Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Ο Σωκράτης, όπως και ο Όμηρος, αποτελεί ένα πρόσωπο αμφισβητήσιμο, καθώς από το ίδιο το άτομο δεν έχουμε κάποια γραπτή πηγή, αλλά αναφέρεται ως ανθρώπινη ύπαρξη, μέσω αναφορών άλλων μεταγενέστερων συγγραφέων. Παρόλα αυτά, ξέρουμε πως ο Σωκράτης γεννήθηκε το 470/469 και πέθανε το 399 π.Χ. Πρόκειται για μία από τις πιο διάσημες προσωπικότητες της παγκόσμιας ιστορίας για τη συμβολή του στην ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, η οποία αποτέλεσε την βάση για όλη την ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Για αυτό τον λόγο, είναι γνωστός και ως «πατέρας της φιλοσοφίας».
Πριν ακόμα, στραφεί προς την φιλοσοφία, είχε ακολουθήσει πολλά επαγγέλματα, ένα από αυτά, ήταν το επάγγελμα του γλύπτη και του στρατιώτη. Όταν το μαντείο των Δελφών, του αποκάλυψε πως ήταν ο σοφότερος άνθρωπος στον κόσμο, αποφάσισε να αποδείξει πως το μαντείο έκανε λάθος. Έτσι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ξεκίνησε μία νέα καριέρα, και απέδειξε τελικά πως το μαντείο είχε απόλυτο δίκιο: ότι δηλαδή ο Σωκράτης ήταν ο σοφότερος άνθρωπος στον κόσμο, επειδή ισχυριζόταν ότι δεν γνώριζε κάτι σημαντικό.
Ο διασημότερος μαθητής του Σωκράτη ήταν ο Πλάτωνας, o oποίος έγραψε φιλοσοφικούς διαλόγους, με κεντρικό πρόσωπο τον Σωκράτη. Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε κατά πόσο οι διάλογοι αυτοί αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα ή αν ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας. Επίσης, μαθητής του Πλάτωνα ήταν ο Αριστέλης, ο οποίος με τη σειρά του, θα γίνει ο διδάσκαλος του Μέγα Αλεξάνδρου και θα ιδρύσει δικιά του σχολή.
Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός, πως στην πραγματικότητα, η ύπαρξη του Σωκράτη δεν έχει αμφισβητηθεί εντελώς, αλλά το τι δίδασκε, δεν μας είναι γνωστό και θα παραμένει για πάντα ένα αναπάντητο ερώτημα, δεδομένου ότι ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ τίποτα. Κάποιοι πιστεύουν πως ο Σωκράτης αποτελεί ένα δημιουργικό κατασκεύασμα του Πλάτωνα, κάτι για το οποίο κάνει λόγο, ο Διογένιος Λαέρτιος.
Παρόλα αυτά, η παράδοση αναφέρει πως ο Σωκράτης ήταν ένας εξαίρετος καλλιτέχνης, και το άγαλμα που είχε κατασκευαστεί για αυτόν, στο δρόμο προς την Ακρόπολη προκαλούσε θαυμασμό και δέος, έως και τον 2ο αιώνα μ.Χ. Πάντως, μέσω των πηγών, μαθαίνουμε πως ο Σωκράτης ήταν παντρεμένος με την Ξανθίππη, μια γυναίκα προερχόμενη από την ανώτερη τάξη, με την οποία απέκτησε τρεις γιους. Σύμφωνα πάντα με τον Ξενοφώντα, τα αγόρια ήταν απίστευτα βαρετά και δεν έμοιαζαν καθόλου στην εξυπνάδα και στον χαρακτήρα του πατέρα τους.
Μεγαλώνοντας ο Σωκράτης, συγκέντρωσε ένα πλήθος μαθητών που ερχόταν να τον ακούσει, μεταξύ αυτών, ο Αντισθένης από την Αθήνα, ιδρυτής της κυνικής σχολής, ο Αρίστιππος από την Κυρήνη, ο Ξενοφών του οποίου τα γραπτά, θα επηρέαζαν τον Ζήνωνα από το Κίτιο, ιδρυτή της στωικής σχολής, και ο Πλάτων, ο πιο διάσημος από τους μαθητές του. Οι διδασκαλίες του Σωκράτη και κατ’ επέκταση η διασημότητα του, ενόχλησε και εκνεύρισε σοβαρά κάποιους, που τον θεωρούσαν αιρετικό.
Ο Σωκράτης κατηγορήθηκε για ασέβεια, για αθεΐα και πως επηρέαζε την σκέψη και την λογική των νέων. Πιστεύεται πως την συγκεκριμένη πλεκτάνη, την έστησε ο ποιητής Μελέτης, μαζί με τον βυρσοδέψη Άνυτο και τον ρήτορα Λύκωνα, οι οποίοι ήθελαν απεγνωσμένα την καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο. Οι ιστορικοί πιστεύουν πως οι κατηγορίες αυτές είχαν πολιτικό και προσωπικό κίνητρο, καθώς η Αθήνα εκείνη την εποχή, προσπαθούσε να εξαγνιστεί από όσους συνδέονταν άμεσα με τους Τριάκοντα Τυράννους της Αθήνας, που πρόσφατα είχαν ανατραπεί.
Όταν τελικά, ήρθε η ώρα για τον Σωκράτη να εκτελεστεί, ουδέποτε παρακάλεσε να αθωωθεί. Ποτέ δεν άκουσε τους φίλους του, να το σκάσει από την φυλακή και να φύγει εκτός Αθήνας. Αλλά, παρέμεινε πιστός μέχρι το τέλος στις απόψεις και τα πιστεύω του. Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο, ενώ ήταν περιτριγυρισμένος από τους φίλους του. Μάλιστα, ο Πλάτωνας αναφέρει: «Τέτοιο ήταν το τέλος του φίλου μας, ενός ανθρώπου, νομίζω, που ήταν ο σοφότερος και ο δικαιότερος και ο καλύτερος άνθρωπος που γνώρισε ποτέ».
Συμπερασματικά, ο Σωκράτης αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο υψίστης σημασίας έως και τις μέρες μας. Παρόλο που δεν μας έχει σωθεί κάποιο γραπτό του κείμενο, αντλούμε μία πληθώρα πληροφοριών από μεταγενέστερους φιλοσόφους, και κυρίως από τον Πλάτωνα, κάνοντας γνωστή κάθε σκοτεινή πτυχή της άδοξης και περιπετειώδης ζωής του. Πολλοί μελετητές, προσπαθούν ακόμα και σήμερα, να σκιαγραφήσουν τον χαρακτήρα του σημαντικότερου φιλοσόφου που επηρέασε την εξέλιξη της παγκόσμιας φιλοσοφίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Β. Κάλφας & Γ. Ζωγραφίδης (2023), Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, Ινστιτούτο Νοελληνικών Σπουδών
- Σωκράτης, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- Σωκράτης και Πλάτων, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
