Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Σε μία τέχνη, όπως είναι η αφηρημένη, συνήθως καθίσταται δύσκολη η κατανόηση των έργων και η διάκριση καλλιτεχνών από το ευρύ κοινό. Άλλωστε… πόσες φορές έχουμε μετονομάσει τελείως επιφανειακά και γενικευμένα ένα απλό και δίχως νόημα έργο ως «αφηρημένο» σε μία απόπειρα να εξωτερικεύσουμε τη φαντασία μας. Η συγκεκριμένη μορφή τέχνης, ωστόσο, έχει περισσότερο βάθος απ’ όσο νομίζουμε.
Στην πραγματικότητα, η αφηρημένη τέχνη απέχει κατά πολύ από τις συμβατικές και καθιερωμένες αναπαραστάσεις του φυσικού κόσμου, με μία συνειδητή αποστασιοποίηση από τη στείρα αντανάκλαση της απτής πραγματικότητας. Πηγή έμπνευσης και ταυτόχρονα σκοπός αποτελεί το ίδιο το συναίσθημα και η αστείρευτη ανάγκη έκφρασής του. Με ένα κράμα από σχήματα, χρώματα και διάφορες μορφές επιτυγχάνεται η αποτύπωση ενός συνονθυλεύματος ιδεών, ψυχικών διαθέσεων και αισθημάτων. Με λίγα λόγια, η πραγματικότητα, η οποία παρουσιάζεται, δεν είναι αυτή που βλέπουμε, αλλά αυτή που αισθανόμαστε και φανταζόμαστε, με μία ιδιόμορφη «αλήθεια» να εκκολάπτεται στους πρόποδές της.
Πότε, όμως, σημειώνεται η αφετηρία αυτού του νέου είδους έκφρασης; Η αφηρημένη τέχνη αναπτύχθηκε κυρίως στις αρχές του 20ού αιώνα και οι κύριοι εκπρόσωποί της είναι καλλιτέχνες όπως ο Wassily Kandinsky, ο Kazimir Malevich και ο Piet Mondrian. Σε διαζύγιο με τη ρεαλιστική απεικόνιση, λοιπόν, οι εκπρόσωποι αυτοί υπερβαίνουν το όριο του φυσικού, περνώντας καλλιτεχνικά στο «υπερ-φυσικό». Ας επικεντρωθούμε, όμως, σε έναν από τους προαναφερθείσαντες, τον Wassily Kandisky. O Kandisnky (Vasily Vasilyevich Kandinsky) ήταν Ρώσος ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης. Γεννημένος στις 16 Δεκεμβρίου 1866 και καταγωγή από τη Μόσχα, αναγνωρίζεται ως ένας από τους πρωτεργάτες του αφηρημένου εξπρεσιονισμού.
Η πορεία του όμως δεν ήταν ανέκαθεν καλλιτεχνική· αρχικά εξασκούταν στον οικονομικό, αλλά και στον νομικό κλάδο (Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας) ως εκπαιδευόμενος δικηγόρος. Ασχολήθηκε και με τη μουσική. Ωστόσο, αυτό που τον κέρδισε ήταν η ζωγραφική. Ο ζωγράφος κατάφερε να δημιουργήσει κάτι εξαιρετικά πρωτοπόρο στην τέχνη, έχοντας όμως σαν εφόδια και εργαλεία τον ιμπρεσιονισμό και τον εξπρεσιονισμό, τα οποία καλλιτεχνικά ρεύματα αποτέλεσαν ταυτόχρονα και πηγή έμπνευσης.
Στα έργα του, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι πειραματίζεται με διάφορα χρώματα και γραμμές, τα οποία για τον ίδιο διαθέτουν μία «πνευματική» διάσταση, δίνοντας μορφή στην ψυχική κατάσταση του θεατή που θαυμάζει το έργο. Εάν το καλοσκεφτεί κανείς, η τέχνη πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο, οπότε η απόπειρα παρουσίασης αυτού πρόκειται για κάτι τιμητικό και μοναδικό. Έναν κόσμο τόσο βαθύ, άγνωστο και σίγουρα «αφηρημένο», μόνο μία πανδαισία χρωμάτων και ακανόνιστων σχημάτων θα μπορούσε να του δώσει υπόσταση. Ο Kandinsky πίστευε ότι η τέχνη πρέπει να εκφράζει τα συναισθήματα και τις ψυχικές καταστάσεις μέσω αφηρημένων σχημάτων και χρωμάτων και αυτή η προσέγγιση τον έκανε πρωτοπόρο στην αφηρημένη ζωγραφική. Επίσης, υπήρξε ενεργό μέλος του καλλιτεχνικού κινήματος “Der Blaue Reiter”, που ιδρύθηκε το 1911 και είχε ως απώτερο στόχο την προώθηση της αφηρημένης τέχνης.
Εάν γνωρίζετε έστω και λίγο τον συγκεκριμένο ζωγράφο, αναμφίβολα θα έχετε πέσει πάνω στους Κύκλους (1913), ένα από τα διασημότερα έργα του καλλιτέχνη, με έντονα ασύμμετρα κυκλικά σχήματα και εναλλαγή χρωμάτων. Προσωπικά, το συγκεκριμένο έργο μου θυμίζει τις εναλλαγές της διάθεσης, που βιώνει ο άνθρωπος καθημερινά και αδιάκοπα, περνώντας από τη χαρά στη λύπη, από τον ενθουσιασμό στην πλήξη και από την αγάπη στο μίσος. Ακόμα ένα έργο του που προσωπικά έχω ξεχωρίσει είναι το Delicate tension No. 85 (1923), στο οποίο μου αποκαλύπτεται ένα καράβι που αιωρείται, με ιδιαίτερα αυστηρές γραμμές και λευκό φόντο.
Τέλος, εκτός από τη ζωγραφική, ο Kandinsky είχε σημαντική θεωρητική συνεισφορά, γράφοντας βιβλία και άρθρα για την τέχνη, όπως το «Περί Πνευματικότητας στην Τέχνη», όπου αναπτύσσει τις ιδέες του για τη σύνδεση των συναισθημάτων και των χρωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αφηρημένη τέχνη, artlessons.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι η αφηρημένη τέχνη, el.postposmo.com, διαθέσιμο εδώ
