Του Βασίλη Μορφονιού,
Το genre της φαντασίας πάντοτε με ενθουσίαζε, καθώς έχει τη μαγική ικανότητα να σε μεταφέρει σε εντελώς διαφορετικούς κόσμους και να κάνει αυτούς και τους κατοίκους τους να φαίνονται το ίδιο αληθινοί με την πραγματική ζωή. Οι πραγματικά καλές ιστορίες φαντασίας, εκτός από το να προσφέρουν συναισθηματική κάθαρση, αποτελούν και αλληγορίες για διαφόρων πραγματικών καταστάσεων και ιδεολογιών.
Το Dune ασχολείται με τον ιμπεριαλισμό, το Game of Thrones με την εξουσία, το Attack on Titan με τον πόλεμο. Από όλες τις ιστορίες που έχω διαβάσει, όμως, υπάρχει μια που στέκεται ψηλότερα από όλες τις άλλες, ως αυτή που με έχει επηρεάσει περισσότερο. Αναφέρομαι φυσικά στο Berserk του Kentaro Miura.
Το Berserk (1989-2021), το σκοτεινό έπος του mangaka Kentaro Miura διαδραματίζεται σε ένα μεσαιωνικό κόσμο βασισμένο στην Ευρώπη, όπου ο πόλεμος, η δεισιδαιμονία και τα υπερφυσικά τέρατα κυριαρχούν. Αφηγείται την ιστορία του Guts, έναν πολεμιστή που γεννήθηκε από πτώση νεκρού, να κυνηγιέται από δαιμονικές δυνάμεις (Apostles) λόγω του σημαδιού που φέρει στον λαιμό του. Ο κύριος ανταγωνιστής του είναι ο πρώην σύντροφος του ο Griffith, ένας άνθρωπος που τη φιλοδοξία του ανταγωνίζεται μόνο η απληστία του. Η κυριολεκτική και μεταφορική σύγκρουση των δύο πρώην συντρόφων με τις τόσο διαφορετικές φιλοσοφίες βρίσκεται στην καρδιά του έργου και είναι ιδιαίτερα συμβολική για το νόημα του.
Όσον αφορά το φιλοσοφικό υπόβαθρο του Berserk, οι περισσότεροι κάνουν συχνή αναφορά στον Friedrich Nietzsche, ο οποίος αναντίρρητα άσκησε τεράστια επιρροή στο έργο με τις αντισυμβατικές απόψεις του για την ηθική και τη μάχη του Καλού με το Κακό. Το τέρας που βρίσκεται στην πανοπλία του Guts και απειλεί να τον καταπιεί είναι μάλιστα μια απευθείας αναφορά στη γνωστή ρήση του Νietzsche για την άβυσσο. Αυτή, όμως, είναι ανάλυση για άλλο άρθρο. Στο συγκεκριμένο, θα ήθελα να αναφερθώ στην άλλη τεράστια επιρροή του Berserk, αυτή τη φορά στον τομέα της ψυχολογίας, συγκεκριμένα από το έργο του Carl Jung.
Η αναλυτική ψυχολογία του Carl Gustav Jung (1875-1961) εξερευνά τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής μέσα από καθολικά αρχέτυπα —συμβολικές εικόνες και δομές που απαντώνται σε μύθους, θρησκείες και τέχνη. Για τον Jung, η ψυχή είναι ένα πεδίο μάχης μεταξύ του συνειδητού Εγώ και του ασυνείδητου. Το ασυνείδητο περιλαμβάνει τη Σκιά του ανθρώπου, δηλαδή όλες τις ανεπιθύμητες αρνητικά φορτισμένες σκέψεις και συναισθήματα που έχει απωθήσει στο πίσω μέρος του μυαλού του, σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από αυτά. Άλλες σημαντικές έννοιες, όπως η Persona (η κοινωνική μάσκα που φοράμε) και το individuation (η διαδικασία ψυχικής ωρίμανσης), προσφέρουν ένα πλαίσιο για να κατανοήσουμε τόσο την πραγματικότητα όσο και τη μυθοπλασία.
Για τον Jung, η Σκιά είναι το μέρος της ψυχής που περιέχει ότι η συνείδηση αρνείται: Bίαιες ορμές, φόβους, ενοχές… Σύμφωνα με τον Jung, η σκιά δεν μπορεί ούτε να εξαγνιστεί ούτε να εξαφανιστεί, μπορεί μόνο να ενσωματωθεί και να χρησιμοποιηθεί προς όφελος του ίδιου του ατόμου αντί να λειτουργεί εναντίον του. Η ενσωμάτωση της σκιάς και άλλων τμημάτων του υποσυνειδήτου είναι αναπόσπαστα μέρη της πνευματικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου, ενώ η απόρριψη της ενσωμάτωσης της σκιάς οδηγεί το άτομο σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Τόσο ο Guts όσο και ο Griffith παλεύουν με τις σκιές τους, οι οποίες παίρνουν κυριολεκτική μορφή στη πανοπλία Berserker του Guts και την Femto «μορφή» του Griffith. Ξεκινώντας από τον Guts, από τα παιδικά του χρόνια έμαθε να στηρίζεται στη βία για την επιβίωση του. Η απόρριψη του από την πατρική του φιγούρα και η μετέπειτα απομόνωση του τον οδήγησαν να κλειστεί πλήρως στον εαυτό του και να εγκαταλείψει κάθε μορφή οικειότητας. Η ένταξη του στη συντροφιά του γερακιού και ο έρωτας του με την Casca φάνηκε να τον βοηθούν για λίγο να ξεπεράσει παλιά τραύματα και να αποδεχτεί και τις πλευρές του χαρακτήρα του που είχε εκδιώξει ως «αδύναμες». Στο κεφάλαιο “Scars”, σε μια στιγμή φόβου, αποκαλύπτει στην Casca το τρομακτικό παρελθόν του που είναι και ο λόγος που απεχθάνεται τη σωματική επαφή. Η ίδια τον βοηθάει να το ξεπεράσει και από τότε και έπειτα δεν βλέπουμε αυτή την εικόνα να τον ξαναστοιχειώνει. Όλη η πρόοδος που είχε κάνει, όμως, εξατμίζεται, όταν επιλέγει να εγκαταλείψει τη συντροφιά του γερακιού και τον ίδιο τον Griffith, επηρεάζοντας τη δική του σκιά, σε μια προσπάθεια αναζήτησης του εαυτού του. Ο Miura φαίνεται να καταδικάζει την ασκητική ιδέα της μοναχικής αναζήτησης της αυτογνωσίας, υπερασπίζοντας την άποψη ότι μόνο μέσω της αλληλεξάρτησης γινόμαστε ο πιο δυνατός και αυθεντικός εαυτός μας.
Τα παλιά του τραύματα, ωστόσο, μοιάζουν με καρτούν αν τα συγκρίνουμε με ότι έπρεπε να υποφέρει στο πανδαιμόνιο της έκλειψης. Μετά τα γεγονότα της έκλειψης και το κώμα της Casca, κάθε του πρόοδος αναιρείται και ο ίδιος επιστρέφει στις πιο αυτοκαταστροφικές του τάσεις. Η Yungian σκιά του εμφανίζεται κυριολεκτικά με τη μορφή ενός αιμοδιψή λύκου, του beast of darkness, που τον καλεί να του δώσει τον έλεγχο και να αφεθεί πλήρως στο κυνήγι της εκδίκησης. Στο “lost childrens arc” συναντάμε το χαμηλότερο σημείο του Guts, καθώς το άσκοπο κυνήγι δαιμόνων τον έχει αναλώσει πλήρως και δύσκολα ξεχωρίζει από τα τέρατα που πολεμάει.
Ο Griffith αντιμετωπίζει παρόμοια τραγωδία. Προς τα έξω παρουσιάζει την εικόνα του γοητευτικού σοφού ισχυρού ηγέτη που βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά από τους αντιπάλους του. Αυτά όμως δεν είναι παρά η Περσόνα που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του, κρύβοντας όλα τα αρνητικά του χαρακτηριστικά. Η ανασφάλεια του φαίνεται από την αυτοτιμωρία που ασκεί στον εαυτό του κάθε τόσο. Ρωγμή στην κατά τα άλλα τέλεια ζωή του. Η περσόνα του αυτή καταρρέει, όταν ο Guts απορρίπτει τον έλεγχο που του ασκούσε, αναζητώντας την αυτονομία του. Η εμμονή του Griffith να έχει τον πλήρη έλεγχο των πάντων είναι μέρος της σκιάς του και η αδυναμία του να ξεχωρίσει τον πραγματικό του εαυτό από τη μάσκα, τον οδηγεί στην καταστροφή. Η απόφασή του να γίνει Femto και η θυσία των συντρόφων του είναι η τελική παράδοση της ψυχής του στη Σκιά.
Παρότι αντιμετωπίζουν αρκετά διαφορετικές ενοχές και φόβους, o τρόπος με τον οποίο τις αντιμετωπίζουν είναι και ο λόγος που ο Guts είναι ο «ήρωας» της ιστορίας και ο Griffith ο «κακός». Ο Guts, υπό τον φόβο ότι κινδυνεύει να χάσει την Casca μια για πάντα, σταματάει τον αυτοκαταστροφικό σκοπό της άπιαστης εκδίκησης και θέτει ως νέο στόχο του τη προστασία και θεραπεία της Casca. Σιγά σιγά, άθελα του, βρίσκει μια νέα συντροφιά, που του επιτρέπει να μεταφέρει λίγο από το ασήκωτο βάρος του και να χαμηλώσει τις άμυνες του έστω και για λίγο. Ο Griffith αντιθέτως παραμένει πλήρως ταυτισμένος με τη νέα του Περσόνα, του Femto, και παρότι χτίζει το κάστρο-παράδεισο των ονείρων του είναι σαφές ότι μια ψευδαίσθηση χτισμένη πάνω σε αιματοχυσία και δολοπλοκή ποτέ δεν θα του προσφέρει την ολοκλήρωση που έψαχνε.
Στην τελική, παρότι η ζωή του Guts είναι πολύ χειρότερη και πιο επίπονη από αυτή του Griffith, παρά το γεγονός ότι ο Griffith είναι βασιλιάς, ενώ ο Guts δεν έχει καν σπίτι, παρότι η δύναμη του Guts είναι ένα τίποτα μπροστά στη θεϊκή υπόσταση του Griffith, ο Guts έχει νικήσει ενώ ο Griffith έχει χάσει.
Αυτό φαίνεται στο τελευταίο κεφάλαιο που μας άφησε ο μεγάλος δάσκαλος, που δείχνει τον Griffith σε μια σπάνια στιγμή αδυναμίας να αφήνει ένα δάκρυ, φανερώνοντας ότι ένα κομμάτι του ακόμα και τώρα ζηλεύει τον Guts. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος για το πως θα τελειώσουν το έργο οι συνεχιστές του μετά το θάνατο του Miura, αλλά ξέρω πως αυτή η νέα ρωγμή στη μάσκα του Griffith θα τον οδηγήσει για ακόμα μια φορά στην αυτοκαταστροφή…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
