Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πόσες φορές άραγε νιώσατε ότι έχετε άγνοια για κάποιο ζήτημα; Πόσες φορές κατηγορήσατε κάποιον άλλον —μέσα σας ή και φωναχτά— ότι έχει πλήρη άγνοια για κάτι, το οποίο εσείς νιώθετε ότι κατέχετε; Και τι είναι τελικά αυτή η άγνοια;
Ο συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα υποστηρίζει ότι η άγνοια είναι μια ανθρώπινη κατασκευή, που έχει προωθηθεί και διατηρηθεί ενεργά στην κοινωνία για πολιτικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς σκοπούς. Εξετάζοντας διαφορετικά ιστορικά πλαίσια —από τις παλαιότερες ως τις σύγχρονες κοινωνίες έως τους πρώιμους σύγχρονους μετασχηματισμούς— ο Peter Burke καλεί τους αναγνώστες να αναθεωρήσουν πώς η άγνοια διαμορφώνει την κατανόησή μας για το παρελθόν και το παρόν.
Το βιβλίο στην ελληνόγλωσση έκδοσή του ονομάζεται Ιστορία της Άγνοιας και κυκλοφορεί σε μετάφραση του Μενέλαου Αστερίου από τις Εκδόσεις Πατάκη. Ο συγγραφέας Peter Burke είναι Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, αλλά και αναγνωρισμένος συγγραφέας, με τα βιβλία του να έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες. Στο συγκεκριμένο έργο, ο Burke ξεκινά μια αναδρομή στην ιστορία για να αποδείξει ότι η άγνοια δεν είναι ένα απλό κενό στην ανθρώπινη κατανόηση, αλλά ένα δυναμικό και συχνά στρατηγικό μέρος της παραγωγής γνώσης.
Το βιβλίο είναι δομημένο θεματικά και όχι χρονολογικά, επιτρέποντας στον Burke να διερευνήσει πώς διαφορετικές κοινωνίες στο πέρασμα του χρόνου έχουν σκόπιμα καλλιεργήσει την άγνοια για να εξυπηρετήσουν διάφορους σκοπούς. Μέσα από το βιβλίο, ο συγγραφέας πραγματεύεται την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ των δεδομένων που είναι γνωστά, αυτών που είναι άγνωστα, αλλά και αυτών που παραβλέπονται σκοπίμως, αποκαλύπτοντας ότι η άγνοια μπορεί να είναι τόσο επιδραστική ως πολιτιστική και πολιτική δύναμη όσο και η ίδια η γνώση. Τα κεφάλαια του έργου επεκτείνονται στις συνέπειες της άγνοιας σε διάφορους τομείς. Στον πόλεμο, η αβεβαιότητα και η έλλειψη ενημέρωσης μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφικές αποφάσεις. Στις επιχειρήσεις, η άγνοια σχετικά με τις συνθήκες της αγοράς ή τη συμπεριφορά των καταναλωτών μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές οικονομικές απώλειες.
Υπογραμμίζοντας αυτά τα σενάρια, ο Burke τονίζει ότι η άγνοια δεν είναι απλώς ένα υπόβαθρο της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά ένας δυναμικός παράγοντας που επηρεάζει τα αποτελέσματα σε διαφορετικούς τομείς. Σε αυτό το πλαίσιο, ο συγγραφέας εξετάζει αρκετές μελέτες περίπτωσης, όπου η επιλεκτική γνώση και η άγνοια έχουν παίξει κρίσιμο κοινωνικοπολιτικό ρόλο. Για παράδειγμα, διερευνά τους μηχανισμούς με τους οποίους οι θεσμοί και οι κυρίαρχες ελίτ ελέγχουν τις πληροφορίες —είτε μέσω λογοκρισίας, γραφειοκρατικής οργάνωσης ή τελετουργικών πρακτικών— προκειμένου να διατηρήσουν την εξουσία και την κοινωνική τάξη.
Το βιβλίο αναφέρεται επίσης στο παράδοξο της επέκτασης της γνώσης που οδηγεί σε νέες μορφές άγνοιας. Καθώς τα εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών πολλαπλασιάζονται, τα άτομα μπορεί να γίνουν ειδικοί σε περιορισμένα πεδία, ενώ αγνοούν τα ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα. Αυτή η εξειδίκευση μπορεί να δημιουργήσει αποσπασματικές γνώσεις, εμποδίζοντας τη διεπιστημονική συνεργασία και την ολιστική κατανόηση. Ο Burke προτείνει ότι η αναγνώριση αυτού του παραδόξου είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη στρατηγικών για τον περιορισμό της άγνοιας σε ένα όλο και πιο περίπλοκο κόσμο. Αντί για την άγνοια ως συνολική έννοια, είναι ίσως σκόπιμο πλέον να γίνεται λόγος για πολλές διαφορετικές άγνοιες, σε διάφορα πεδία γνώσεων.
Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα του έργου του Burke είναι η διεπιστημονική του προσέγγιση. Βασιζόμενος σε γνώσεις από την ιστορία, την κοινωνιολογία και την πολιτική επιστήμη, ο Burke δημιουργεί μια αφήγηση που είναι τόσο ευρεία ως προς το εύρος όσο και λεπτομέρεια. Η εξερεύνηση της άγνοιας του Burke αμφισβητεί τη σύγχρονη πεποίθηση ότι περισσότερη γνώση οδηγεί αυτόματα σε μια καλύτερη κοινωνία. Τελικά, παρόλο που ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι γνωρίζουμε περισσότερα από τους προγόνους μας. Αυτή η επίγνωση είναι ιδιαίτερα σημαντική στον σημερινό κόσμο που είναι κορεσμένος με πληροφορίες και όπου τα όρια μεταξύ εμπειρογνωμοσύνης, παραπληροφόρησης και στρατηγικής άγνοιας είναι όλο και πιο ασαφή.
Εν κατακλείδι, η «Ιστορία της Άγνοιας» είναι ένα ουσιαστικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για τις διασταυρώσεις της ιστορίας, της γνώσης και της πολιτικής εξουσίας. Η καινοτόμος προσέγγιση του Peter Burke καλεί τους αναγνώστες να αναστοχαστούν για την περίπλοκη δυναμική μεταξύ γνώσης και άγνοιας. Αν και το φιλόδοξο εύρος του βιβλίου μερικές φορές οδηγεί σε μια αρκετά διευρυμένη γενίκευση, η συνολική του συμβολή στην κατανόηση του φαινομένου που πραγματεύεται και τον προβληματισμό για το μέλλον πρέπει να αναγνωριστεί. Οι αναγνώστες που ασχολούνται με τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες ή απλώς θέλουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και να αναρωτηθούν για την άγνοια στη δική τους ζωή θα βρουν στο συγκεκριμένο έργο μια αξιόλογη προσθήκη στη βιβλιοθήκη τους.
