Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Ο σωσίας, το πρόσωπο που μοιάζει εκπληκτικά με κάποιον άλλον —συχνά ισχυρό ή διάσημο— δεν είναι απλώς μια περίεργη σύμπτωση της φύσης. Στην ιστορία, οι σωσίες υπήρξαν σκιώδεις πρωταγωνιστές πίσω από ηγέτες, δικτάτορες και βασιλιάδες. Άλλοτε ως μέσο προστασίας, άλλοτε ως εργαλείο εξαπάτησης ή και παραπλάνησης, η παρουσία τους συνδέθηκε με την ανάγκη για έλεγχο, ασφάλεια και επιβίωση σε επικίνδυνες εποχές. Αν και συχνά παρέμειναν αφανείς, οι σωσίες αποτυπώνουν μια παράξενη πτυχή της ανθρώπινης ιστορίας—εκεί όπου η εξουσία γεννά αντίγραφα και οι σκιές αποκτούν ρόλο.
Η λέξη «σωσίας» προέρχεται από το όνομα του αρχαίου Έλληνα Σωσία, χαρακτήρα στις κωμωδίες του Πλαύτου, όπου παρουσιάζεται ως δούλος που μπερδεύεται με κάποιον που του μοιάζει. Από τότε, η έννοια πέρασε στη λατινική και στις ευρωπαϊκές γλώσσες, για να δηλώσει κάθε άτομο που μοιάζει έντονα με κάποιο άλλο. Στον Ευριπίδη, η Ηλέκτρα βλέπει τον Ορέστη και νομίζει πως πρόκειται για έναν «σαν τον Ορέστη», δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ενός σωσία. Το φαινόμενο, δηλαδή, προκαλούσε σύγχυση και αναταραχές ήδη από το παρελθόν.
Ο Ιωσήφ Στάλιν, ως αρχηγός της Σοβιετικής Ένωσης για σχεδόν τρεις δεκαετίες, καλλιέργησε γύρω από το πρόσωπό του μια εικόνα μυστηρίου. Στο πλαίσιο αυτό, η ιδέα ότι χρησιμοποιούσε σωσίες φαίνεται να ταιριάζει με τη λογική ενός καθεστώτος που λειτουργούσε στη βάση του φόβου, της μυστικότητας και του ελέγχου.
Ανάμεσα στα ονόματα που κυκλοφορούν, ξεχωρίζει εκείνο του Φέλιξ Ντμιτρίεφ, ο οποίος φημολογείται πως ήταν ένας ηθοποιός ή απλός πολίτης με εντυπωσιακή ομοιότητα με τον Στάλιν. Οι αναφορές λένε ότι επιλέχθηκε και εκπαιδεύτηκε στη μίμηση της φωνής, των κινήσεων και της στάσης του σώματος του Στάλιν, και χρησιμοποιήθηκε σε δημόσιες εμφανίσεις υψηλού ρίσκου. Οι εμφανίσεις αυτές φημολογείται ότι έγιναν κυρίως σε περιόδους κατά τις οποίες υπήρχε απειλή για τη ζωή του Στάλιν, π.χ. κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, οι πηγές για την ύπαρξη του Ντμιτρίεφ είναι περιορισμένες, βασισμένες κυρίως σε μαρτυρίες που δεν έχουν επιβεβαιωθεί από επίσημα σοβιετικά αρχεία.
Η ύπαρξη σωσία δεν είχε μόνο πρακτική σημασία, αλλά ψυχολογική και πολιτική λειτουργία. Εφόσον ο λαός δεν μπορούσε ποτέ να ξέρει με βεβαιότητα ποιος βρισκόταν μπροστά του, η εξουσία αποκτούσε ένα σχεδόν μεταφυσικό χαρακτήρα. Δηλαδή, είχε τη δυνατότητα να εμφανίζεται σε πολλά σημεία ταυτόχρονα —σε μια περίοδο που κάτι τέτοιο ήταν δύσκολο να αποτυπωθεί ή να επαληθευτεί.
Ο Φιντέλ Κάστρο, ηγετική μορφή της Κουβανικής Επανάστασης και απόλυτος κυρίαρχος της Κούβας επί σχεδόν μισό αιώνα, αποτέλεσε στόχο δεκάδων —κατά άλλους, εκατοντάδων— αποπειρών δολοφονίας από τη CIA και αντικαθεστωτικές οργανώσεις. Η φήμη για την ύπαρξη σωσιών του προέκυψε ακριβώς μέσα σε αυτό το κλίμα διαρκούς απειλής και ενισχύθηκε από την ίδια τη μυστικοπαθή φύση του καθεστώτος.
Στην περίπτωση του Κάστρο, ο σωσίας χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως μέσο προστασίας. Η ζωή του σε τακτά διαστήματα δεχόταν απειλές, επομένως ο σωσίας λειτουργούσε περισσότερο ως αποτρεπτικός μηχανισμός παρά ως στοιχείο της καθημερινής του παρουσίας. Ο Στάλιν και ο Κάστρο αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα φημολογούμενης χρήσης σωσιών, με τις περισσότερες σχετικές μαρτυρίες. Φυσικά, υπάρχουν και θεωρίες λιγότερο γνωστές, όπως εκείνες ορισμένων αιρέσεων του πρώιμου χριστιανισμού, που ισχυρίζονταν ότι ο Ιησούς είχε ένα σωσία ή ότι φαινόταν απλώς σαν άνθρωπος —χωρίς, βέβαια, αυτές οι απόψεις να σχετίζονται με την πολιτική.
Η χρήση σωσιών από ιστορικές προσωπικότητες αναδεικνύει την ανθρώπινη ανάγκη για προστασία, διατήρηση της εικόνας και στρατηγική πολιτικής επιβίωσης. Από τον Ιούλιο Καίσαρα μέχρι και σήμερα, ίσως, η πρακτική αυτή υπήρξε ένα χρήσιμο εργαλείο. Ανεξαρτήτως εποχής, η ύπαρξη σωσιών υπογραμμίζει τη σημασία της δημόσιας εικόνας και της προστασίας των προσώπων που τη φέρουν.
EΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Όταν ο σωσίας του Στάλιν αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα. Είχε τελειοποιήσει τη μίμηση και ξεγελούσε ακόμα και τους πιο πιστούς συντρόφους του σοβιετικού ηγέτη, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Φιντέλ Κάστρο, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Stalin’s body double, 1940s, rarehistoricalphotos.com, διαθέσιμο εδώ
