Κώμα: Ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο

Του Γιώργου Τσακμάκη,

Το ημερολόγιο έγραφε 29 Δεκεμβρίου 2013. Λίγες ώρες πριν την «ανατολή» του 2014, ο πλανήτης παρακολούθησε συγκλονισμένος το τρομακτικό ατύχημα του πολυνίκη της Formula 1, Michael Schumacher. Ο πλέον ακριβοπληρωμένος οδηγός μονοθέσιου και 7 φορές παγκόσμιος πρωταθλητής, υπέστη ένα σοβαρότατο ατύχημα κατά τη διάρκεια οικογενειακών διακοπών στις Άλπεις την ώρα που έκανε σκι. Μετά από 2 χειρουργικές επεμβάσεις, έπεσε σε κώμα. Σήμερα, λίγα είναι γνωστά για την κατάσταση της υγείας του θρύλου του μηχανοκίνητου αθλητισμού, με τις πληροφορίες να τον θέλουν σε ειδική μονάδα εντός του σπιτιού και σε συνεχή ιατρική παρακολούθηση.

Τι είναι όμως το κώμα στο οποίο έπεσε ο περίφημος οδηγός; Στα εγχειρίδια βασικής ιατρικής, το κώμα ορίζεται ως η παρατεταμένη αναισθησία. Αποτελεί επείγουσα ιατρική κατάσταση και προτεραιότητα για τους θεράποντες γιατρούς είναι η διατήρηση της ζωής και της εγκεφαλικής λειτουργίας. Η διάρκειά του συνήθως δεν είναι μεγαλύτερη από μερικές εβδομάδες. Όταν το κώμα διαρκεί πολύ περισσότερο από το κανονικό, τότε ο ασθενής, δυστυχώς, θεωρείται ότι έχει εισέλθει στο στάδιο «φυτού» ή ότι έχει επέλθει εγκεφαλικός θάνατος. Σε μία κωματώδη κατάσταση, ο ασθενής έχει κλειστά μάτια, δεν ανταποκρίνεται σε ερεθίσματα, στο φως και στον πόνο και παρουσιάζει ανωμαλίες στην αναπνοή.

Αιτίες

Οι πιθανοί λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν έναν ασθενή να πέσει σε κώμα ποικίλουν. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι τραυματισμοί στο κεφάλι, το έμφραγμα αλλά και οι όγκοι σε σημεία του εγκεφάλου. Σε κώμα μπορεί να οδηγήσει και η συσσώρευση τοξινών στον οργανισμό, όπως το αλκοόλ, τα φυτοφάρμακα, τα βαρεά μέταλλα, ορισμένες ναρκωτικές ουσίες και το μονοξείδιο του άνθρακα, το οποίο ταυτόχρονα οδηγεί και σε ελάττωση της παροχής οξυγόνου στον εγκέφαλο. Το κώμα ενδέχεται να οφείλεται και σε ανισορροπία των ηλεκτρολυτών στον οργανισμό και ιδιαίτερα σε υπερκαλιαιμία. Τέλος, σε κόμμα μπορούν να οδηγήσουν και ορισμένες μολυσματικές ασθένειες με κυριότερη τη μηνιγγίτιδα, αλλά και μη μολυσματικές ασθένειες, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τον σακχαρώδη διαβήτη και την επιληψία.

Ποικιλομορφία του κώματος και διάγνωση 

Όπως συμβαίνει στις περισσότερες ιατρικές καταστάσεις, έτσι και στην περίπτωση του κώματος, η ένταση των συμπτωμάτων ποικίλει. Προκειμένου να αξιολογηθεί η βαρύτητα του κώματος, έχει δημιουργηθεί η Κλίμακα Κώματος της Γλασκόβης. Για τον προσδιορισμό της επικινδυνότητας της κατάστασης μπαίνουν βαθμολογίες σε 3 κατηγορίες, οι οποίες σχετίζονται με την κλινική εικόνα του ασθενούς. Αυτές είναι η αντίδραση των οφθαλμών, οι κινητικές αντιδράσεις και η λεκτική απόκριση. Το μέγιστο σκορ που μπορεί να σημειώσει αθροιστικά και στις 3 κατηγορίες ένας ασθενής ισούται με 15. Αν ο ασθενής σε αυτό το νευρολογικό κουίζ σημειώσει βαθμολογία μικρότερη από το 8, τότε ο γιατρός συμπεραίνει πως ο κατάκοιτος βρίσκεται σε κώμα.

Εκτός από τη μέθοδο της κλίμακας, υπάρχουν και τρόποι με τους οποίους μπορεί να προσδιοριστεί η αιτία που προκάλεσε το κώμα. Τέτοιες μέθοδοι αποτελούν οι απεικονιστικές τεχνικές με βασικότερες την αξονική και τη μαγνητική τομογραφία στην περιοχή του εγκεφάλου αλλά και το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα που ανιχνεύει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου και μπορεί να διαγνώσει επιληπτικές κρίσεις. Εξίσου αποτελεσματικά μπορούν να αποδειχθούν και τα ευρήματα από εργαστηριακές εξετάσεις αίματος, ούρων και εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ). Έτσι, μπορούν να προσδιοριστούν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα αλλά και να εντοπιστούν μικροοργανισμοί και ενδεχομένως και τοξίνες ή δηλητηριώδεις ουσίες.

Θεραπείες για το κώμα 

Η προτεινόμενη θεραπεία για έναν ασθενή που βρίσκεται σε κώμα ποικίλει και σχετίζεται με την αιτία που τον οδήγησε στην απώλεια της συνείδησής του. Προκειμένου να σταθεροποιηθεί ή ακόμη και να αντιστραφεί η κατάσταση ενός ατόμου που βρίσκεται σε κώμα, θα μπορούσε να του χορηγηθεί γλυκόζη ή ινσουλίνη προκειμένου να ρυθμιστεί το σάκχαρο του αίματος. Ακόμη, μπορούν να χορηγηθούν φαρμακευτικές ουσίες που αντισταθμίζουν την υπερβολική δοσολογία ναρκωτικών ουσιών και οπιοειδών. Τέτοια εν δυνάμει σωτήρια ουσία είναι η ναλοξόνη, η οποία δρα σε μόλις 2-5 λεπτά.

Μύθοι και αλήθειες για το κώμα

Λόγω της σπανιότητας περιστατικών κώματος παγκοσμίως (υπολογίζεται ότι περίπου 2 στους 1000 ανθρώπους θα μπουν σε κώμα κατά τη διάρκεια της ζωής τους) έχουν διαδοθεί διάφοροι ισχυρισμοί αναφορικά με αυτήν την κατάσταση, οι οποίοι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ας αναλύσουμε, λοιπόν, τους 3 γνωστότερους:

1. Ο ασθενής στο κώμα μπορεί να ακούει ή να καταλαβαίνει ό,τι συμβαίνει γύρω του: Στην πραγματικότητα, κάθε άτομο που πέφτει σε κώμα έχει διαφορετικά επίπεδα συνείδησης και εγκεφαλικής λειτουργίας. Κάποιοι άνθρωποι που βγαίνουν από το κώμα αναφέρουν ότι άκουγαν συνομιλίες ή ήχους, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλους.
2. Το κώμα είναι σαν ύπνος και οι άνθρωποι που είναι σε κώμα μπορούν να ξυπνήσουν, όπως το κάνουν οι άνθρωποι μετά από ύπνο: Στην πραγματικότητα, το κώμα είναι πολύ διαφορετικό από τον ύπνο και μπορεί να προκαλέσει ακόμη και μη αναστρέψιμες βλάβες στον εγκέφαλο. Η διαδικασία επαναφοράς μετά το κώμα προφανώς και δεν έχει καμία σχέση με ένα απλό ξύπνημα. Ορισμένοι άνθρωποι εκδηλώνουν ακόμη και μόνιμες αναπηρίες.
3. Κατά τη διάρκεια του κώματος, οι άνθρωποι γίνονται μάρτυρες μεταφυσικών φαινομένων: Η αλήθεια είναι πως λίγοι μόνο άνθρωποι όταν ξυπνάνε από κώμα αναφέρουν μεταφυσικές εμπειρίες. Η πιστότητα αυτών των δηλώσεων αφήνεται στην προσωπική κρίση του καθενός…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 

• Coma (Persistent Vegetative State), Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
• Coma, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
• Coma, NHS-Ιnform, διαθέσιμο εδώ
• COMA, Brain Foundation, διαθέσιμο εδώ