Της Παναγιώτας Σιαμπάκου,
Σε μία δημοκρατική κοινωνία, έχουμε όλοι το απαραβίαστο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και της γνώμης, συνεπώς ατομικά ο καθένας μας μπορεί να εκφέρει άποψη επί παντός επιστητού, με τον τρόπο και τα μέσα που θεωρεί καταλληλότερα. Σωστά; Ποια είναι η προβληματική που κρύβεται πίσω από την προαναφερθείσα πρόταση και για ποιον λόγο δύναται να ξεσηκώσει πληθώρα αντιδράσεων και διαφωνιών;
Αρχικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μακρόχρονη ιστορία και καίριο ρόλο σε όλες τις ιδιωτικές και δημόσιες πρακτικές. Η εμφάνισή τους τοποθετείται τον 18ο αιώνα, την εποχή της νεωτερικότητας, με τις δύο κομβικές επαναστάσεις, την Αμερικανική και τη Γαλλική να έχουν ως απότοκο την υπογραφή της Αμερικανικής Διακήρυξης Ανεξαρτησίας και τη Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη αντίστοιχα. Η χάραξη αυτή ακολουθήθηκε από την ανάγκη δημιουργίας διεθνών πλαισίων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αποτελεί ο διεθνής οργανισμός του ΟΗΕ, η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η εξελικτική πορεία της κατοχύρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φανερώνει την επιβεβλημένη ανάγκη να προστατευθεί η ανθρώπινη υπόσταση και να αποφευχθεί η διάπραξη βιαιοτήτων που παραβιάζουν τις ατομικές ελευθερίες.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες, τα ατομικά, τα πολιτικά, τα κοινωνικά και τα νεότερα δικαιώματα αλληλεγγύης. Στην προκειμένη περίπτωση θα γίνει αναφορά σε δύο δικαιώματα εκ των ατομικών, τα οποία συχνά αναφέρονται στον δημόσιο διάλογο, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που έχει παρατηρηθεί η παραβίαση αυτών ή η διαστρεβλωμένη υποστήριξή τους. Η αναφορά γίνεται στα δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και γνώμης και του σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης και γνώμης, εκφράζονται συχνά έντονες αντιπαραθέσεις, καθώς τα όρια μεταξύ της εκφοράς μίας άποψης και της παράθεσης σχολίων, με την προσβολή και την ασέβεια καθίστανται δυσδιάκριτα.
Για την παράθεση παραδείγματος του εν λόγω φαινομένου αρκεί να ανατρέξουμε στις πλατφόρμες των social media όπως Facebook, Instagram, Tiktok κ.α. Ουκ ολίγες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες χρήστες των μέσων ενημέρωσης σπεύδουν να σχολιάσουν αναρτήσεις με τρόπο άκρως προσβλητικό, παραθέτοντας σχόλια με την προσωπική τους άποψη, τα οποία έχουν ρατσιστικό ή επιθετικό χαρακτήρα που πολλές φορές υποκρύπτουν έντονο μίσος. Πέραν αυτών, συχνά παρατηρείται η παράθεση σχολίων τα οποία παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή του δημιουργού μίας δημοσίευσης και αναφέρονται σε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, για τα οποία τις περισσότερες φορές δεν υπάρχουν διασταυρωμένες πληροφορίες, αποτελώντας fake news και προκαλώντας έντονη δυσφορία.
Η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής αποτελεί ένα φαινόμενο αρκετά έντονο στις μέρες μας. Στην περίπτωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρατηρείται το πέρασμα των ορίων μεταξύ της ιδιωτικής και της δημόσιας σφαίρας, κυρίως από επιφανή πρόσωπα, τα οποία μοιράζονται με το κοινό τους πληροφορίες ιδιαίτερα προσωπικές, συντηρώντας ένα περιβάλλον «διαδικτυακής φιλίας». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρερμηνεύεται η σχέση πομπού και δέκτη και να παρεμβαίνουν οι χρήστες των πλατφορμών στην προσωπική ζωή του δημιουργού, μέσω πιεστικών σχολιασμών, απαιτώντας μάλιστα περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την καθημερινότητά τους (π.χ θεμάτων υγείας, ερωτικής /σεξουαλικής ζωής κ.α.), φέρνοντάς τους σε δύσκολη θέση. Η παθητική αυτή σχέση με το πέρας του χρόνου δημιουργεί δυσφορία στον δημιουργό, καθώς και το κοινό και τα μέσα ενημέρωσης τείνουν να παραβιάζουν την προσωπική τους ζωή για να αποκομίσουν μία πληροφορία.
Εκτός από τα σχόλια στις διάφορες διαδικτυακές πλατφόρμες, που αποτελούν ένα από τα δεκάδες παραδείγματα, υπάρχουν ποικίλες άλλες περιπτώσεις παραβίασης του δικαιώματος του σεβασμού στην ιδιωτική ζωή. Παραδείγματος χάριν, δεν έχει παρέλθει πολύς καιρός από την παράθεση του σεξιστικού σχολίου γνωστού βουλευτή μέσα στο ελληνικό κοινοβούλιο, το οποίο με υποτιμητικό και προσβλητικό τόνο παρέπεμπε την πρόεδρο εκλεγμένου κόμματος «να κάνει κανένα παιδί», υπονοώντας πως καλύτερα θα ήταν η εν λόγω πρόεδρος να ασχοληθεί με τη μητρότητα, παρά με την ενεργό πολιτική. Το παρόν σχόλιο πέραν του βαθιά σεξιστικού περιεχομένου του, παραβιάζει την ιδιωτικότητα του αποδέκτη, καθώς αφορά ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, τα οποία δεν αφορούν κανέναν πέραν του ίδιου, ενώ παράλληλα κρύβουν βίαιες ψυχολογικές προεκτάσεις, λόγω του ότι το θέμα της μητρότητας αποτελεί ένα από τα πιο εύθραυστα προσωπικά ζητήματα για πολλαπλούς λόγους.
Παρατηρείται λοιπόν ότι συχνά παρερμηνεύεται η ελευθερία της έκφρασης και γνώμης με την προσβολή και την ασέβεια. Η πιο συνήθης απάντηση που λαμβάνει κάποιος όταν γίνεται αναφορά σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι «δημοκρατία έχουμε, έχω το δικαίωμα (της έκφρασης και γνώμης) να λέω ό,τι θέλω». Μία φράση βάσιμη καθώς όντως όλοι μας διαθέτουμε το αναφαίρετο δικαίωμα της έκφρασης, το οποίο έχει κατοχυρωθεί δεκάδες χρόνια πριν. Αυτό όμως που δε γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι το γεγονός ότι και ο διπλανός μας διαθέτει τα ίδια ακριβώς δικαιώματα. Δημοκρατία και ελευθερία γνώμης δε σημαίνει την ανελέητη και προσβλητική παράθεση απόψεων που δύναται να παραβιάσουν την ιδιωτικότητα του άλλου ή να τον προσβάλλουν ανεπανόρθωτα, όσο κεκαλυμμένο κι αν είναι το σχόλιο. Όπως διαθέτουμε το χρέος απέναντι στον εαυτό μας να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματά μας, έτσι οφείλουμε και δεσμευόμαστε να δείχνουμε σεβασμό στα δικαιώματα των συνανθρώπων μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Π.Νάσκου-Περράκη (2022), Δικαιώματα του Ανθρώπου,3η Εκδ, Αθήνα, Εκδόσεις: Σάκκουλα
