Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Η Πορτογαλία υπήρξε μία από τις πρώτες αποικιοκρατικές δυνάμεις, διαμορφώνοντας το παγκόσμιο εμπόριο από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα. Με ναυτικές εξερευνήσεις, απέκτησε αποικίες στην Αφρική, την Ασία και τη Νότια Αμερική, κυριαρχώντας στο εμπόριο μπαχαρικών, ζάχαρης και σκλάβων. Ωστόσο, η άνοδος άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις οδήγησαν στη σταδιακή παρακμή της.
Η Πορτογαλία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που ξεκίνησε μεγάλες θαλάσσιες εξερευνήσεις, ανοίγοντας τον δρόμο για την αποικιοκρατία. Όλα ξεκίνησαν στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν ο πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος αποφάσισε να εξερευνήσει τις ακτές της Αφρικής. Το 1415, οι Πορτογάλοι κατέλαβαν τη Θέουτα, μια μουσουλμανική πόλη στη βόρεια Αφρική (σημερινό ισπανικό έδαφος στο Μαρόκο). Αυτή η νίκη τους έδωσε πρόσβαση σε εμπορικούς δρόμους χρυσού και σκλάβων και έδειξε ότι η Πορτογαλία μπορούσε να γίνει ναυτική δύναμη.
Ο μεγάλος στόχος της Πορτογαλίας ήταν να βρει θαλάσσιο δρόμο προς την Ινδία, αποφεύγοντας τους μουσουλμάνους εμπόρους. Το 1498, ο Βάσκο ντα Γκάμα κατάφερε να φτάσει στην Ινδία, στην πόλη Καλικούτ, και να επιστρέψει γεμάτος μπαχαρικά. Αυτή η επιτυχία έκανε την Πορτογαλία κυρίαρχη δύναμη στο εμπόριο μπαχαρικών και έτσι κατάφερε τον 15ο αιώνα να έχει μεγαλύτερη ναυτική δύναμη και μεγάλη πρωτοπορία σε σχέση με την Ισπανία. Το 1500, ο Πορτογάλος εξερευνητής Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ έφτασε στη Βραζιλία τυχαία, καθώς το πλοίο του παρασύρθηκε δυτικά στον Ατλαντικό. Η γη αυτή ανήκε στην Πορτογαλία βάσει της Συνθήκης της Τορδεσίγιας που είχε μοιράσει τον κόσμο ανάμεσα σε Ισπανία και Πορτογαλία. Αρχικά, η Βραζιλία χρησιμοποιήθηκε για την εκμετάλλευση του βραζιλιόξυλου, από όπου έπαιρναν κόκκινη βαφή. Από το 1530 και μετά, η Πορτογαλία ίδρυσε μόνιμες αποικίες και ξεκίνησε η καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου.
Οι ιθαγενείς αντέδρασαν, αλλά οι περισσότεροι είτε σκοτώθηκαν είτε αναγκάστηκαν να δουλέψουν για τους Πορτογάλους. Το 1511, οι πορτογάλοι κατέλαβαν τη Μαλάκκα (σημερινή Μαλαισία), ελέγχοντας τον δρόμο προς τα νησιά των μπαχαρικών. Ενώ χρόνια αργότερα το 1557, ίδρυσαν το Μακάο στην Κίνα ως εμπορικό σταθμό και είχαν κυριαρχήσει στο εμπόριο μπαχαρικών, αλλά οι Ολλανδοί και οι Άγγλοι άρχισαν να τους εκτοπίζουν. Τον 16ο αιώνα οι Ολλανδοί κατέλαβαν τη Μαλαισία κόβοντας την πρόσβαση των Πορτογάλων στο εμπόριο της νοτιοανατολικής Ασίας. Οι Πορτογάλοι επίσης έχασαν σταδιακά τον έλεγχο της Ινδονησίας, η Βραζιλία παρέμεινε η πιο πολύτιμη πορτογαλική αποικία, κυρίως λόγω της παραγωγής ζάχαρης και της εξόρυξης χρυσού και διαμαντιών.
Το μεγαλύτερο πλήγμα των Πορτογάλων ήρθε αργότερα όταν το 1580, η Ισπανία προσάρτησε την Πορτογαλία, καθώς ο βασιλιάς της Πορτογαλίας δεν είχε διάδοχο. Έτσι, η Ιβηρική Χερσόνησος βρέθηκε υπό τον έλεγχο των Ισπανών για 60 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Πορτογαλία έχασε πολλές αποικίες, επειδή η Ισπανία είχε εχθρούς τους Ολλανδούς και τους Άγγλους, που άρχισαν να καταλαμβάνουν πορτογαλικά εδάφη. Αφού πέρασε παραπάνω από μισός αιώνας το 1640, η Πορτογαλία ξαναέγινε ανεξάρτητη, αλλά είχε ήδη χάσει πολλά από τα εδάφη της στην Ασία. Δεν ήταν πλέον η δύναμη που κατάφερε να κυριαρχήσει τον 15ο και 16ο αιώνα.
Η πορτογαλική αποικιοκρατία ξεκίνησε δυναμικά τον 15ο και 16ο αιώνα, με πρωτοποριακές θαλάσσιες εξερευνήσεις, εμπορικά δίκτυα και αποικίες που εκτείνονταν από τη Νότια Αμερική έως την Ασία και την Αφρική. Η Πορτογαλία κυριάρχησε στο εμπόριο μπαχαρικών, ζάχαρης και σκλάβων. Αυτό δημιούργησε τις πρώτες μαζικές παγκόσμιες εμπορικές σχέσεις. Από τον 17ο αιώνα μετά την άνοδο των Άγγλων και των Ολλανδών σε συνδυασμό με την προσάρτησή της στην Ισπανία, οδηγήθηκε σε παρακμή. Παρότι η Βραζιλία παρέμεινε η σημαντικότερη αποικία της, στηριζόμενη στην παραγωγή ζάχαρης και χρυσού, η ανεξαρτησία της το 1822 σήμανε το οριστικό τέλος της πορτογαλικής αυτοκρατορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Jose Hermano Saraiva (1997), Portugal a companion hiistory, εκδ. Carnanet Press Ltd
- James M. Anderson (2000), The History of Portugal, , εκδ. Greenwood
- Φλιτούρης Α. Λάμπρος (2015), Αποικιακές αυτοκρατορίες η εξάπλωση της Ευρώπης στον κόσμο, 16ος-20οςαι, (επμ. Μπώκου Κατερίνα), εκδ. Ασίνη
- Αυτοκρατορία της Πορτογαλίας, books.gr, διαθέσιμο εδώ
- Portugal, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
