Της Αναστασίας Στανίτσα,
Η υπ’ αριθμόν 18/2019 Απόφαση του Δ Τμήματος του ΣτΕ, έθεσε νέες βάσεις σχετικά με τη λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές. Σημείο αναφοράς ήταν βασικές διατάξεις του Συντάγματος και καθιερωμένα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σύμφωνα με τη σκέψη δέκα της απόφασης, η αρχή της αξίας του ανθρώπου, η γενική αρχή της ισότητας, η προστασία της οικογένειας, η αρχή της αναλογικότητας καθώς και οι περιορισμοί στην ελεύθερη επιχειρηματική δράση λαμβάνονται υπόψη για την οριοθέτηση της λειτουργίας των καταστημάτων. Ειδικότερα, τα κατοχυρωμένα συνταγματικά δικαιώματα είτε ατομικά είτε κοινωνικά είναι αυτοσκοποί με την έννοια ότι εκείνο που προέχει σε μία ευνομούμενη πολιτεία είναι ο άνθρωπος τόσο ως άτομο όσο και ως μέρος του κοινωνικού συνόλου. Επομένως υπέρτατη αξία έχει ο άνθρωπος και με βάση αυτόν οργανώνεται η έννομη τάξη, ώστε αναγνωρίζεται το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο και της απολαύσεως του τόσο ατομικά όσο και με την οικογένεια του. Το δικαίωμα αυτό αφορά πάσης φύσεως εργαζόμενους κι απασχολούμενους είτε συνδέονται με σχέση εξαρτημένης εργασίας είτε ελεύθερους επαγγελματίες.
Ο ελεύθερος χρόνος συνιστά τακτικό διάλλειμα της εβδομαδιαίας εργασίας υπηρετεί τόσο την σωματική υγεία κι ευεξία όσο και την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας, ώστε είναι σύμφωνο με την αρχή της ελεύθερης ανάπτυξης προσωπικότητας και του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία, άρθρο 5/1 Σ και 21/3 Σ αντίστοιχα. Πιο συγκεκριμένα, η ανάπαυση από την εβδομαδιαία εργασία είναι σημαντική ιδίως για τους εργαζομένους οι οποίοι με τον τρόπο αυτό έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής στην κοινωνική αλλά και στην οικογενειακή ζωή. Η ανάπαυλα αυτή γίνεται κατά παράδοση την Κυριακή, η οποία έχει επιλεγεί ως ημέρα εβδομαδιαίας ανάπαυσης και γενικής αργίας βάσει του άρθρου 166 του Π.Δ. 80/2022.
Βέβαια, στο άρθρο 22 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το κοινωνικό δικαίωμα στην εργασία, δηλαδή η υποχρέωση του Κράτους για διασφάλιση δυνατοτήτων απασχόλησης καθώς και βελτίωσης των συνθηκών, ώστε η παροχή της να γίνεται με ασφαλείς και δίκαιους όρους. Επομένως, το κράτος έχει την υποχρέωση να παρεμβαίνει με θετικές ενέργειες για παροχή αγαθών και υπηρεσιών στους πολίτες, χωρίς όμως να απορρέουν αγώγιμες αξιώσεις των τελευταίων απευθείας από το Σύνταγμα. Ειδικότερα, στην παράγραφο 2 του άρθρου 22 του Συντάγματος, υφίσταται επιφύλαξη υπέρ του νόμου, με την έννοια ότι εναπόκειται στον κοινό νομοθέτη ο καθορισμός με νόμο των γενικών όρων εργασίας, οι οποίοι ταυτόχρονα συμπληρώνονται από τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας καθώς και από τους κανόνες της διαιτησίας.
Ο γενικός κανόνας της αργίας της Κυριακές, επιδέχεται εξαιρέσεις με ρυθμιστικές παρεμβάσεις του νομοθέτη εφόσον αυτές δικαιολογούνται από λόγους δημοσίου συμφέροντος, τίθενται κατά τρόπο γενικό και αντικειμενικό και αφορούν συγκεκριμένες περιπτώσεις. Άλλωστε υφίστανται ήδη δραστηριότητες και επιχειρήσεις, οι οποίες λειτουργούν και εξυπηρετούν βασικές ανάγκες του πληθυσμού και δεν δύνανται να ανασταλούν τις Κυριακές, όπως οι ιδιωτικές εργασίες (καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος), δημόσιες υπηρεσίες (νοσοκομεία), συγκοινωνία, επικοινωνία. Επιπλέον, υφίστανται συγκεκριμένες περίοδοι και τόποι οι οποίοι δικαιολογούν την λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές ιδίως για την ενίσχυση του τουρισμού και της οικονομίας των περιοχών αυτών.
Ειδικότερα, η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές ως εξαίρεση από τον γενικό κανόνα της ημέρας ανάπαυσης πρέπει να τηρεί την αρχή της αναλογικότητας – εκτός των παραπάνω – ώστε να μην θίγεται το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο καθώς και το κοινωνικό δικαίωμα στην εργασία με την διασφάλιση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας για τον εργαζόμενο στην ουσία του. Πρέπει να τηρούνται οι τρείς πτυχές της αναλογικότητας, η αρχή της καταλληλότητας – προσφορότητας, η αρχή της αναγκαιότητας και η stricto sensu αναλογικότητα.
Ενόψει της εφαρμογής των δημοσιονομικών στόχων και μεταρρυθμίσεων που κυρώθηκαν με τον νόμο 4336/2015, κατόπιν της ενιαίας οικονομικής πολιτικής των μνημονίων, παρασχέθηκε η εξουσιοδότηση στον Υπουργό Οικονομικών να καθορίζει σε ποιες περιοχές θα λειτουργούν τα καταστήματα τις Κυριακές. Ωστόσο, η εξουσιοδότηση αυτή ήταν αντισυνταγματική, γιατί δεν υπήρχε ο λεπτομερειακός χαρακτήρας που απαιτεί το άρθρο 43 παρ. 2 εδάφιο β του Συντάγματος, ώστε να μεταβιβάζεται σε ένα υποδεέστερο όργανο της εκτελεστικής εξουσίας ενός μέρους της αρμοδιότητας που εκχωρήθηκε με εξουσιοδοτικό νόμο. Σε κάθε περίπτωση, πάρα το ότι η εξουσιοδότηση διορθώθηκε, η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές σε συγκεκριμένες περιοχές με αυξημένο τουρισμό, δικαιολογείται ενόψει της ανάγκης ενίσχυσης της οικονομίας και της εξυπηρέτησης των αναγκών του πληθυσμού.
Καταληκτικά, οι περιορισμοί που επιβάλλονται στο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην εργασία δε θεωρούνται υπέρμετροι και δεν μετατρέπουν το άτομο σε μέσο για την επίτευξη άλλων σκοπών, αλλά δικαιολογούνται ενόψει του δημοσίου συμφέροντος της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και των μνημονιακών δεσμεύσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023
