Του Αργύρη Χατζηδιάκου,
Στην πολιτική φιλοσοφία του John Locke και συγκεκριμένα στο έργο του «Δεύτερη Πραγματεία Περί Κυβερνήσεως» αναλύονται διεξοδικά έννοιες, όπως αυτή της φυσικής κατάστασης των ανθρώπων, της ιδιοκτησίας, του Λόγου, του πολέμου, όπως επίσης και αυτή της πολιτικής εξουσίας, μια έννοια που θα μας απασχολήσει παρακάτω. Η πολιτική εξουσία είναι η ανώτερη εξουσιαστική αρχή, η οποία στην ουσία διατηρεί τη συνοχή της πολιτικής κοινωνίας, προκειμένου αυτή να υπάρχει και να υφίσταται δίχως προβλήματα τα οποία μπορούν να την οδηγήσουν στη διάλυσή της.
Πώς όμως και γιατί, αρχικά, δημιουργείται η πολιτική εξουσία; Η δημιουργία αυτής της εξουσίας αποτελεί, θα μπορούσαμε να πούμε, μια ανάγκη των ανθρώπων. Τα άτομα έχοντας αφιερώσει τη ζωή τους στη φυσική κατάσταση, εντός της οποίας ζουν ελεύθερα, δίχως θετικούς νόμους, με μόνη κατευθυντήρια γραμμή τους νόμους του Φυσικού Δικαίου, προχωρούν στη συνέχεια στη δημιουργία μιας ανώτερης αρχής, μιας εξουσίας, η οποία θα διαφυλάσσει τα δικαιώματά τους, όπως αυτό της ιδιοκτησίας, της ζωής και της ελευθερίας. «Ο μέγας και κύριος σκοπός της συνένωσης των ανθρώπων σε πολιτικές κοινότητες και της υποταγής τους σε κυβερνήσεις είναι η διαφύλαξη της ιδιοκτησίας τους».
Αφήνουν πίσω τους δηλαδή το καθεστώς τη φυσικής κατάστασης και μεταβαίνουν σε αυτό της πολιτικής κοινωνίας, η οποία ρυθμίζεται με θετικούς νόμους, με κύριο παράγοντα την πολιτική εξουσία. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι η φυσική κατάσταση, αν και στην πολιτική θεωρία του Locke φαίνεται ειρηνική και αρμονική, δίχως δηλαδή εντάσσεις και συγκρούσεις, η πτωτική φύση των ανθρώπων σε συνδυασμό με την έλλειψη θετικών νόμων που να μπορούν να τιμωρούν τυχόν παραβάτες του Φυσικού Δικαίου, την καθιστούν, σε κάθε περίπτωση επισφαλή. Όπως σημειώνει και ο φιλόσοφος «οι πλείστοι εξ αυτών δεν τηρούν αυστηρά τις αρχές της ευθυδικίας και της δικαιοσύνης…σε αυτή την κατάσταση είναι πολύ επισφαλής, πολύ παρακινδυνευμένη».
Θα αναρωτηθεί κάποιος: πώς αυτή η πολιτική εξουσία είναι ορθή και πώς νομιμοποιείται; Η νομιμοποίηση της εξουσίας στηρίζεται σε κάποια βασικά και θεμελιώδη κριτήρια. Η πολιτική εξουσία, πρέπει να πούμε ότι, αν και αναλαμβάνει τον ρόλο του ρυθμιστή στις κοινωνικές, νομικές και οικονομικές σχέσεις των ανθρώπων, αν και κατέχει τόσο σημαντική και ισχυρή θέση στις ζωές των πολιτών και στην καρδιά της κοινωνίας, δεν είναι απεριόριστη, αλλά υπόκειται σε περιορισμούς και κριτήρια.
Ένα πρώτο κριτήριο που θέτει ο Locke είναι αυτό της πλειοψηφίας και της κοινής αποδοχής. Γράφει ο φιλόσοφος ότι: «είναι η σύναψη συμφωνίας με άλλους ανθρώπους για να συνενωθούν και να συμπτύξουν μια κοινότητα…όταν ένας οποιοσδήποτε αριθμός ανθρώπων έχει με αυτό τον τρόπο συγκατατεθεί για τη δημιουργία μιας κοινότητας ή κυβέρνησης, με αυτόν τον τρόπο συσσωματώνεται άμεσα και δημιουργούν ένα Πολιτικό Σώμα, στο οποίο η πλειοψηφία έχει το δικαίωμα να παίρνει αποφάσεις και να καθορίζει τα υπόλοιπα ζητήματα». Για να νομιμοποιηθεί η πολιτική εξουσία, λοιπόν, αρχικά απαιτείται η πλειοψηφική αποποίηση της φυσικής ελευθερίας των ανθρώπων και η συνένωσή τους για τη δημιουργία μιας κυβέρνησης.
Το δεύτερο και κυριότερο κριτήριο σχετίζεται με τη λειτουργία της. Η πολιτική εξουσία είναι αναγκαίο να λειτουργεί ορθά, νόμιμα, με διαφάνεια και να εργάζεται για το κοινό καλό του λαού. Όπως σημειώνει ο Locke «όποιος κι αν ασκεί τη νομοθετική ή την υπέρτατη εξουσία κάθε πολιτικής κοινότητας, δεσμεύεται σύμφωνα με καθιερωμένους πάγιους νόμους, επίσημα δημοσιευμένους… με αμερόληπτους και ακέραιους δικαστές».
Και όλ’ αυτά πρέπει να αποβλέπουν αποκλειστικά στην ειρήνη, στην ασφάλεια και στο καλό του λαού. Η πολιτική εξουσία, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, για να μπορεί να δρα και να υφίσταται στη ζωή των ανθρώπων στην κοινωνική τους φάση, πρέπει οι κινήσεις της να προσανατολίζονται στο κοινό καλό και μόνο. Είναι αξιοσημείωτο να παρατηρήσουμε το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί ο Locke στο παραπάνω χωρίο της «Δεύτερης Πραγματείας Περί Κυβερνήσεως» που βρίσκεται στο κεφάλαιο «Περί των Σκοπών της Πολιτικής Κοινωνίας και Κυβερνήσεως». Λέξεις όπως «δεσμεύεται», «πρέπει» και «αποκλειστικά», κάνουν φανερό τον σοβαρό τόνο του στοχαστή και συμπληρώνουν το νόημα της πρότασης.
Στην περίπτωση που η πολιτική εξουσία δεν τηρεί τα παραπάνω κριτήρια που την καθιστούν βιώσιμη, στην ουσία στους ανθρώπους, τότε παύει να ισχύει η νομιμότητά της. Σε τούτη την περίπτωση, σύμφωνα με τον Locke, τα άτομα έχουν το δικαίωμα να αντισταθούν σε αυτή και να επαναστατήσουν. Αν παραδείγματος χάριν κάποιοι αναλάβουν την εξουσία χωρίς να έχουν οριστεί από τον λαό σύμφωνα με την αρχή της πλειοψηφίας και της συγκατάθεσης, οι άνθρωποι δεν είναι υποχρεωμένοι να σέβονται ή να ζουν κάτω από τις επιταγές αυτής της εξουσίας, διότι κρίνεται παράνομη. Επίσης, το ίδιο συμβαίνει αν η πολιτική εξουσία δεν εστιάζει στην προστασία και την ασφάλεια των ανθρώπων όσο αναφορά τα φυσικά τους δικαιώματα, αυτών της ελευθερίας, της ζωής και της ιδιοκτησίας.
Κατανοούμε, λοιπόν, πως τα παραπάνω κριτήρια για τη νομιμοποίηση της εξουσίας που στηρίζονται, με μια πρώτη ματιά, στη διατήρηση της ζωής και της ελευθερίας, κρίνονται αναγκαία και στις μέρες μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- J.Locke (2018), Δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως, Δοκίμιο με θέμα την αληθινή αρχή, την έκταση και τον σκοπό της πολιτικής εξουσίας, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
