Του Νίκου Πέτροβα,
Η 1η Απριλίου 1955 αποτελεί μία ημερομηνία-ορόσημο στην σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, καθώς οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της αποφασίζουν να ξεσηκωθούν ώστε να αποτινάξουν από πάνω τους τον βρετανικό ζυγό και να ενωθούν με τη μητέρα-πατρίδα, την Ελλάδα.
Το θέμα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα ήρθε για πρώτη φορά στο προσκήνιο το 1950. Την χρονιά εκείνη και συγκεκριμένα στις 15 Ιανουαρίου, η Εκκλησία της Κύπρου διοργάνωσε δημοψήφισμα μέσα από το οποίο ζητούσε την άποψη του κυπριακού λαού με θέμα την ένωση ή μη της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Το αποτέλεσμα ήταν ξεκάθαρο. Η συντριπτική πλειοψηφία της τάξεως του 95,7% υποστήριξε την ένωση των δύο χωρών. Επιπλέον, στις 20 Οκτωβρίου του 1950 εκλέγεται ως Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου ο Μακάριος Γ’, ο οποίος υποστήριζε κι αυτός με ιδιαίτερη θέρμη μία ενδεχόμενη ένωση. Εν γένει, εκείνα τα χρόνια αποτελούσαν ορόσημο για τα κατακτημένα κράτη, καθώς πολλά άρχιζαν δειλά-δειλά τον αγώνα για την ανεξαρτησία τους.
Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί πως η Κύπρος αποτελούσε βρετανική αποικία από το 1878 (επίσημα από το 1925). Προσπάθησε με πολιτική και διπλωματία μέσω του ΟΗΕ (Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών) να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της αλλά αυτή η προσπάθεια δεν επέφερε κάποιο αποτέλεσμα. Αυτή η αποτυχια υπήρξε και ο λόγος της δημιουργίας της ΕΟΚΑ.
Η ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών) ιδρύθηκε και οργανώθηκε από τον Γεώργιο Γρίβα (Διγενή), ο οποίος ήταν Ελληνοκύπριος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, με την υποστήριξη του Μακαρίου Γ’. Η ΕΟΚΑ αποτελούταν από αντάρτικες ομάδες που τις απάρτιζαν νέοι Κύπριοι, μαθητές, εργάτες και αγρότες που είχαν εκπαιδευτεί στους αντάρτικους πολέμους. Οι δράσεις τους περιλάμβαναν οργανωμένες διαδηλώσεις και απεργίες, διανομές προκηρύξεων, ενέδρες κατά των Βρετανών αλλά και δολοφονίες Βρετανών αξιωματούχων και πληροφοριοδοτών. Τα καταφύγιά τους ήταν οι περιοχές της Τροόδους και του Πενταδάκτυλου, σημεία που δεν είχαν άμεση πρόσβαση οι βρετανικές δυνάμεις.
Την 1η Απριλίου 1955, η ΕΟΚΑ άρχισε επίσημα τον ένοπλο αγώνα της εναντίον των Βρετανών. Αυτή η ημέρα σηματοδότησε την αρχή ενός αγώνα που θα διαρκούσε 4 ολόκληρα χρόνια (1955-1959) με στόχο την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Την 1η Απριλίου 1955, η ΕΟΚΑ προχώρησε σε συντονισμένες δράσεις. Για παράδειγμα, στη Λευκωσία ανατινάχθηκαν κυβερνητικά κτήρια όπως το Ραδιοφωνικός Ίδρυμα Κύπρου, έγιναν επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα και στρατώνες και τοποθετήθηκαν βόμβες σε σημαντικά κτήρια, όπως το Διοικητήριο και το δικαστικό μέγαρο. Στη Λεμεσό έγιναν μάχες μεταξύ αγωνιστών και Βρετανών, ενώ στη Λάρνακα και στη Φαμαγκούστα, η ΕΟΚΑ προχώρησε στην καταστροφή βρετανικών υποδομών αλλά και κυβερνητικών κτηρίων. Παράλληλα, δημοσιεύθηκε και η Προκήρυξη της ΕΟΚΑ υπογεγραμμένη από τον αρχηγό της, Γεώργιο Γρίβα, κατά την οποία ανέφερε χαρακτηριστικά πως «Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολόκληρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα για την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού…».
Η ΕΟΚΑ είχε γίνει πλέον γνωστή παντού και η δράση της έδινε ελπίδα στους απανταχού Κύπριους. Η δράση αυτή, όμως, έφερε και την αντίδραση των Βρετανών. Για να αντιμετωπίσουν, λοιπόν, την ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ, προχώρησαν σε πολύ αυστηρά μέτρα καταστολής. Αρχικά, επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος και απαγόρευση κυκλοφορίας, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν και στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους αγωνιστές. Επιπλέον, οι βρετανικές δυνάμεις προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις και σε βασανιστήρια σε όσους θεωρούνταν ύποπτοι ή και αποδεδειγμένα συμμετείχαν στην ΕΟΚΑ. Το πιο αυστηρό μέτρο των Βρετανών ήταν η απόφαση απαγχονισμού 9 αγωνιστών της ΕΟΚΑ, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ένας νέος 19 ετών, που απαγχονίστηκε το 1957.
Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ανέδειξε σημαντικούς αγωνιστές, οι οποίοι είτε πέθαναν στη μάχη είτε εκτελέσθηκαν από τους Βρετανούς. Ένας τέτοιος αγωνιστής ήταν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ανθυπολοχαγός του ελληνικού στρατού και υπαρχηγός της ΕΟΚΑ. Ο Αυξεντίου σκοτώθηκε το 1957 στη Μονή Μαχαιρά, μετά από πολλές ώρες αντίστασης στην πολιορκία των Βρετανών. Προς τιμήν του, υπάρχει ομώνυμη οδός στην περιοχή του Ζωγράφου, στην Αθήνα. Επίσης, σημαντικές προσωπικότητες αποτέλεσαν οι Μάρκος Δράκος (διοικητής αντάρτικων ομάδων, ο οποίος πέθανε το 1957 μετά από ενέδρα), ο Κυριάκος Μάτσης (σκοτώθηκε το 1958 στο Δίκωμο, αφού αρνήθηκε να παραδοθεί στους Βρετανούς) και ο προαναφερθείς Ευαγόρας Παλληκαρίδης.
Ο αγώνας της ΕΟΚΑ οδήγησε τελικά στη διαπραγμάτευση για το μέλλον της Κύπρου. Μέσα από τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου το 1959, επετεύχθη τελικά η ανεξαρτησία της Κύπρου, όχι όμως και η ένωσή της με την Ελλάδα. Αυτές οι συμφωνίες προέβλεπαν τη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας, με εγγυήτριες δυνάμεις την Ελλάδα, τη Βρετανία και την Τουρκία. Πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εκλέχθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Εν κατακλείδι, ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ παραμένει ένα από τα πιο σπουδαία γεγονότα της κυπριακής ιστορίας και αποτελεί ένα σύμβολο αντίστασης του κυπριακού λαού. Η 1η Απριλίου έχει καθιερωθεί εθνική επέτειος και τιμάται κάθε χρόνο με εκδηλώσεις μνήμης και παρελάσεις. Παρά, λοιπόν, την αποχώρηση των βρετανικών δυνάμεων από τη Μεγαλόνησο, τα αποτελέσματα των συμφωνιών του 1959 είχαν αδυναμίες με αποτέλεσμα να προκύπτουν εντάσεις μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων, εντάσεις που συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καρκαλέτσης Γ. Σταύρος (2003), ΕΟΚΑ 1955-1959, οι μαχητές της Κύπρου εναντίον της βρετανικής αυτοκρατορίας, εκδ. Περισκόπιο
- Καρκαλέτσης Γ. Σταύρος (2004), Η ελληνική αριστερά και ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων της Κύπρου, εκδ. Πελασγός
- Σταύρου Σταύρος (2022), Ιστορία του απελευθερωτικού αγώνα της Κύπρου 1955-1959, εκδ. Συμβούλιο ιστορικής μνήμης αγώνα ΕΟΚΑ
- Ο Απελευθερωτικός Αγώνας της Κύπρου, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ- 1η Απριλίου 1955, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποια ήταν η ΕΟΚΑ, 1η Απριλίου 1955 ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας της, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- 1η Απριλίου 1955: Όταν οι Κύπριοι ξεσηκώθηκαν κατά του βρετανικού ζυγού, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
