (μια πολιτική που δεν έπρεπε να χρειαζόταν διευκρίνιση). Ο Φορμόζος θεωρήθηκε, για άλλη μια φορά, νόμιμος Πάπας.
Η Σύνοδος των Πτωμάτων παραμένει ένα από τα πιο σουρεαλιστικά κεφάλαια στην ιστορία της εκκλησίας. Είναι μια υπενθύμιση του πόσο ασταθής ήταν κάποτε ο παπισμός – μια εποχή που η θεολογία στηριζόταν στα πολιτικά τερτίπια και την εκδίκηση και που οι πάπες λειτουργούσαν περισσότερο σαν μεσαιωνικοί πολέμαρχοι παρά πνευματικοί ηγέτες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καμμάς Αντώνης (2011), Ένα ταξίδι στην ιστορία, εκδ. Βήτα
- The Cadaver Synod: When a Pope’s Corpse Was Put on Trial, atlasobscura.com, Διαθέσιμο εδώ
- The Cadaver Synod: Strangest trial of history, digitalcommons.edu, Διαθέσιμο, εδώ
