Της Άννας Ηλίου,
Τα μικροπλαστικά και νανοπλαστικά (MNPs) αποτελούν έναν από τους πλέον ανησυχητικούς περιβαλλοντικούς ρύπους της σύγχρονης εποχής. Πρόκειται για σωματίδια πλαστικού μικρότερα από 5 χιλιοστά, που προκύπτουν είτε από τη διάσπαση μεγαλύτερων πλαστικών, είτε από βιομηχανικές διεργασίες. Πρόσφατες έρευνες έχουν εντοπίσει την παρουσία μικροπλαστικών σε διάφορα ζωτικά όργανα, όπως ο εγκέφαλος, ο ανθρώπινος πλακούντας και το αίμα, εγείροντας κρίσιμα ερωτήματα για την ασφάλεια και τις μακροχρόνιες συνέπειές τους στην υγεία.
Πώς εισέρχονται τα μικροπλαστικά στον ανθρώπινο οργανισμό;
Η παραγωγή πλαστικών έχει αυξηθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα την εκτεταμένη πλαστική ρύπανση. Υπολογίζεται ότι ετησίως παράγονται εκατομμύρια τόνοι πλαστικών αποβλήτων, από τα οποία σημαντικό ποσοστό διαφεύγει στο περιβάλλον και κατά συνέπεια μεγάλες ποσότητες μικροπλαστικών καταλήγουν κι ανιχνεύονται στο έδαφος, στον αέρα, αλλά και σε υδάτινες συλλογές, όπως ωκεανούς και ποτάμια.
Έτσι, οι κύριες οδοί εισόδου των μικροπλαστικών στον ανθρώπινο οργανισμό είναι τρεις:
- Κατάποση: Μέσω της κατανάλωσης τροφίμων και ποτών που έχουν επιμολυνθεί είτε βιομηχανικά, είτε απευθείας από τη φύση.
- Εισπνοή: Μέσω της ατμόσφαιρας, όπου αιωρούνται σωματίδια μικροπλαστικών.
- Δερματική επαφή: Αν και λιγότερο συχνή οδός, η επαφή με προϊόντα περιποίησης και καλλυντικά που περιέχουν μικροπλαστικά μπορεί να συνεισφέρει στη συνολική έκθεση.
Αυξημένες συγκεντρώσεις MNPs και εντοπισμός στον εγκέφαλο
Δεδομένης της ευρείας χρήσης πλαστικών προϊόντων αλλά και της παθητικής έκθεσης στα MNPs στη φύση, φαίνεται ότι ένα άτομο μπορεί να εκτίθεται σε δεκάδες χιλιάδες μικροπλαστικά σωματίδια ετησίως. Σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη που ανέλυσε δείγματα από ανθρώπινους ιστούς και βιολογικά υγρά, οι συγκεντρώσεις μικροπλαστικών που εντοπίστηκαν στον ανθρώπινο οργανισμό το περασμένο έτος (2024) βρέθηκαν να είναι σημαντικά υψηλότερες σε σύγκριση με αντίστοιχες μετρήσεις του 2016.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης είναι και η ανίχνευση μικροπλαστικών, για πρώτη φορά, στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Φαίνεται ότι τα σωματίδια αυτά μπορούν να διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ένα φυσικό προστατευτικό σύστημα που αποτρέπει τη διείσδυση τοξικών ουσιών στον εγκέφαλο. Η παρουσία τους στον εγκεφαλικό ιστό μπορεί να σχετίζεται με φλεγμονή και οξειδωτικό στρες, αυξάνοντας πιθανώς τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών διαταραχών, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον. Μάλιστα, η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι ανιχνεύθηκαν υψηλότερα επίπεδα μικροπλαστικών σε εγκεφάλους ασθενών με άνοια σε σχέση με υγιείς, παρότι η αιτιώδης σχέση δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως.
Μικροπλαστικά, εγκυμοσύνη και αναπαραγωγική υγεία
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική έρευνα έχει αρχίσει να αναδεικνύει τις επιπτώσεις των MNPs στη γονιμότητα και των δύο φύλων, με αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε ορμονικό όσο και σε κυτταρικό επίπεδο.
- Άνδρες: Η παρουσία μικροπλαστικών σχετίζεται με μειωμένη ποιότητα και αριθμό σπερματοζωαρίων, καθώς και με διαταραχές στην παραγωγή ορμονών όπως η τεστοστερόνη.
- Γυναίκες: Παρατηρούνται μεταβολές στη λειτουργία των ωοθηκών, διαταραχές στον εμμηνορροϊκό κύκλο και αυξημένη δυσκολία σύλληψης. Νεότερες έρευνες μάλιστα, υποδεικνύουν ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία του ενδομητρίου, αυξάνοντας τον κίνδυνο αποβολής ή εμφάνισης προεκλαμψίας.
Ακόμη, η παρουσία μικροπλαστικών στον ανθρώπινο πλακούντα και στο αίμα νεογνών αποτελεί μια ανησυχητική επιστημονική διαπίστωση. Υποδηλώνει ότι η έκθεση στα MNPs ξεκινά ήδη από την εμβρυϊκή ζωή, εγείροντας σοβαρά ερωτήματα για τις δυνητικές επιπτώσεις στην υγεία των εμβρύων και μετέπειτα παιδιών. Όσον αφορά στον πλακούντα, πρόκειται για ένα όργανο καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη του εμβρύου, καθώς είναι υπεύθυνος για τη μεταφορά από τη μητρική κυκλοφορία θρεπτικών συστατικών και οξυγόνου. Η παρουσία μικροπλαστικών σε αυτόν, λοιπόν, μπορεί να προκαλέσει φλεγμονώδεις αντιδράσεις που επηρεάζουν τη φυσιολογική του λειτουργία, να οδηγήσει σε οξειδωτικό στρες συνδεόμενο με κυτταρικές βλάβες, καθώς και να επιφέρει αλλαγές στη γονιδιακή έκφραση, με πιθανές επιπτώσεις στη νεογνική και μελλοντική υγεία του παιδιού (όπως χαμηλό βάρος γέννησης, νευρολογικές ή μεταβολικές διαταραχές και αυξημένο κίνδυνο αλλεργιών).
Συμπεράσματα και μελλοντικές προοπτικές
Φαίνεται ότι η παρουσία μικροπλαστικών στον ανθρώπινο οργανισμό δεν αποτελεί πλέον μια αφηρημένη περιβαλλοντική ανησυχία, αλλά μια πραγματικότητα με άγνωστες—και πιθανώς ανησυχητικές—επιπτώσεις για την υγεία. Καθώς η επιστήμη συνεχίζει να αποκαλύπτει τις επιπτώσεις των MNPs, γίνεται σαφές ότι η μείωση της έκθεσής μας σε αυτά είναι επιτακτική. Η αναγνώριση του προβλήματος είναι μόνο η αρχή· το επόμενο βήμα οφείλει να είναι η δράση. Συγκεκριμένα η περιορισμένη χρήση πλαστικών, οι αυστηρότερες και πιο βιώσιμες ρυθμίσεις παραγωγής, οι καινοτόμες λύσεις και η ατομική ευθύνη, προτού οι συνέπειες γίνουν μη αναστρέψιμες και το μέλλον μας… πλαστικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Microplastics exposure: implications for human fertility, pregnancy and child health, Frontiers in Endocrinology, διαθέσιμο εδώ
- Bioaccumulation of microplastics in decedent human brains, Nature Medicine, διαθέσιμο εδώ
