Της Άννας Νικολάου,
Τις τελευταίες δεκαετίες η συμβατική, εδραιωμένη αντίληψη ότι το ντοκιμαντέρ προσφέρει μια ανόθευτη, αντικειμενική μεταφορά γεγονότων δεν διατηρεί την ίδια βαρύτητα. Η σχέση πραγματικού και μυθοπλαστικού έχει μεταβληθεί σημαντικά, καθώς καμία από τις δύο αυτές πλευρές δεν μπορεί να αποφύγει την επιρροή από την άλλη.
Στο παρελθόν, η έννοια του δράματος, υπό το πρίσμα του ντοκιμαντέρ, λειτουργούσε ως συνώνυμο της έντασης, της κορύφωσης του έργου. Σήμερα, έχει υπερτερήσει η θεατρική έννοια του όρου, όπου η δραματοποίηση του ντοκιμαντέρ χρησιμοποιείτε, πλέον, κυριολεκτικά, με τη χρήση ηθοποιών, καθώς και μυθοπλαστικών συμβάσεων. Στα αβέβαια όρια του πραγματικού και της μυθοπλασίας, βρίσκεται μια ευρεία γκάμα «ντοκιμαντέρ», της οποίας το κάθε είδος έχει την δική του ξεχωριστή οπτική γωνία στην προσέγγιση και απεικόνιση του ευθραύστου αυτού διαχωρισμού.
Το «ψευδοντοκιμαντέρ» ή αλλιώς “mocumentary”, ως ένα από αυτά τα είδη, ανήκει στο φάσμα της μυθοπλασίας. Πρόκειται για μια προσεγμένη παρουσίαση μυθοπλαστικών γεγονότων, με την τεχνοτροπία του ντοκιμαντέρ. Χρησιμοποιώντας την αισθητική, το ύφος, καθώς και την τεχνική ενός ντοκιμαντέρ, δημιουργεί την ψευδαίσθηση του πραγματικού στους θεατές. Το The Blair Witch Project (1999) αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα mocumentary. Η συγκεκριμένη ταινία, η οποία παρουσιάζεται ως χαμένο υλικό από τις κάμερες τριών νέων, επιδιώκει το νεορεαλιστικό ιδεώδες για μια αίσθηση αμεσότητας. Κρατώντας την κάμερα στο χέρι, οι τρεις πρωταγωνιστές, έχοντας στόχο να γυρίσουν ένα ντοκιμαντέρ αναφορικά με τον μύθο της Blair Witch, ταξιδεύουν στο Burkittsville του Μέρυλαντ για την έρευνα τους. Η χρήση χοντρόκοκκου φίλμ, η ψευδαίσθηση της αρχάριας λήψης των πλάνων, η ζωντανή και άμεση σχέση των θεατών με τα υποκείμενα αποτελούν όλα τεχνικές μίμησης της ιδεολογίας του ντοκιμαντέρ.
Διαφορετική προσέγγιση στην παρουσίαση της μυθοπλασίας και της πραγματικότητας, αποτελεί το «μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ» ή “docufiction”. Αφορά τη συνειδητή μείξη του ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία, ένα υβρίδιο του πραγματικού και του μυθοπλαστικού. Η Ιρανική ταινία Ten (2002), λειτουργεί ως μια ακριβής αποτύπωση του στοιχείου του αυτοσχεδιασμού, το οποίο επικρατεί στο είδος του docufiction. Στο συγκεκριμένο έργο, ο θεατής παρακολουθεί μια οδηγό ταξί να ολοκληρώνει 10 διαφορετικές διαδρομές στην Τεχεράνη. Μέσα σε αυτές τις διαδρομές, το κοινό γίνεται μάρτυρας στις διαφορετικές συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα σε αυτό το ταξί. Το στοιχείο του ντοκιμαντέρ, στη συγκεκριμένη περίπτωση, γίνεται αντιληπτό στις συζητήσεις της οδηγού με τον γιό της, οι οποίες είναι εντελώς αυθόρμητες και αποκαλυπτικές.
Το «δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ» ή “docudrama” πλησιάζει αισθητά, περισσότερο από τα υπόλοιπα είδη, στο φάσμα του πραγματικού. Πρόκειται για μια ανάπλαση πραγματικών γεγονότων, αυτήν τη φορά με τη χρήση μυθοπλαστικών τεχνικών. Αφορά, κυρίως, τη ζωντανή εξιστόρηση ιστορικών γεγονότων και συχνά περιλαμβάνει μια μείξη αρχείου με αυθεντικές σκηνές ντοκουμέντα. Ως αρχή έχει την τήρηση της πιστότητας, της προσεκτικής ανάλυσης και διατύπωσης του πραγματικού. Το Man on Wire (2008), ως έργο docudrama, αναπαριστά το κατόρθωμα του γάλλου σχοινοβάτη, ταχυδακτυλουργού και καλλιτέχνη του δρόμου Φιλίπ Πετί να περπατήσει σε ένα σχοινί δεμένο ανάμεσα στου διδύμους πύργους. Με τη συνδυαστική χρήση πραγματικών συνεντεύξεων, τόσο του Φιλίπ όσο και των εμπλεκόμενων σε αυτό το εγχείρημα, καθώς και τη συμπερίληψη σκηνών ανάπλασης, δημιουργεί μια ανάμειξη μυθοπλαστικής τεχνοτροπίας με ντοκιμαντέρ.
Η δραματοποίηση του ντοκιμαντέρ δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο. Οι «ρίζες» του ντοκιμαντέρ διέθεταν αυτήν την ανάμειξη πραγματικού και μυθοπλασίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Nanook of the North (1922), το πρώτο ανθρωπολογικό ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, αποτελώντας επίσης έργο docufiction. Πρόκειται για μια κινηματογραφική προσέγγιση, της οποίας η ζωντάνια και η αμεσότητα ενθουσιάζει το κοινό και γι’ αυτό συνεχίζει να εξελίσσεται και να παρακολουθείται μέχρι σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Paget, D. (1995). No other way to tell it . Manchester University Press.
- The Blair Witch Project (1999), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
- Ten (2002), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
- Man on Wire (2008), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
