Της Χαράς Γρίβα,
Ο «Σύνδεσμος Μητέρων της Πλατείας του Μαΐου» (“Asociación Madres de Plaza de Mayo”) είναι μία από τις σημαντικότερες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αργεντινή και τη Λατινική Αμερική. Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της βίαιης στρατιωτικής δικτατορίας που κυβέρνησε την Αργεντινή από το 1976 έως το 1983 και προέκυψε από τον πόνο των μητέρων των εξαφανισμένων παιδιών τους. Ο αγώνας τους για την αλήθεια και τη δικαιοσύνη τις μετέτρεψε σε διεθνές σύμβολο αντίστασης ενάντια στην κρατική τρομοκρατία.
Το ιστορικό πλαίσιο: Ο Βρώμικος Πόλεμος (1976–1983)
Στις 24 Μαρτίου 1976, ο στρατός της Αργεντινής ανέτρεψε την Πρόεδρο Isabel Perón μέσω πραξικοπήματος και εγκαθίδρυσε μια δικτατορία γνωστή ως «Διαδικασία Εθνικής Αναδιοργάνωσης» (“Proceso de Reorganización Nacional”). Το στρατιωτικό καθεστώς ξεκίνησε έναν ανελέητο διωγμό αντιφρονούντων, γνωστό ως «Βρώμικος Πόλεμος» (“Guerra Sucia”), με στόχο την εξάλειψη πολιτικών αντιπάλων, ακτιβιστών, φοιτητών και διανοούμενων που θεωρούνταν απειλή.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, περίπου 30.000 άνθρωποι εξαφανίστηκαν με τη βία. Αυτά τα θύματα, γνωστά ως “desaparecidos” («οι εξαφανισμένοι»), απήχθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν σε μυστικά κέντρα κράτησης. Πολλοί από αυτούς ρίχτηκαν ζωντανοί στον Ατλαντικό Ωκεανό μέσω των περιβόητων «πτήσεων θανάτου». Το καθεστώς αρνήθηκε κάθε ανάμιξη, αποκρύπτοντας τη μοίρα των αγνοουμένων. Μέσα σε αυτό το κλίμα τρόμου, γεννήθηκαν οι Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου.
Η γέννηση του Κινήματος (1977–1978)
Τον Απρίλιο του 1977, μια ομάδα μητέρων των εξαφανισμένων αποφάσισε να αμφισβητήσει τη σιωπή του καθεστώτος. Συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία του Μαΐου, μπροστά από την Casa Rosada (Προεδρικό Μέγαρο της Αργεντινής), κρατώντας φωτογραφίες των παιδιών τους και άρχισαν να βαδίζουν κυκλικά κάθε Πέμπτη. Την εποχή εκείνη, οι δημόσιες διαδηλώσεις απαγορεύονταν αυστηρά και το καθεστώς απάντησε με καταστολή. Όμως, η ειρηνική και επίμονη διαμαρτυρία τους άρχισε να προσελκύει την προσοχή, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και διεθνώς. Το στρατιωτικό καθεστώς προσπάθησε να τις φιμώσει με απειλές και βία. Τον Δεκέμβριο του 1977, τρια ιδρυτικά μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Azucena Villaflor, απήχθησαν και δολοφονήθηκαν. Τα πτώματά τους βρέθηκαν αργότερα σε μαζικούς τάφους. Παρά τη βίαιη καταστολή, οι Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου δεν σταμάτησαν τον αγώνα τους.
Τα Λευκά Μαντήλια: Σύμβολο αντίστασης
Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά των Μητέρων της Πλατείας του Μαΐου είναι τα λευκά μαντήλια που φορούν στις πορείες τους. Αρχικά, έγραφαν τα ονόματα των παιδιών τους πάνω σε πάνες ως σύμβολο της μητρότητας που τους στέρησαν. Σταδιακά, αυτά εξελίχθηκαν σε λευκά μαντήλια, τα οποία έγιναν σύμβολο της ειρήνης και της αθωότητας των παιδιών τους.
Από την αντίσταση στην πολιτική δράση (1980s–1990s)
Η μετάβαση της Αργεντινής στη δημοκρατία το 1983 δεν έφερε άμεση δικαιοσύνη. Πολλοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι παρέμειναν ελεύθεροι, καθώς οι επόμενες κυβερνήσεις ψήφισαν νόμους αμνηστίας για να αποφύγουν διώξεις. Το 1986, το κίνημα χωρίστηκε σε δύο ομάδες, στην “Asociación Madres de Plaza de Mayo”, υπό την ηγεσία της Hebe de Bonafini, η οποία ακολούθησε μια πιο ριζοσπαστική πορεία, επεκτείνοντας τη δράση της σε κοινωνικά ζητήματα και στην “Madres de Plaza de Mayo – Línea Fundadora” (Ιδρυτική Γραμμή) που εστίασε αποκλειστικά στη δικαστική διεκδίκηση δικαιοσύνης. Και οι δύο ομάδες συνέβαλαν στην ακύρωση των νόμων αμνηστίας τη δεκαετία του 2000, επιτρέποντας τη δίωξη των εγκληματιών του καθεστώτος.
Επιτεύγματα και προκλήσεις
Χάρη στις συνεχείς πιέσεις των Μητέρων της Πλατείας του Μαΐου, επιτεύχθηκαν σημαντικές νίκες: Από το 1998 μέχρι και το 2000, συνελήφθησαν στρατιωτικοί ηγέτες του καθεστώτος όπως ο Jorge Videla και ο Emilio Massera, μέχρι το 2003, ο Πρόεδρος της Αργεντινής Néstor Kirchner κατήργησε τους νόμους αμνηστίας και από το 2005 μέχρι το 2010, δεκάδες αξιωματούχοι καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. Η οργάνωση επεκτάθηκε σε κοινωνικά προγράμματα, ωστόσο ενεπλάκη και σε σκάνδαλα διαφθοράς, όπως στην υπόθεση “Sueños Compartidos” («Κοινά Όνειρα») στη δεκαετία του 2010. Παρά τις διαμάχες, η βασική τους αποστολή παρέμεινε η ίδια: η δικαίωση των εξαφανισμένων.
Κληρονομιά και παγκόσμια επιρροή
Οι Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου άφησαν ανεξίτηλο σημάδι καθώς ενέπνευσαν παρόμοια κινήματα στη Χιλή, την Κολομβία και το Μεξικό, καταφέρνοντας να συμβάλουν στη δημιουργία μνημείων μνήμης για τα εγκλήματα της δικτατορίας και τέλος επηρέασαν την πολιτική ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αργεντινή. Έκτοτε, συνεχίζουν να διαδηλώνουν κάθε Πέμπτη, υπενθυμίζοντας ότι η δικαιοσύνη δεν πρέπει να ξεχαστεί. Η ιστορία των Μητέρων της Πλατείας του Μαΐου είναι μια ιστορία θάρρους, αντοχής και αφοσίωσης στη δικαιοσύνη. Ο αγώνας τους άλλαξε όχι μόνο την Αργεντινή αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Το σύνθημά τους παραμένει: “Nunca Más” («Ποτέ ξανά»).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Argentine National Commission on Disappeared (1986), Nunca Mas: The Report of the Argentine National Commission on the Disappeared, εκδ: Farrar Straus & Giroux
- Burchianti Margaret, (2004), “Building Bridges of Memory: The Mothers of the Plaza de Mayo and the Cultural Politics of Maternal Memories” στο History and Anthropology, researchgate.net, διαθέσιμο εδώ
