Του Ευάγγελου Γκούντα,
Όταν μιλάμε για την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δύσκολα μπορούμε να παραλείψουμε τις σχέσεις μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Οι δύο αυτές χώρες δεν είναι απλώς μεγάλοι παίκτες στον ευρωπαϊκό χάρτη, αλλά είναι οι θεμελιωτές, οι εμπνευστές και πολλές φορές οι “οδηγοί” του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Κι όμως, η μεταξύ τους σχέση δεν ήταν πάντα αρμονική. Αντιθέτως, για πολλές δεκαετίες υπήρξαν αντίπαλοι, ακόμη και εχθροί, με πολέμους, διεκδικήσεις και βαθιές πληγές που διαμόρφωσαν την ιστορία ολόκληρης της ηπείρου. Αυτή η μεταμόρφωση – από τον ανταγωνισμό στη συνεργασία – δεν υπήρξε μόνο καθοριστική για τις ίδιες, αλλά αποτέλεσε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς χτίζεται η ευρωπαϊκή ενότητα. Κατά συνέπεια, το πώς εξελίχθηκε η σχέση Γαλλίας-Γερμανίας ανά τις δεκαετίες, μάς βοηθά να καταλάβουμε πώς χτίστηκε και πώς εξελίσσεται η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η περίοδος πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίθει από παραδείγματα σύγκρουσης και εχθρότητας ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία. Ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος (1870–1871) υπήρξε η αρχή ενός αιώνα ανταγωνισμού. Η ήττα της Γαλλίας τότε και η ενοποίηση της Γερμανίας υπό την Πρωσία δημιούργησαν έναν νέο γεωπολιτικό χάρτη, με έντονες ανησυχίες στη γαλλική πλευρά. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι που ακολούθησαν, και ιδίως η σφοδρότητα της γαλλογερμανικής αντιπαράθεσης στον Α’ Παγκόσμιο, εδραίωσαν το αίσθημα μίσους και καχυποψίας.
Η Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919), που ουσιαστικά απέδωσε στη Γερμανία την αποκλειστική ευθύνη για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, την υποχρέωσε σε τεράστιες αποζημιώσεις και ενίσχυσε το αίσθημα ταπείνωσης. Αυτό το ιστορικό υπόβαθρο ενίσχυσε την άνοδο του ναζισμού, οδηγώντας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ξανά σε φονικές συγκρούσεις. Καμία ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν θα μπορούσε να υπάρξει όσο οι δύο αυτοί λαοί ήταν κλειδωμένοι σε φαύλο κύκλο εκδίκησης και εθνικής υπεροψίας. Ωστόσο, το βάρος αυτών των πολέμων έκανε πολλούς πολιτικούς να καταλάβουν πως μια άλλη πορεία ήταν απαραίτητη για να μη ζήσει η ήπειρος ξανά τέτοια καταστροφή.
Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου άφησε την Ευρώπη κυριολεκτικά ερείπια. Η Γαλλία, παρότι νικήτρια, είχε καταστραφεί, ενώ η Γερμανία βρισκόταν σε πλήρη ηθική και οικονομική κατάρρευση. Ήταν τότε που γεννήθηκε η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας όχι ως πολυτέλεια, αλλά ως ανάγκη επιβίωσης. Η συνεργασία μεταξύ Γάλλων και Γερμανών αποτέλεσε το πρώτο και ίσως σημαντικότερο βήμα.
Η δημιουργία της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα) το 1951, με πρωτοβουλία του Ρομπέρ Σουμάν, ήταν μια ιδιοφυής πολιτική κίνηση: τα δύο βασικά υλικά πολέμου, ο άνθρακας και ο χάλυβας, τέθηκαν υπό κοινό έλεγχο Γαλλίας και Γερμανίας. Αν δεν μπορείς να πολεμήσεις χωρίς άνθρακα και σίδηρο, τότε η συνεργασία σε αυτούς τους τομείς σημαίνει διαρκής ειρήνη. Η Συνθήκη της Ρώμης (1957), που ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, δεν θα ήταν εφικτή χωρίς την ισχυρή συμμαχία των δύο κρατών. Το 1963, η Συμφωνία των Ηλυσίων επισφράγισε τη γαλλογερμανική φιλία και καθιέρωσε σταθερούς θεσμούς επικοινωνίας ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις. Αυτή η περίοδος έθεσε τις βάσεις μιας Ευρώπης που στηρίζεται στη συμφιλίωση πρώην εχθρών – μοντέλο που εφαρμόστηκε και στην προσέγγιση άλλων κρατών αργότερα.
Από τη δεκαετία του ’80 κι έπειτα, η γαλλογερμανική σχέση πέρασε σε άλλο επίπεδο. Οι Πρόεδροι και Καγκελάριοι των δύο χωρών ανέπτυξαν όχι μόνο θεσμική, αλλά και προσωπική χημεία. Η εικόνα του Μιτεράν και του Κολ, να στέκονται χέρι-χέρι στο Βερντέν το 1984, έγινε σύμβολο συμφιλίωσης και κοινής ευρωπαϊκής μοίρας. Την ίδια στιγμή, η ιδέα της κοινής αγοράς, της ενιαίας νομισματικής πολιτικής και τελικά του κοινού νομίσματος – του ευρώ – ήταν αποτέλεσμα επίμονης γαλλογερμανικής συνεργασίας. Η Γαλλία έβλεπε το ευρώ ως μέσο να δέσει τη Γερμανία στη Δύση και στην Ευρώπη, ενώ η Γερμανία έβλεπε την ένωση ως ευκαιρία για σταθερότητα και οικονομική ισχύ.
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την ενοποίηση της Γερμανίας το 1990, υπήρξαν φόβοι στη Γαλλία για αναβίωση της γερμανικής υπεροχής. Όμως η πολιτική επιλογή του Κολ να ενισχύσει την ΕΕ και να προωθήσει το ευρώ καθησύχασε τους Γάλλους. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 ήταν το αποκορύφωμα της εμβάθυνσης και καμία χώρα δεν είχε πιο καθοριστικό ρόλο απ’ ό,τι η Γαλλία και η Γερμανία. Ο 21ος αιώνας έφερε διαφορετικές δυσκολίες. Από την οικονομική κρίση του 2008 και την κρίση χρέους στην ευρωζώνη, μέχρι την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, τη μεταναστευτική κρίση και την πανδημία, η Ευρώπη μπήκε σε αχαρτογράφητα νερά. Η γαλλογερμανική σχέση δεν έπαψε να είναι σημαντική, αλλά χρειάστηκε συνεχείς αναπροσαρμογές.
Η Άνγκελα Μέρκελ, ως καγκελάριος για πάνω από 15 χρόνια, συνεργάστηκε με τέσσερις Γάλλους προέδρους, με πιο στενή συνεργασία με τον Εμανουέλ Μακρόν. Μαζί διαχειρίστηκαν κρίσεις και προώθησαν κοινές θέσεις για ζητήματα όπως το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ, την Πράσινη Συμφωνία και την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα. Παρά τις πολιτικές διαφορές – κυρίως γύρω από την οικονομική πολιτική – οι δύο χώρες παρέμειναν οι βασικοί “αρχιτέκτονες” της Ένωσης. Σήμερα, απέναντι σε προκλήσεις όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση και η ανάγκη για ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, η συνεργασία τους συνεχίζει να δίνει τον τόνο.
Η γαλλογερμανική σχέση αποδεικνύει ότι ακόμη και οι πιο βαθιές εθνικές πληγές μπορούν να επουλωθούν, όταν υπάρχει πολιτική βούληση και κοινό όραμα. Από την αμοιβαία καχυποψία φτάσαμε σε μια από τις πιο σταθερές και παραγωγικές διμερείς σχέσεις στην Ευρώπη. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταφέρει να εδραιώσει την ειρήνη, να αναπτύξει θεσμούς και να κινηθεί – έστω και αργά – προς μια πολιτική και οικονομική ένωση, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο σταθερό βηματισμό της Γαλλίας και της Γερμανίας. Η πορεία τους διδάσκει πως η ενότητα δεν είναι δεδομένη, αλλά είναι αποτέλεσμα επιλογών, συμβιβασμών και, πάνω απ’ όλα, αμοιβαίου σεβασμού. Αν η ΕΕ θέλει να συνεχίσει να εξελίσσεται, η γαλλογερμανική συνεργασία θα παραμείνει κεντρικός πυλώνας αυτής της προσπάθειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How are French-German relations influencing the EU at the moment?, ecamaastricht.org, διαθέσιμο εδώ
- Briefing European Parliamentary Research Service, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- The big engine that might: How France and Germany can build a geopolitical Europe, geopoliticalcompass.com, διαθέσιμο εδώ
- «Σύννεφα» στις γαλλογερμανικές σχέσεις, ot.gr, διαθέσιμο εδώ
