Της Άννας Γκέλια,
Η περίοδος της Κατοχής (1941-1944) είναι μια από τις πιο σκοτεινές και αιματηρές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας. Η Ήπειρος και ειδικότερα η Θεσπρωτία, ήταν μια από τις περιοχές που ζημιώθηκαν σημαντικά, λόγω της γεωγραφικής της θέσης αλλά και των εθνοτικών αντιθέσεων που την χαρακτήριζαν. Η περιοχή γνώρισε σε πρώτη φάση την ιταλική κατοχή και έπειτα την γερμανική κατοχή, ενώ παράλληλα βίωνε έντονες συγκρούσεις μεταξύ των τοπικών πληθυσμών, κυρίως λόγω των Τσάμηδων, μιας αλβανόφωνης μουσουλμανικής κοινότητας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα αιματηρές εξελίξεις.
Η κατοχή της Θεσπρωτίας ξεκίνησε μετά την γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941. Στην αρχή, η περιοχή βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή, καθώς οι Ιταλοί, παρά την ήττα τους στον ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940-1941), ανέλαβαν την διοίκηση της Ηπείρου μετά την κατάρρευση του ελληνικού στρατού. Η ιταλική κατοχή είχε ως βασικά στοιχεία της τα μέτρα καταστολής, τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των ανταρτών και την συνεργασία με αλβανικά στοιχεία, τους Τσάμηδες, οι οποίοι στόχευαν στην εξάλειψη του ελληνικού στοιχείου της περιοχής.
Οι Τσάμηδες, μια μουσουλμανική μειονότητα που κατοικούσε στην Θεσπρωτία, ήδη από την δεκαετία του 1930 ανέπτυξαν στενές σχέσεις με την ιταλική και αλβανική πολιτική ηγεσία. Κατά την διάρκεια της ιταλικής κατοχής, συμμετείχαν σε ένοπλες ομάδες που συνεργάζονταν με τις ιταλικές αρχές, οι περισσότεροι Τσάμηδες ανέλαβαν τον ρόλο των χωροφυλάκων και των βοηθητικών σωμάτων ασφαλείας. Οι Τσάμηδες πραγματοποίησαν διώξεις κατά των Ελλήνων, κατασχέσεις περιουσιών και επιθέσεις σε χωριά που θεωρούνταν υποστηρικτές της ελληνικής αντίστασης. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, τον Σεπτέμβριο του 1943, η Θεσπρωτία πέρασε υπό τον άμεσο έλεγχο των Γερμανών. Η γερμανική κατοχή ήταν σκληρότερη και συνοδεύτηκε από εκτελέσεις, λεηλασίες και μαζικά αντίποινα εις βάρος του πληθυσμού. Ένα από τα πιο γνωστά εγκλήματα πολέμου στην Θεσπρωτία ήταν η σφαγή της Παραμυθιάς τον Σεπτέμβριο του 1943, όπου 49 Έλληνες εκτελέστηκαν ως αντίποινα για τη δράση των ανταρτών. Οι Τσάμηδες συμμετείχαν ενεργά στην προδοσία των θυμάτων και στην εκκαθάριση της περιοχής από ελληνικά στοιχεία.
Η γερμανική διοίκηση στηρίχθηκε στους Τσάμηδες για την τρομοκρατία του πληθυσμού και την καταστολή της αντίστασης. Ένοπλες δυνάμεις Τσάμηδων, σε συνεργασία με τις δυνάμεις των SS, πραγματοποίησαν επιδρομές σε ελληνικά χωριά, προβαίνοντας σε μαζικές σφαγές, καταστροφές και εκτοπισμούς πληθυσμών. Το αποτέλεσμα ήταν η πλήρης ερήμωση περιοχών της Θεσπρωτίας, με χιλιάδες Έλληνες να καταφεύγουν στα βουνά ή να προσπαθούν να επιβιώσουν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες.
Πριν από τον πόλεμο, οι Τσάμηδες ζούσαν στην Θεσπρωτία ως μειονότητα, με έντονες διαφορές ως προς την γλώσσα, την θρησκεία και την εθνική συνείδηση σε σχέση με τον ελληνικό πληθυσμό. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, ένα μεγάλο μέρος τους συνεργάστηκε με τις ιταλικές και τις γερμανικές αρχές, είτε εντασσόμενο σε ένοπλες ομάδες που λειτουργούσαν ως παραστρατιωτικά σώματα είτε παρέχοντας πληροφορίες και υποστήριξη τους κατακτητές. Οι Τσάμηδες δημιούργησαν μια παραστρατιωτική οργάνωση, την K.S.I.L.I.A. (αλβανικό σύστημα πολιτικής προστασίας), το 1942, με σκοπό την καταστολή των ελληνικών αντιστασιακών ομάδων και την προώθηση των αλβανικών διεκδικήσεων στην Θεσπρωτία, τα αποτελέσματα των πράξεών τους ήταν οι εκτελέσεις, οι λεηλασίες και οι εκτοπισμοί Ελλήνων από τα χωριά τους. Η συνεργασία τους κορυφώθηκε με την γερμανική υποχώρηση το 1944, όταν αρκετοί Τσάμηδες ακολούθησαν τους Γερμανούς στην Αλβανία, φοβούμενοι τα αντίποινα από τους Έλληνες.
Η απελευθέρωση την Θεσπρωτίας το 1944, σήμανε το τέλος της κατοχής αλλά και την έναρξη μιας νέας περιόδου εντάσεων και ανακατατάξεων. Η αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων είχε ως αποτέλεσμα και την αποχώρηση των Τσάμηδων από την περιοχή. Μετά το τέλος του πολέμου, τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν πολλούς από τους Τσάμηδες για εγκλήματα πολέμου, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δήμευσε επίσημα τις περιουσίες τους. Οι μεταπολεμικές συνέπειες της κατοχής στην Θεσπρωτία ήταν σοβαρές. Η πολιτεία προσπάθησε να αποκαταστήσει τις περιοχές που είχαν καταστραφεί και να επανεντάξει όσους είχαν πληγεί από τις διώξεις. Ωστόσο, το ζήτημα των Τσάμηδων παρέμεινε ανοιχτό και είναι ακόμη και σήμερα ένα σημείο τριβής στις ελληνοαλβανικές σχέσεις.
Η κατοχή στην Θεσπρωτία άφησε βαθιά σημάδια στις καρδιές των ανθρώπων. Ο πόνος και τα τραύματα του παρελθόντος μας υπενθυμίζουν την σκληρότητα εκείνων των χρόνων, ενώ ταυτόχρονα, μέσα από την μνήμη, βρίσκουμε ελπίδα για ένα μέλλον χωρίς επαναλαμβανόμενες βαρβαρότητες
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εμμανουήλ Α. Μπέζας (2019), Τσάμηδες, διεκδικήσεις και η αλήθεια, εκδ. Σύνολο
- Ελευθερία Μαντά (2004), Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Ηπείρου (1923-2000), εκδ. Ίδρυμα μελετών χερσόνησος του Αίμου
- Μιχαήλ Τρίτος (2003), Τσάμηδες, εκδ. Κυρομάνος
- «8 Σεπτέμβρη 1943: Η Συνθηκολόγηση της Ιταλίας», imerodromos, διαθέσιμο εδώ
- «Μαρτυρική Παραμυθιά», greekholocausts.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Τσάμηδες»: Η δράση και τα εγκλήματά τους στη διάρκεια της Κατοχής», protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Ποιοι ήταν οι Τσάμηδες που συνεργάστηκαν στην κατοχή με τους Γερμανούς για να εξοντώσουν τους Έλληνες στην Ήπειρο, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
