Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η καταστροφή του περιβάλλοντος από τα επιχειρηματικά συμφέροντα είναι δυστυχώς μια πραγματικότητα της σύγχρονης ζωής. Γι’ αυτό και αρκετοί πολίτες επιλέγουν να αναπτύξουν ακτιβιστική δράση. Παρόλα αυτά, οι ήρωες του σημερινού μας βιβλίου κάνουν μάλλον μια ιδιαίτερη μορφή ακτιβισμού — πρόκειται για μια ομάδα ακτιβιστών κηπουρών, οι οποίοι φυτεύουν και φροντίζουν κήπους λαχανικών παράνομα, σε διάφορα εγκαταλελειμμένα τεμάχια γης. Όταν ένας μεγαλοεπιχειρηματίας προσφέρεται να υποστηρίξει την ιδέα τους, φαίνεται ότι τα πράγματα πηγαίνουν καλά — αλλά είναι αλήθεια έτσι;
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι το μυθιστόρημα Οι κηπουροί του Μπέρναμ Γουντ της Έλενορ Κάττον, το οποίο έχει κερδίσει την εύνοια κοινού και κριτικών ήδη από την πρώτη ξενόγλωσσή του έκδοση. Το έργο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά. Η βραβευμένη με Booker συγγραφέας, η οποία μάλιστα έγινε το νεότερο άτομο που κέρδισε το συγκεκριμένο βραβείο το 2013, σε ηλικία μόλις 28 ετών, κατάγεται από τη Νέα Ζηλανδία και έχει κάνει ιδιαίτερη αίσθηση στον κόσμο της λογοτεχνίας ήδη από την κυκλοφορία του πρώτου της μυθιστορήματος το 2008.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στην υπόθεση του βιβλίου. Η Μίρα και η Σέλλυ είναι μέλη της Μπέρναμ Γουντ, της ακτιβιστικής ομάδας που αναφέραμε νωρίτερα. Ενώ διαβάζει για μια κατολίσθηση που έχει απομονώσει ένα κοντινό μέρος, η Μίρα βλέπει μια ευκαιρία για την ομάδα ώστε να εκμεταλλευτεί ένα εγκαταλελειμμένο αγρόκτημα σε μια κοντινή πόλη. Όταν πάει να βρει το συγκεκριμένο μέρος, η Μίρα γνωρίζει τον Ρόμπερτ Λεμόιν, έναν δισεκατομμυριούχο του τομέα της τεχνολογίας, στον οποίο έχει πουληθεί η συγκεκριμένη γη. Ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας εξορύσσει παράνομα ορυκτά σπάνιων γαιών στο εθνικό πάρκο Κορογουάι, προκαλώντας εκτεταμένες περιβαλλοντικές καταστροφές, αλλά αυτό το αγνοούσε ο προηγούμενος ιδιοκτήτης της γης. Ο Λεμόιν προσφέρει χρηματοδότηση στην ακτιβιστική ομάδα και τους ενθαρρύνει να διατηρούν κήπο στο αγρόκτημα, χωρίς όμως να αποκαλύπτει τους δικούς του σκοπούς.
Ήδη από την αποδοχή της συγκεκριμένης πρότασης από τη Μίρα, ο Τόνυ, ένα άλλο μέλος της ομάδας έχει αντιρρήσεις για την επικείμενη συνεργασία με ένα δισεκατομμυριούχο και αποχωρεί από την ομάδα, θεωρώντας ότι αυτή έχει προδώσει τους αρχικούς της στόχους. Η ιστορία εξελίσσεται μέσα από τα ηθικά διλήμματα των πρωταγωνιστών, υπογραμμίζοντας τους συμβιβασμούς που μπορεί να χρειαστεί να κάνουν άτομα και ομάδες για να επιτύχουν τους στόχους τους. Οι συγκρούσεις εντός της ακτιβιστικής ομάδας προσδίδουν ένα στοιχείο ρεαλισμού στην πλοκή, ενώ η επιρροή του Λεμόιν και η προσχηματική χρήση της φιλανθρωπίας για την εξυπηρέτηση οικονομικών στόχων αποτελούν συνολικά μια κριτική στις ακραίες εκφάνσεις του καπιταλιστικού συστήματος.
Το ύφος γραφής της Κάττον είναι άμεσο και παραστατικό, ενώ συνδυάζει αβίαστα το λογοτεχνικό βάθος με τα στοιχεία θρίλερ. Η ικανότητα της συγγραφέως να εμβαθύνει στην ψυχή των χαρακτήρων της προσθέτει επίπεδα πολυπλοκότητας στην αφήγηση, δίνοντας μια ρεαλιστική προοπτική στον αναγνώστη, η οποία όμως αποδίδεται με έναν εξόχως λογοτεχνικό τρόπο, που δείχνει ότι κάθε χαρακτήρας καλείται αργά ή γρήγορα να παλέψει με τους δικούς του δαίμονες και να αντιμετωπίσει προκλήσεις αναφορικά με τις ηθικές του αξίες.
Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα εντάσσεται μεταξύ άλλων στα έργα που περιλαμβάνουν μια κριτική του όψιμου καπιταλισμού, ο οποίος εδώ εκπροσωπείται από ένα ιδιαίτερα σκιώδες και αδίστακτο άτομο. Η αντίθεση ανάμεσα σε αυτό το πρότυπο και στη δοτικότητα, τη ζωντάνια και την πρόθεση των ακτιβιστών για καλυτέρευση των κοινωνικών συνθηκών είναι ένας βασικός θεματικός άξονας του βιβλίου, αλλά οι καταστάσεις στη συνέχεια θα οδηγήσουν και τους ίδιους τους ακτιβιστές στην έλλειψη εμπιστοσύνης για τον εαυτό τους και τους άλλους.
Για τους λόγους αυτούς, το συγκεκριμένο βιβλίο συνδυάζει εξαιρετικά το σασπένς, τον κοινωνικό σχολιασμό και τη μελέτη των χαρακτήρων. Σε αντίθεση με έργα που απλώς περιγράφουν τους καλούς και τους κακούς χαρακτήρες, η Κάττον έχει επιλέξει να αναδείξει τις πτυχές της ανθρώπινης φύσης και τις δοκιμασίες που αυτές καλούνται να υποστούν, ακόμη και όταν ξεκινούν με τις καλύτερες προθέσεις. Ο κόσμος του μυθιστορήματος είναι φανταστικός —τα τοπωνύμια αποτελούν έμπνευση της συγγραφέως— αλλά ο κόσμος των πρωταγωνιστών της ιστορίας είναι πέρα για πέρα αληθινός. Το βιβλίο προτείνεται για όλους τους αναγνώστες που θα ήθελαν να διαβάσουν μια καλογραμμένη ιστορία, που εμπεριέχει μια στοχαστική διάθεση για την ανθρώπινη ψυχή.
