Του Δημήτρη Κυριαζή,
Μπορούν να αναβιώσουν οι ξεχασμένες από τον χρόνο ιδέες με την επίφαση μιας εκ νέου ανάγνωσης του περιεχομένου τους; Τι είναι αυτό που τις ανασύρει στην επιφάνεια του παρόντος καθιστώντας τες σύγχρονες και πάλι; Πολύπτυχες απαντήσεις μας έρχονται στο μυαλό που δύσκολα θα μπορέσουν, όμως, να αποδώσουν μια πειστική εξήγηση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι στις πολιτισμικές αναφορές που είχαν φθαρεί και θεωρούνταν dépassé ανατρέχει μία μεγάλη μερίδα τόσο της πολιτισμικής βιομηχανίας όσο και του υποψιασμένου και μη κοινού. Από τον φιλελεύθερο – πλέον – στωικισμό, στα κόμικς του Καζαντζάκη, φτάνοντας μέχρι το Υπάρχω του αναπλαισιωμένου, κάπως, Καζαντζίδη.
Το πρόβλημα, ωστόσο, με τις συγκεκριμένες κλίσεις της μαζικής κουλτούρας είναι το εξής: δύσκολα μπορούν οι φιγούρες αυτές, που λειτουργούσαν σαν πρότυπο ζωής, να αναβιώσουν και να κερδίσουν εκ νέου την πρωτιά σε μία τελείως διαφορετική ιστορική χρονικότητα. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να εκπίπτουν σε μία καταναλωτική επιλογή μεταξύ πολλών άλλων της εβδομαδιαίας playlist ή ορισμένης γκάμας βιβλίων αυτοβελτίωσης. Ο Καζαντζίδης γίνεται ένα φευγαλέο κύμα επιστροφής σε μία πιο πατερναλιστική κοινωνική δομή, και ο Καζαντζάκης έρχεται να συμπληρώσει τα κενά ενός καθημερινού και πεζού νοήματος που έχει ανάγκη κάθε άνθρωπος για να νομιμοποιεί τις κοινωνικές εσωστρέφειές του.
Προφανώς είναι ευχάριστο από τη μία να γίνονται γνωστοί στις καινούργιες φουρνιές προβληματισμένων εφήβων που προσπαθούν να ωριμάσουν πνευματικά, αντικαθιστώντας έτσι την τραπ αισθητική και την αγχώδη κουλτούρα της προβολής του Instagram. Δυστυχώς, όμως, αυτές οι αναφορές εμφιλοχωρούν με τεράστια ευκολία στον ναρκισσισμό της εποχής με αποτέλεσμα να χάνουν την αίγλη τους, την ουσία τους, τη κριτική τους δυναμική. Βλέπουμε με τρόπο «φυσικό» να παίζεται ο Καζαντζίδης σε club και να γίνεται remix και προτάσεις του Καζαντζάκη από την Ασκητή ή στίχοι από την Οδύσσεια να συνοδεύουν ποστ και αναρτήσεις στα μέσα. Πώς μπορούμε να μιλάμε για αναβίωση χαμένων ιδανικών και ιδεών όταν οι εκπρόσωποί τους έχουν χαθεί μέσα σε ένα επιδερμικό μεταφραστικό χάος; Μπροστά στις τωρινές προκλήσεις δεν αρκούν απλώς μερικά τραγούδια και επιλεκτικά διαβάσματα για να οδηγήσουν σε μία πολιτισμική αναμόρφωση και αναπροσδιορισμό των αφηγημάτων.
Είναι έκδηλη, επομένως, αυτή η αδυναμία να λειτουργήσει το παρελθόν, ας πούμε, ενοποιητικά και συμφιλιωτικά με το παρόν, δεδομένου πως η υπόστασή του δεν είναι σταθερή και συμπαγής, αλλά χρειάζεται έναν μεσάζοντα για να σταθεί στα πόδια της. Ο Καζαντζίδης τα βρίσκει με τον Snik και με όλο το φάσμα του παραβατικού εν δυνάμει γκάνγκστερ που χασλάροντας βγάζει λεφτά και ο Καζαντζάκης μπαίνει στον ρόλο του γκουρού και του life couch.
Στρεφόμενος, όμως, λίγο περισσότερο στον τελευταίο, καθώς μου είναι αρεστός και τον διαβάζω, είναι αρκετά στενάχωρο που χάνεται η ανθρωπινότατα των κειμένων του μπροστά σε μία δίνη νοημάτων που προσπαθούν να υποστασιοποιηθούν ή να ενισχύσουν την παρουσία τους στον χώρο. Ίσως να είναι κρίμα που γίνεται φορέας νομιμοποίησης ενός υπερβατικού εσωστρεφούς ναρκισσισμού που θέλει απλά να δικαιολογεί τον περίκλειστο εαυτό και την αυτοπροβολή του σύγχρονου ανθρώπου. Ο «ανήφορος» και ο μόχθος για εσωτερική ισορροπία γίνεται το σύνθημα της αδιαφορίας για τους άλλους υπερτονίζοντας το εγώ. Η επιβίωση είναι μια καθαρά προσωπική υπόθεση που καταντά ένας «αγώνας» για επικράτηση απολήγοντας σε μία ολική ρήξη με το συλλογικό. Είναι από τις περιπτώσεις που το να τα βρούμε με τους εαυτούς μας παρερμηνεύεται εντείνοντας έτσι τον υφιστάμενο εγωκεντρισμό.
Όπως και να ‘χει η εν λόγω προσπάθεια ένταξης παλαιότερων προτύπων στη μαζική δημοφιλή κουλτούρα καταντά απλά κάτι τετριμμένο και βαρετό που φθίνει με τον χρόνο αντί να αποτελεί μια σταθερά που μπορούμε να ανατρέξουμε ακόμη και να αμφισβητήσουμε. Το χειρότερο βέβαια είναι που οι αναφορές αυτές γίνονται τεχνολογίες που εμβαθύνουν τις κοινωνικές ασθένειες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Το θέμα είναι ότι ο νέος κόσμος, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου, δεν έχει αναφορές και πρότυπα που να ξεφεύγουν από το παροντικό, το τυχοδιωκτικό και το φευγαλέο. Η απάντηση σε αυτό το πρόβλημα ίσως να είναι και η αρχή της λύσης ευρύτερων προβλημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Καπετάν Μιχάλης – graphic novel από τον Παναγιώτη Πανταζή, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ
