Της Ευτυχίας Αντωνοπούλου,
Το 1656, ο σπουδαίος Ισπανός Velázquez φιλοτεχνεί τις «Δεσποινίδες των Τιμών» ή αλλιώς “Las meninas”. Ένας πίνακας ωδή στην τέχνη και τους πρεσβευτές της που εκτιμήθηκε τόσο, ώστε ο μεγάλος Pablo Picasso να προβεί στη δημιουργία 58 παραλλαγών του. Εμφανώς εμπνευσμένος από το στοιχείο προοπτικής που διακρίνει το έργο μας χάρισε μία σειρά από πίνακες που ενώ φαντάζουν τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους στη βάση τους είναι αρκετά όμοιοι.
Επίκεντρο του πρωτότυπου πίνακα του Velázquez είναι η αληθοφάνεια και η ακρίβεια στη χρήση του χώρου. Ο πίνακας απεικονίζει τη βασιλική ζωή, όπως τη βίωσε ο καλλιτέχνης όντας μέρος της αυλής του βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππου Δ´. Καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες που πέρα από αισθητική ικανοποίηση προσφέρουν και μία εμπειρία στον θεατή, τοποθετώντας τον μέσα στον χώρο του πίνακα. Μέσα σε ένα ατελιέ στη θέση του βασιλικού ζεύγους (πιθανά), την παρουσία του οποίου μαρτυρά ο καθρέπτης στο βάθος του δωματίου, ο θαυμαστής του έργου από εξωτερικός παράγοντας γίνεται συμμέτοχος στα δρώμενα. Τα πολλαπλά επίπεδα και το βάθος του πίνακα, τα βλέμματα των προσώπων και οι σκιές του δίνουν άλλη πνοή, αυτή ενός αρμονικού και ταυτόχρονα μυστήριου χώρου.
Τον θαυμασμό του για —ίσως τον σημαντικότερο πίνακα της μπαρόκ δυτικής τέχνης— εκφράζει ο Picasso με την αναπαραγωγή του. Μία σειρά από παραλλαγές που φέρουν την καλλιτεχνική υπογραφή του πιο σύγχρονου αυτού καλλιτέχνη και μας χαρίζουν μία διαφορετική οπτική μέσα στο ατελιέ του Velázquez. Ενώ λοιπόν στο πρωτότυπο “Las meninas” έχουμε μπροστά μας μία πραγματική πολυεπίπεδη σκηνή, ο Picasso ακολουθώντας την κυβιστική τεχνοτροπία αποτυπώνει στον καμβά μία εναλλακτική πραγματικότητα. Οι φιγούρες παραμένουν οι ίδιες, όμως τα πρόσωπά τους αλλάζουν. Σε κάποιες παραλλαγές χάνεται η αίσθηση του βάθους. Σε άλλες εξαφανίζονται οι φωτοσκιάσεις και οι τονικές διαβαθμίσεις. Υπάρχουν παραλλαγές με μονοχρωμίες και έμφαση στο φως και άλλες με ένταση στις χρωματικές αντιθέσεις.
Τα κυρίαρχα δηλαδή στοιχεία του έργου του Velázquez που δεν είναι άλλα από την προοπτική και την ψευδαίσθηση του βάθους στον χώρο δίνουν τη θέση τους σε γραμμικές μορφές και σχήματα αφηρημένα. Ο Picasso φαίνεται να βρίσκεται σε άρτια συνομιλία με τον κλασικό πίνακα. Κατανοεί τον Velázquez και φέρνει τη δημιουργία του πιο κοντά στο προσωπικό του στυλ. Είναι τόσο εμφανής, άλλωστε, ο χαρακτήρας του στη συλλογή που μπορεί μια φευγαλέα ματιά να μην προδώσει την προέλευσή της. Αποδομεί τις μορφές και πετυχαίνει μία αναδιάταξη της σύνθεσης διατηρώντας, όμως, τον βασικό πυρήνα του αρχικού έργου. Κοιτώντας, όμως, τους πίνακες καλύτερα, οι ομοιότητες είναι πολύ περισσότερες από ό,τι κανείς θα περίμενε. Τα στοιχεία αυτά είναι κυρίως η θέση των προσώπων και οι μεταξύ τους σχέσεις.
«Οι Δεσποινίδες των Τιμών», ένας από τους πιο πολυερμηνευμένους πίνακες της δυτικής τέχνης αποτέλεσαν, έτσι, τη βάση για περαιτέρω δημιουργία. Η συλλογή των 58 αυτών παραλλαγών του Picasso εκτός από το ότι μας χαρίζει μία εναλλακτική προσέγγιση στο αριστούργημα του Velázquez αποκαλύπτει, παράλληλα, και την εξέλιξη της τέχνης από τον 17ο στον 20ο αιώνα, αναδεικνύοντας πώς ένας σύγχρονος καλλιτέχνης μπορεί να συνδιαλέγεται με το παρελθόν, προσθέτοντας νέα επίπεδα ερμηνείας και έκφρασης.
Αποτελεί μία τόσο ενδιαφέρουσα προσέγγιση της τέχνης που αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία της επικοινωνιακής λειτουργίας της. Δεν είναι απλά ένας πίνακας με τις απομιμήσεις του, αλλά μία επανερμηνεία του. Ένας τρόπος να αναδειχθεί η τεχνική αρτιότητα του κλασικού έργου αποδομώντας το δημιουργικά σε μία σύγχρονη εκδοχή. Μέσα από 58 παραλλαγές, εν τέλει, ο Picasso φαίνεται να στοχάζεται πάνω στην έννοια της δημιουργίας, τονίζοντας ότι η τέχνη δεν είναι στατική, αλλά μια ζωντανή διαδικασία ερμηνείας, μεταμόρφωσης και ελευθερίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Velázquez’s Las Meninas: A detail that decodes a masterpiece, bbc.com, διαθέσιμο εδώ
- Las meninas, museupicassobcn.com, διαθέσιμο εδώ
