Της Εμμανουέλας Σφακιανάκη,
Η λειψυδρία αποτελεί ένα από τα πλέον κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα της σύγχρονης πραγματικότητας με σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Η Ελλάδα, ως μεσογειακή χώρα, αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις στον τομέα της διαχείρισης των υδατικών πόρων, γεγονός που έχει οδηγήσει στη θέσπιση σημαντικών νομοθετικών πρωτοβουλιών. Η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής, η υπεράντληση των υπόγειων υδάτων και η απουσία επαρκών υποδομών διαχείρισης επιδεινώνουν το πρόβλημα. Το παρόν άρθρο εξετάζει τη λειψυδρία από νομική σκοπιά, εστιάζοντας στις πρόσφατες νομοθετικές εξελίξεις, τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και τις νομικές ευθύνες των εμπλεκομένων φορέων.
Αρχικά, η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οφείλει να τηρεί τις προβλέψεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ, η οποία αποτελεί το βασικό νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε. για τη διαχείριση των υδάτων. Η οδηγία αυτή καθορίζει ως βασική αρχή τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων και επιβάλλει υποχρεώσεις στις κρατικές αρχές και στους ιδιώτες χρήστες νερού. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποφυγή της υποβάθμισης των υδάτινων σωμάτων και την επίτευξη «καλής οικολογικής κατάστασης». Επιπλέον, απαιτεί την εκπόνηση Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων και η διατήρηση της ποιότητάς τους. Σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης, η Ελλάδα έχει ήδη αντιμετωπίσει διαδικασίες παράβασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η οδηγία 2000/60/ΕΚ ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με τον νόμο 3199/2003, ο οποίος, σε συνδυασμό με το προεδρικό διάταγμα 51/2007, ρυθμίζει τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Το άρθρο 7 του νόμου 3199/2003 καθορίζει την υποχρέωση εκπόνησης Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ενώ η ΚΥΑ 146896/2014 εξειδικεύει τα προστατευτικά μέτρα για τα υδάτινα σώματα, επιβάλλοντας περιορισμούς στη χρήση ύδατος και κυρώσεις για παραβάσεις. Παραπέρα, ο νόμος 4014/2011 για την περιβαλλοντική αδειοδότηση εισάγει αυστηρές διαδικασίες ελέγχου στις χρήσεις ύδατος με στόχο την πρόληψη της ρύπανσης και της υπερεκμετάλλευσης.
Σε επίπεδο διοικητικού δικαίου, η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) έχει ως αρμοδιότητα τη ρύθμιση της τιμολόγησης και κοστολόγησης του νερού (άρθρο 14 του νόμου 4685/2020), επιβάλλοντας διαβαθμισμένη τιμολόγηση για την αποτροπή της σπατάλης των υδατικών πόρων. Η πρόσφατη νομοθεσία (νόμος 5037/2023) ενίσχυσε τον ρόλο της ΡΑΑΕΥ στον έλεγχο των υδατικών πόρων, δίνοντάς της την εξουσία να επιβάλλει αυστηρότερες κυρώσεις στους παραβάτες. Παράλληλα, οι δημόσιες υπηρεσίες ύδρευσης υποχρεούνται να εφαρμόζουν σχέδια περιορισμού της σπατάλης νερού και να επενδύουν σε τεχνολογίες ανακύκλωσης και αποθήκευσης ύδατος (άρθρα 5-7 του νόμου 5037/2023).
Η ανεξέλεγκτη χρήση και η παράνομη εκμετάλλευση των υδατικών πόρων επιφέρουν αστικές, διοικητικές και ποινικές κυρώσεις. Το άρθρο 28 του νόμου 1650/1986 προβλέπει ποινικές κυρώσεις για παράνομες δραστηριότητες που βλάπτουν το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων των υδάτων. Ειδικότερα, επιβάλλονται πρόστιμα έως και 500.000 ευρώ, καθώς και ποινές φυλάκισης στους παραβάτες. Σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» (άρθρο 29 νόμου 1650/1986), όσοι ρυπαίνουν ή καταστρέφουν υδάτινους πόρους υποχρεούνται στην αποκατάσταση των ζημιών. Συγχρόνως, αυστηρά διοικητικής φύσεως πρόστιμα δύνανται να επιβάλλουν οι περιφέρειες, σύμφωνα με το άρθρο 13 του νόμου 3199/2003. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Άρειος Πάγος έχει εκδώσει οδηγίες προς τις εισαγγελίες για αυστηρότερη επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις παράνομων γεωτρήσεων και κλοπής νερού.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει προχωρήσει σε σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, όπως η ενοποίηση των εταιρειών ύδρευσης, η υποχρεωτική ανακύκλωση νερού, η τιμολόγηση και κοστολόγηση ύδατος και η σύνταξη “masterplan” Διαχείρισης Υδάτων. Σύμφωνα με πρόσφατο νομοσχέδιο, δημιουργείται μία Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΕΥΑ) ανά περιφερειακή ενότητα, πλην εξαιρέσεων όπως τα νησιά. Προβλέπεται η εγκατάσταση δεξαμενών ομβρίων υδάτων και η αξιοποίηση του «γκρίζου νερού» σε ξενοδοχεία και μεγάλες εγκαταστάσεις. Η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) αναλαμβάνει τον έλεγχο της τιμολογιακής πολιτικής, επιβάλλοντας κλιμακωτή χρέωση ανάλογα με την κατανάλωση. Όλοι οι πάροχοι ύδατος υποχρεούνται να υποβάλλουν μακροπρόθεσμα σχέδια διαχείρισης για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των πόρων.
Εν κατακλείδι, η λειψυδρία αποτελεί μια αυξανόμενη απειλή, η οποία απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση για την αντιμετώπισή της. Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες στοχεύουν στη βελτίωση της διαχείρισης των υδατικών πόρων, στη δίκαιη τιμολόγηση και στη μείωση της παράνομης εκμετάλλευσης του νερού. Ωστόσο, η επιτυχία αυτών των μέτρων εξαρτάται από την αυστηρή εφαρμογή τους, την ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών και τη συνεργασία μεταξύ κράτους, πολιτών και επιχειρήσεων. Η συνεχής προσαρμογή της νομοθεσίας στις νέες προκλήσεις είναι απαραίτητη για τη βιώσιμη διαχείριση του νερού στην Ελλάδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι 7 πρωτοβουλίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, ypen.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, ypen.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νόμος 3199/2003 «Περί Προστασίας και Διαχείρισης Υδάτων», kodiko.gr, διαθέσιμο εδώ
- Προεδρικό Διάταγμα 51/2007 «Περί Προσαρμογής της Ελληνικής Νομοθεσίας στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ», kodiko.gr, διαθέσιμο εδώ
