Της Φανής Υβόννης Κυρκιλή,
Το αθάνατο κείμενο, Μαχαιριά στην καρδιά, του Άρθουρ Μίλερ ζωντανεύει στο θέατρο Αλκυονίς, μέχρι τις 13 Απριλίου, από έναν εξαίρετο θίασο ηθοποιών, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη.
Η παράσταση, που ακουμπάει θα έλεγα τα όρια του ψυχολογικού θρίλερ, ακροβατεί επιδέξια ανάμεσα σε δίπολα και διλήμματα που όλοι μας έχουμε νιώσει κάποιες φορές, λιγότερο ή περισσότερο, να συγκρούονται μέσα μας: το εγώ και το εμείς, η οικογένεια και η κοινωνία, η συγχώρεση και η τιμωρία, η συγκάλυψη και η δικαιοσύνη, η ενοχή και η λύτρωση. Το θάρρος της ομολογίας ως αντίδοτο της λήθης, «το ιδιωτικό απέναντι στο δημόσιο συμφέρον, το κέρδος εις βάρος της ανθρώπινης ζωής είναι οι βασικοί άξονες του έργου-οροσήμου της μεταπολεμικής αμερικανικής δημιουργίας» γύρω από τους οποίους αμφιταλαντεύονται οι τραγικοί ήρωες του.
Ποιος και πότε είναι έτοιμος άραγε να παραδεχτεί τη χειρότερη πλευρά των αγαπημένων του; Τι θα έκανες εσύ, εάν ερχόσουν αντιμέτωπος με το σκοτεινό παρελθόν τους; Θα μπορούσες να αντέξεις μία οδυνηρή αλήθεια; Να κρίνεις αμερόληπτα; Το κουβάρι της ιστορίας των Κέλερ αρχίζει να ξετυλίγεται στην αυλή του ευκατάστατου σπιτιού τους. Ματωμένα μυστικά απειλούν να έρθουν στην επιφάνεια και να διαρρήξουν ανεπανόρθωτα τη φαινομενική εντιμότητα και καθωσπρεπισμό τους.
Ο Τζο Κέλερ, ιδιοκτήτης εργοστασίου και πλούσιος οικογενειάρχης, συμμετείχε ενεργά στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προμηθεύοντας την Αεροπορία των ΗΠΑ με εξαρτήματα αεροσκαφών. Το 1943, μετά την πτώση κάποιων εξ αυτών και τον θάνατο 21 νέων πιλότων, αποδεικνύεται ότι μία παρτίδα της παραγωγής κατασκευάστηκε ελαττωματικά· μερικά ανταλλακτικά για κινητήρες ήταν ραγισμένα.
Παράλληλα, ο μεγάλος γιος, ο Λάρι, δεν επιστρέφει ποτέ από το πεδίο μάχης και η τύχη του αγνοείται, αφήνοντας ανοιχτή μία επώδυνη πληγή. Τι του έχει συμβεί;
Ο αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας κι ο συνέταιρός του, Στιβ Ντίβερ, συλλαμβάνονται κι οδηγούνται στο δικαστήριο. Ο πρώτος αθωώνεται με την αιτιολογία ότι δεν γνώριζε τίποτα, ενώ ο δεύτερος καταλήγει ως ο μόνος υπεύθυνος στη φυλακή, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα, τρία χρόνια μετά, το 1946. Η ετυμηγορία λέει ότι πανικοβλημένος αποφάσισε να αποκρύψει τη βλάβη, συγκολλώντας και βάφοντας τα χαλασμένα κομμάτια. Το τι έγινε πραγματικά το γνωρίζουν μόνο οι δύο άνδρες, πρώην στενοί φίλοι. Είναι στη διακριτική ευχέρεια των υπολοίπων να επιλέξουν την εκδοχή της ιστορίας που πιστεύουν.
Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα αμφιβολιών, καχυποψίας, φόβου και τύψεων, που ταλανίζουν τις φιγούρες από το πρώτο λεπτό, μια σειρά μελανών αποκαλύψεων θα κλιμακώσουν οριστικά την οικογενειακή τραγωδία, που στην ουσία αποτελεί τη μικρογραφία της αμερικανικής καπιταλιστικής κοινωνίας και των αντιφάσεών της.
Ο Μίλερ έστησε αυτό το έντονα πολιτικό σκηνικό για να απομυθοποιήσει το «αμερικανικό όνειρο», στο όνομα του οποίου η χώρα προσπαθούσε να εγκαθιδρύσει την παγκόσμια κυριαρχία της. Αλλά τελικά, είναι μεμπτό κι υποκριτικό. Ο επιδέξιος συγγραφέας κατέδειξε τον κυνισμό του να πλουτίζει κανείς, πωλώντας εργαλεία θανάτου, πατώντας πάνω σε πτώματα και το πώς μπορεί να αποβεί καταστροφικός, τελικά και για τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο Τζο ισχυρίζεται πως ό,τι έκανε ήταν προκειμένου να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά του. Εάν τον ξεσκεπάσουμε από τη βαριά υπόληψη που κουβαλάει, απομένει τώρα πια ένας ευάλωτος πατέρας που διψάει για την αποδοχή των δικών του ανθρώπων. Υπάρχει κάτι, όμως, που να ξεπλένει την απληστία; Δικαιολογείται μια ξεχασμένη ηθική;
Όπως αναφωνεί ο απογοητευμένος μικρός γιος του, ο Κρις, «ήξερα ότι δεν είσαι χειρότερος από άλλους, αλλά νόμιζα ότι είσαι καλύτερος». Το δράμα του Μίλερ, βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, δίνει την αφορμή σε εμάς τους θεατές να στραφούμε στους εαυτούς μας και να αναλογιστούμε την ατομική μας ευθύνη σ’ αυτόν τον κόσμο. Την φέρουμε για κάθε απόφαση και κάθε πράξη. Ευθύνη συνεπάγεται, αντίστοιχα, και η σιωπή. Ή αλλιώς, η ανοχή είναι συνενοχή.
Πού στεκόμαστε, τι υπερασπιζόμαστε, τι παράδειγμα δίνουμε, τι αποτύπωμα αφήνουμε… Το «Ήταν όλοι τους παιδιά μου» είναι μία υπενθύμιση να επιλέξουμε τα ιδανικά, στα οποία θα δώσουμε προτεραιότητα. Μία κριτική στα γρανάζια ενός συστήματος που στηρίζεται στη μεγέθυνση του προσωπικού οφέλους —πολλές φορές ανεξαρτήτως του κόστους. Ταυτοχρόνως, μέσα σε δύο ώρες ξεδιπλώνεται η πιο πολύτιμη, περίπλοκη αξία απ’ όλες: της οικογένειας, που στους κόλπους της μπορούμε να γίνουμε οι πιο δυνατοί κι οι πιο τρωτοί.
Η βροχή, που πέφτει από την οροφή της σκηνής στο τέλος του έργου, είναι αυτό που χρειαζόμαστε· έρχεται να καθαρίσει τα λάθη, για να μείνει δειλά η ελπίδα. Η τελευταία επιζήσασα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΗΤΑΝ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ, more.com, διαθέσιμο εδώ
