Της Μάρας Βιτσαξάκη,
Η έννοια της αμφισβήτησης αποτελεί στην πραγματικότητα την αφετηρία και το σπέρμα όλου του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι τέχνες, οι πάσης φύσεως επιστήμες, η τεχνολογία, όλοι αυτοί οι τομείς εξελίχθηκαν κι εμφάνισαν αξιοθαύμαστες καινοτομίες μόνο μέσω της διαδικασίας της αμφισβήτησης.
Ουσιαστικά, η αμφισβήτηση συνίσταται στην επανεξέταση των νοούμενων ως δεδομένων και αυτονόητων στοιχείων και χαρακτηριστικών της κατά περίπτωση υφιστάμενης κοινωνικής πραγματικότητας και στη συνέχεια στην εκ θεμελίων αποδόμηση του κοινωνικού αυτού «μανδύα», ενώ τέλος ακολουθεί η αναστήλωση ενός νέου, εμπλουτισμένου με πρόσθετα στοιχεία καθώς κάποια παλαιότερα που περιείχε ενδεχομένως να έχουν αφαιρεθεί. Η άνωθεν διαδικασία, περιγράφει τα καθιερωμένα στάδια μέσω των οποίων ανασκευάζεται ανά τα χρόνια η εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα, με σκοπό να προσαρμοστεί στις καινούριες και ανακύπτουσες κοινωνικές εξελίξεις και στη συνέχεια να τις ορίσει εκ νέου και να εγκαθιδρύσει την ισχύ τους.
Η αμφισβήτηση αποτελεί μια λέξη που στέκεται στιβαρά στο έδαφος —προκαλώντας μάλιστα έναν ηχηρό γδούπο— και καταφτάνει για να ταράξει μια δεδομένη συνθήκη ή αντίληψη και να την καταστρέψει. Προέρχεται απ’ τα συνθετικά «Αμφί» και «Βαίνω» και εν ολίγοις σημαίνει τη διττή (και στην ουσία πολλαπλή) φύση των «πραγμάτων» και την ασταμάτητη εξέταση όλων των πιθανών όψεών τους. Προκαλείται απ’ τον δραστήριο σπόρο της αμφιβολίας και θρέφει την κριτική, ενώ ενθαρρύνει την αυτονομία της σκέψης του ατόμου, στον βαθμό που αποδεχόμαστε ότι αυτή είναι εφικτή. Όμως, ιδίως στις σύγχρονες κοινωνίες, η αμφισβήτηση βρίσκεται σε σοβαρότατο κίνδυνο. Συνιστά μια ενέργεια που βρίσκεται υπό εξαφάνιση, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι υιοθετούν εντελώς απερίσκεπτα τις απόψεις τους απ’ τα Social Media. Μάλιστα, τα Social Media έχουν αναδειχθεί ως μια μορφή «αυθεντίας». Έτσι, το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη σύγχρονη αχαλίνωτη επικράτηση της πολιτικής ορθότητας -η οποία φυσικά βασιλεύει ως επί το πλείστον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- προκαλούν την πλήρη απουσία της αμφισβήτησης.
Μέσα σε ένα πλαίσιο που προφυλάσσει πρωτίστως την απουσία «προσβολών» στο όνομα αποφυγής της διαιώνισης νοσηρών κοινωνικών φαινομένων, έχει γεννηθεί μια πληθώρα πρακτικών και ιδεολογιών που παραμένουν υπεράνω κριτικής, καθώς η έκφραση αντίθετης ή έστω επιφυλακτικής άποψης ως προς αυτές, πολλές φορές ακολουθείται από βαρυσήμαντες «ταμπέλες» που εξαπολύονται απ’ τους ανθρώπους που τάσσονται κυρίως υπέρ της πολιτικής ορθότητας. Καταρχάς, το βασικότερο επιχείρημα των υποστηρικτών της πολιτικής ορθότητας είναι ότι οι λέξεις και οι εκφράσεις ενέχουν πολύ ισχυρό νόημα, με αποτέλεσμα οι γλωσσικές μας επιλογές για την περιγραφή μιας ομάδας ή ενός ανθρώπου να επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε για αυτό που περιγράφουμε και κατ’ επέκτασιν να επιδρούν καθοριστικά στην κατάταξή του στην κοινωνία και στη συνείδησή της.
Παρ’ όλα αυτά, η εμμονική «δικομανία» που βασίζεται στην ανάλυση λέξεων, δεν εξετάζει ποτέ μια σειρά από σχετικούς παράγοντες, όπως είναι το περιεχόμενο και η ουσία που αποδίδεται στην εκάστοτε λέξη μια δεδομένη χρονική στιγμή, το άτομο που την αναφέρει και το πλαίσιο μέσα στο οποίο η λέξη αυτή αναφέρεται. Η όλη υπόθεση ερείδεται αποκλειστικά στον «λόγο», αγνοώντας πλήρως τις πραγματικές πράξεις και προθέσεις των ατόμων. Επομένως, η πολιτική ορθότητα αποτελεί την κατεξοχήν απουσία αμφισβήτησης, ενώ μέσα της θριαμβεύει ο αλόγιστος δογματισμός.
Ακόμη, με την παρατεταμένη εφαρμογή της πολιτική ορθότητας τα άτομα που την ενστερνίζονται, οδηγούνται σε υπεραπλουστευμένες και εσφαλμένες αντιλήψεις και ερμηνείες της κοινωνίας. Υποπίπτουν σε ένα θεωρητικό σφάλμα όπου επιμένουν να ερμηνεύουν την κοινωνία μέσω τριών μόνο εννοιών: του ρατσισμού, του φασισμού και του σεξισμού. Οι άνθρωποι που υιοθετούν την πολιτική ορθότητα, πραγματοποιούν θεωρητικές γενικεύσεις οι οποίες ενίοτε εγκυμονούν κινδύνους, και στηριζόμενοι σε λειψά στοιχεία, όπως επί παραδείγματι στην έκφραση της λέξης «πούστης» ή «τραβέλι», αποδίδουν ιδεολογικούς χαρακτηρισμούς στο άτομο που εξέφρασε την εν λόγω λέξη, καθώς και ανάγουν τις πιο απλές συμπεριφορές ,υπό την επήρεια της γενίκευσης, σε μεμονωμένες εκφράσεις κοινωνικών φαινομένων.
Ο απώτερος σκοπός τους είναι ο στιγματισμός του εκάστοτε ατόμου και το επακόλουθο Cancel του, όπου το Cancel Culture αποτελεί ούτως ή άλλως μια σύγχρονη μορφή εξοστρακισμού. Το σπουδαιότερο πρόβλημα του προαναφερθέντος γεγονότος είναι ότι ο στιγματισμός συμβαίνει μόνο σε ανθρώπους που δε διαθέτουν μια πιο στερεοτυπικά «εναλλακτική» εξωτερική εμφάνιση. Συνεπώς, βασίζεται σε αμιγώς στερεοτυπικά κριτήρια.
Επιπροσθέτως, οι άνθρωποι που τάσσονται υπέρ της πολιτικής ορθότητας εκδηλώνουν συχνά μια υπεροπτική συμπεριφορά, καθώς τείνουν να αποσύρονται σε περίκλειστους κοινωνικούς κύκλους όπου συναναστρέφονται μόνο μεταξύ τους και συζητούν με εξεζητημένους όρους και ευφημισμούς για την αναγκαιότητα της εξάλειψης των κοινωνικών φαινομένων, τη στιγμή ,ωστόσο, που στον πραγματικό κόσμο επικρατούν τα φαινόμενα που καταγγέλλουν, ενώ μάλιστα εκπλήσσονται και όταν τα συναντούν.
Ως αποτέλεσμα, υποπέφτουν σε μια αξιολύπητη αντίφαση, καθώς παρ’ όλο που το αίτημά τους είναι η πλουραλιστική και «ανοιχτή» κοινωνία, εν τέλει επιδιώκεται απ’ τους ίδιους η επιβολή μιας συγκεκριμένης ενιαίας σκέψης, απ’ την οποία όποιος αποκλίνει θεωρείται αυτομάτως εκκεντρικός. Επομένως, τα άτομα που ενστερνίζονται την πολιτική ορθότητα είναι -ασυνείδητα- συχνά οι πρωτεργάτες των φαινομένων κατά των οποίων μάχονται.
Η άνωθεν συνθήκη υπονομεύει πλήρως και την ανεκτικότητα. Τα άτομα που υποστηρίζουν την πολιτική ορθότητα, εφόσον αλληλεπιδρούν αποκλειστικά με άλλα φιλικά προσκείμενα προς τη συγκεκριμένη τακτική άτομα, δεν είναι λίγες οι φορές που δε γνωρίζουν και δυσκολεύονται να διαχειριστούν την διαφωνία. Έχουν άγνοια της έννοιας του διαλόγου και της εν γένει απλής ανταλλαγής διαφορετικών απόψεων. Οι ίδιοι οι υπέρμαχοι της κοινωνικής ανεκτικότητας εκδηλώνουν την πιο επιθετική συμπεριφορά όταν κάποιος συμπεριφερθεί διαφορετικά από αυτούς. Με το σπουδαιότερο αίτημά τους να είναι η αλλαγή της κοινωνίας, όταν οι ίδιοι συναντήσουν έναν φερειπείν σεξιστή, απλώς του «φτύνουν» με μίσος την ανάλογη ταμπέλα και προχωρούν σε μια σύντομη ιδεολογική επίθεση για να αποχωρήσουν κατόπιν απ’ τη συζήτηση.
Έτσι, αποδεικνύεται ότι δεν επιθυμούν να βοηθήσουν πραγματικά τον συνομιλητή τους να κατανοήσει το φαινόμενο για το οποίο τον κατηγορούν ότι αποτελεί μέρος, αλλά αποζητούν απλώς να τον κατηγορήσουν, σχεδόν με όρους συναισθηματικής εκτόνωσής τους. Το αποτέλεσμα; Απολύτως τίποτα, το αίτημα της αλλαγής της κοινωνίας βυθίζεται άδοξα. Το πιθανότερο μάλιστα είναι ο άνθρωπος αυτός πεισματικά και αντιδραστικά να χειροτερέψει τη συμπεριφορά του και να ενταθεί η αδιαμφισβήτητα εσφαλμένη οπτική του.
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα κοινωνικά φαινόμενα κατά των οποίων μάχεται η λογική της πολιτικής ορθότητας είναι οπωσδήποτε απαράδεκτα σε μια σύγχρονη κοινωνία. Στο συγκεκριμένο άρθρο, αμφισβητείται και κατακρίνεται αποκλειστικά η μέθοδος που ακολουθεί το εν λόγω φαινόμενο για να επιτύχει τον σκοπό του και όχι ο σκοπός καθαυτός. Η κριτική αυτή συνίσταται στην πεποίθηση ότι η φίμωση των επικίνδυνων αυτών ιδεών, δε συνεπάγεται αυτομάτως και την εξάλειψη των κοινωνικών ζητημάτων, παρά μόνο την ψευδαίσθησή της.
Τουναντίον, εγκαθιδρύεται μια συνθήκη κατά την οποία οι συγκεκριμένες ιδέες απλώς δεν ειπώνονται δημοσίως -σε πολύ καθορισμένους μάλιστα κοινωνικούς χώρους-, αλλά μεταβιβάζονται τελικά από γενιά σε γενιά. Επομένως, κυριαρχεί η κοινωνική υποκρισία και η εφήμερη επιφανειακή βελτίωση των κοινωνικών φαινομένων, ενώ υποδαυλίζεται η ουσιαστική επίλυσή τους στη συνείδηση της κοινωνίας.
Εν κατακλείδι, όλα τα παραπάνω αποτελούν κατ’ εμέ τη σπουδαιότερη απειλή της αμφισβήτησης και της κριτικής σκέψης στις σύγχρονες κοινωνίες. Η αμφισβήτηση έχει οδηγήσει τον άνθρωπο σε αξιοθαύμαστα επιτεύγματα και μαγικές ανακαλύψεις. Ειδικότερα, ξεκινήσαμε απ’ την αμφισβήτηση της ύπαρξης του Θεού και κατά συνέπεια των σχετικών ισχυρισμών για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου. Ενώ, εάν για παράδειγμα αντιθέτως δεχόμασταν ως θέσφατη την ύπαρξή του, τότε δε θα είχαμε προχωρήσει στη Θεωρία της Εξέλιξης, στην εξερεύνηση του σύμπαντος και σε άλλες ακόμη υπεράνθρωπες σχεδόν θεωρίες, όπως και σε προσπάθειες κατανόησης του φωτός… Η αμφισβήτηση συνιστά την κινητήριο δύναμη του μυαλού, το εφαλτήριο απ’ το οποίο βουτά ο νους στη μαγεία της ουσιαστικής και δύσκολης σκέψης και διαφεύγει απ’ την πνευματική υποτέλεια.
