Της Χαράς Γρίβα,
Ο Carl von Clausewitz (1780-1831) ήταν Πρώσος στρατηγός και στρατιωτικός θεωρητικός, του οποίου το θεμελιώδες έργο Περί πολέμου (Vom Kriege) παραμένει μία από τις σημαντικότερες πραγματείες για τον πόλεμο. Οι θεωρίες του επικεντρώνονται στην πολύπλοκη αλληλεπίδραση του πολέμου, της πολιτικής, της στρατηγικής και της ανθρώπινης φύσης. Ο Clausewitz έδωσε έμφαση στην «ομίχλη του πολέμου», στο απρόβλεπτο της μάχης και στην ιδέα ότι ο πόλεμος αποτελεί συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα. Οι ιδέες του επηρέασαν τις στρατιωτικές στρατηγικές σε πλήθος συγκρούσεων, από τους Ναπολεόντειους πολέμους έως τη σύγχρονη εποχή.
Οι βασικές θεωρίες του Clausewitz εκτείνονται στους εξής άξονες:
Ο πόλεμος ως συνέχεια της πολιτικής. Ο Clausewitz δήλωσε περίφημα ότι «ο πόλεμος είναι απλώς η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα». Η ιδέα αυτή υπογραμμίζει ότι ο πόλεμος δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά συνδέεται άμεσα με πολιτικούς στόχους. Οι ηγέτες πρέπει να ευθυγραμμίζουν τις στρατιωτικές τους στρατηγικές με τους πολιτικούς τους στόχους, ώστε να επιτυγχάνουν αποτελεσματικά αποτελέσματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αρχής αποτελούν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι. Οι εκστρατείες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη την αποτυπώνουν ξεκάθαρα. Οι στρατιωτικές του κατακτήσεις ήταν βαθιά συνδεδεμένες με την πολιτική του φιλοδοξία να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχία στην Ευρώπη. Ωστόσο, όταν οι στρατιωτικές του ενέργειες απέκλιναν από ρεαλιστικούς πολιτικούς στόχους —όπως συνέβη με την αποτυχημένη εισβολή στη Ρωσία το 1812—το αποτέλεσμα ήταν στρατηγικά καταστροφικό.
Η Τριάδα του Πολέμου. Ο Clausewitz υποστήριξε ότι ο πόλεμος αποτελείται από τρία αλληλεπιδρώντα στοιχεία, το πάθος (ο λαός) δηλαδή η συλλογική βούληση ενός έθνους, η τύχη (ο στρατός) δηλαδή η απρόβλεπτη φύση της μάχης και η λογική (η κυβέρνηση) δηλαδή η ορθολογική χάραξη των στόχων. Τα τρία αυτά στοιχεία πρέπει να είναι ισορροπημένα, για να υπάρξει στρατιωτική επιτυχία. Ένα κλασικό παράδειγμα εφαρμογής της θεωρίας αυτής είναι ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865) δείχνει τη σημασία της εξισορρόπησης αυτών των τριών στοιχείων. Η Ένωση, υπό τον Abraham Lincoln, κινητοποίησε σταδιακά το δημόσιο πάθος ενάντια στη δουλεία, βελτίωσε τις στρατιωτικές στρατηγικές μέσω ηγετών όπως ο Ulysses S. Grant και επεδίωξε σαφείς πολιτικούς στόχους—τη διατήρηση της Ένωσης και την κατάργηση της δουλείας. Αντίθετα, η Συνομοσπονδία πάλευε με τη διατήρηση της λαϊκής υποστήριξης και δεν είχε επαρκώς καθορισμένο πολιτικό στόχο, γεγονός που συνέβαλε στην ήττα της.
Η ομίχλη του πολέμου. Ο Clausewitz έδωσε έμφαση στην αβεβαιότητα και το χάος του πολέμου, αναφερόμενος σε αυτό ως «ομίχλη του πολέμου». Οι διοικητές καλούνται να λαμβάνουν αποφάσεις με ελλιπείς πληροφορίες και να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που ταιριάζει εδώ, είναι η Μάχη του Midway (1942), κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αυτή τη σύγκρουση, αναδείχθηκε πώς η ανώτερη στρατιωτική νοημοσύνη και η προσαρμοστικότητα μπορούσαν να διαπεράσουν την ομίχλη του πολέμου. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ, βασιζόμενο σε κρυπτογραφικές ανακαλύψεις, προέβλεψε τις κινήσεις της Ιαπωνίας και ανέπτυξε τις δυνάμεις του κατάλληλα. Η Ιαπωνία, χωρίς να γνωρίζει τη διακινδύνευση των επικοινωνιών της, βρέθηκε σε μια καταστροφική ενέδρα.
Το κέντρο βαρύτητας. Ο Clausewitz εισήγαγε την έννοια του «κέντρου βάρους» —της βασικής πηγής ισχύος ενός εχθρού. Αυτό το σημείο θα μπορούσε να είναι ένας στρατός, μια συμμαχία, μια οικονομική δύναμη ή το ηθικό. Στοχεύοντας στο κέντρο βάρους του εχθρού, μια στρατιωτική δύναμη μπορεί να παραλύσει τον αντίπαλό της. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η γερμανική Βέρμαχτ εντόπισε ως κέντρο βάρους της Γαλλίας τη στατική αμυντική της στάση κατά μήκος της Γραμμής Μαζινό. Παρακάμπτοντας αυτήν την οχύρωση μέσω των Αρδεννών, η Γερμανία νίκησε γρήγορα τις γαλλικές δυνάμεις, επιβεβαιώνοντας τη στρατηγική αποτελεσματικότητα του χτυπήματος, σε ένα απροστάτευτο σημείο και μπόρεσε να εισβάλει στη Γαλλία τον Μάιο του 1940.
Η τριβή στον πόλεμο. Ο Clausewitz περιέγραψε την «τριβή» ως τις απρόβλεπτες δυσκολίες που ανακύπτουν κατά τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι υλικοτεχνικές αποτυχίες, τα ανθρώπινα λάθη και η απροσδόκητη αντίσταση. Ένα ακόμη γνωστό παράδειγμα είναι ο σοβιετο-αφγανικός πόλεμος (1979-1989). Η Σοβιετική Ένωση ανέμενε μια σύντομη νίκη στο Αφγανιστάν, αλλά οι υλικοτεχνικές προκλήσεις, η τοπική αντίσταση και το δύσβατο έδαφος δημιούργησαν τεράστιες τριβές. Ο πόλεμος επεκτάθηκε για μια δεκαετία, εξαντλώντας τους σοβιετικούς πόρους και συμβάλλοντας στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Ο απόλυτος εναντίον του πραγματικού πολέμου. Ο Clausewitz διέκρινε μεταξύ του «απόλυτου πολέμου» —μιας θεωρητικής μορφής σύγκρουσης, στην οποία ο πόλεμος διεξάγεται χωρίς κανένα περιορισμό— και του «πραγματικού πολέμου», ο οποίος περιορίζεται από πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Οι περισσότεροι πόλεμοι εμπίπτουν στη δεύτερη κατηγορία. Ο Πόλεμος της Κορέας αποτελεί παράδειγμα της σύγκρουσης μεταξύ απόλυτου και πραγματικού πολέμου. Παρότι οι ΗΠΑ επεδίωκαν αρχικά μια ολοκληρωτική νίκη, οι φόβοι για κινεζική ή σοβιετική επέμβαση οδήγησαν σε μια στρατηγική περιορισμένου πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν ένα αδιέξοδο και η υπογραφή ανακωχής χωρίς την απόλυτη επικράτηση.
Οι θεωρίες του Clausewitz παραμένουν επίκαιρες στον σύγχρονο πόλεμο. Οι γνώσεις του για την ασυμμετρία, τη σημασία της δημόσιας υποστήριξης και την προσαρμοστικότητα των στρατιωτικών δυνάμεων έχουν διαμορφώσει τόσο τις στρατηγικές της αντεπίθεσης, όσο και τις συμβατικές στρατιωτικές εκστρατείες.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ (1955-1975)
Η επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ αναδεικνύει τις προειδοποιήσεις του Clausewitz σχετικά με τους ασαφείς πολιτικούς στόχους και τη σημασία της δημόσιας υποστήριξης. Παρά τη στρατιωτική υπεροχή, η έλλειψη ενός αποφασιστικού πολιτικού στόχου και η αυξανόμενη εσωτερική αντιπολίτευση οδήγησαν στην αποχώρηση των ΗΠΑ.
Ο πόλεμος του Κόλπου (1991)
Αντιθέτως, ο πόλεμος του Κόλπου παρουσίασε μια επιτυχημένη εφαρμογή των αρχών του Clausewitz. Ο συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ είχε ένα σαφή πολιτικό στόχο, την εκδίωξη των ιρακινών δυνάμεων από το Κουβέιτ και εκτέλεσε μια καλά σχεδιασμένη στρατιωτική εκστρατεία με ελάχιστες τριβές, εξασφαλίζοντας μια γρήγορη νίκη.
Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας (2001-σήμερα)
Οι παρατεταμένες συγκρούσεις στο Ιράκ και το Αφγανιστάν αναδεικνύουν τις προκλήσεις της εφαρμογής των θεωριών του Clausewitz στον ακανόνιστο πόλεμο. Η δυσκολία προσδιορισμού ενός ενιαίου «κέντρου βάρους» και η εξισορρόπηση της στρατιωτικής δράσης με τους πολιτικούς στόχους, οδήγησε σε παρατεταμένες εμπλοκές χωρίς σαφή νίκη.
Οι θεωρίες του Carl von Clausewitz συνεχίζουν να διαμορφώνουν τη στρατιωτική σκέψη και στρατηγική. Η αντίληψή του για τον πόλεμο ως προέκταση της πολιτικής, η αλληλεπίδραση του πάθους, της τύχης και της λογικής, καθώς και η απρόβλεπτη φύση της μάχης, παραμένουν καθοριστικής σημασίας για την ανάλυση ιστορικών και σύγχρονων συγκρούσεων. Μελετώντας το έργο του, οι στρατιωτικοί ηγέτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να αποκτήσουν πολύτιμες γνώσεις τόσο για την τέχνη, όσο και για την επιστήμη του πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bassford, C. (1994), Clausewitz in English: The Reception of Clausewitz in Britain and America 1815–1945, εκδ. Oxford University Press.
- Clausewitz, C. von. (1976), On War (M. Howard & P. Paret, Eds. & Trans.), εκδ. Princeton University Press.
- Gat, A. (2001), A History of Military Thought: From the Enlightenment to the Cold War, εκδ. Oxford University Press.
- Handel, M. I. (2001), Masters of War: Classical Strategic Thought, εκδ. Frank Cass Publishers.
- Strachan, H. (2007), Clausewitz’s On War: A Biography, εκδ. Atlantic Books.
