Του Δημήτρη Σιώκα,
Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα υπήρξε ένας θεμελιώδης κοινωνικός θεσμός, ο οποίος συνδύαζε την προσωπική ευτυχία με τις οικογενειακές και πολιτικές υποχρεώσεις. Για τους αρχαίους Έλληνες, ο γάμος δεν ήταν απλώς μια ένωση δύο ατόμων, αλλά μια στρατηγική συμφωνία που ενίσχυε τις οικογενειακές σχέσεις και τις κοινωνικές δομές. Η τελετή, γεμάτη από παραδόσεις και έθιμα, αποτελούσε μια γιορτή στην οποία συμμετείχε ολόκληρη η κοινότητα υπό το πρίσμα της θρησκευτικής πίστης. Μέσα από τους μύθους και τις ιστορίες, οι αρχαίοι πρόγονοι αποτύπωσαν την αξία του γάμου, ως ένα θεμέλιο δομής και συγκρότησης, που συνέδεε το παρελθόν με το μέλλον, τη ζωή με την αιωνιότητα.
Ιδιαίτερη ταύτιση συναντάται ανάμεσα στον γάμο και την τεκνοποίηση. Κύριος προσανατολισμός ήταν η ευημερία της οικογένειας και η γονιμότητα της γυναίκας. Για να επιτευχθούν, όμως, αυτά οι γυναίκες έπρεπε να είναι έτοιμες να συντηρήσουν το σπίτι τους και την οικογένεια τους. Έτσι θα μπορούσε κανείς να πει, ότι η γαμήλια ενηλικίωση της γυναίκας, ερχόταν περίπου στην ηλικία των 12 και εξής. Αντιθέτως, οι άνδρες, οι οποίοι αφιέρωναν χρόνο στην μόρφωση και την εργασία τους, παντρεύονταν μετά τη συμπλήρωση των 24 χρόνων τους. Η νεαρή ηλικία των κοριτσιών, ήταν σημαντική όχι μόνο για τη γονιμότητα, αλλά και για την εγγύηση της αγνότητας.
Στην Αθήνα, οι γάμοι τελούνταν κατά κύριο λόγο τον Ιανουάριο ή αλλιώς Γαμηλίων όπως συνήθιζε να λέγεται, εφόσον ήταν και ο μήνας όπου γιορταζόταν ο γάμος του Δία και της Ήρας. Αλλά, πριν από αυτόν προηγείται «εγγύη», η οποία θα μπορούσε να συγκριθεί με τον σύγχρονο αρραβώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το απόσπασμα στην κωμωδία του Μενάνδρου «Περικειρομένη», όπου εμφανίζεται ξεκάθαρα η συμφωνία μεταξύ των οικογενειών. Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς και τον θεσμό της προίκας, ο οποίος από την αρχαιότητα, επικύρωνε τον γάμο και ουσιαστικά κατοχύρωνε επισήμως το ζευγάρι και τα δικαιώματα του άντρα απέναντι στη γυναίκα του.
Όπως και σήμερα, ο γάμος δεν αφορούσε μόνο το τελετουργικό με το ζευγάρι, ούτε διαδραματίζονταν μία μόνο ημέρα. Συγκεκριμένα αποτελούνταν από τρείς φάσεις, με την πρώτη να λαμβάνει χώρα μόλις την προηγούμενη μέρα, τα γνωστά «προαύλια». Τα προαύλια αφορούσαν μια σειρά θυσιών από τα μέλη της οικογένειας, αλλά και την ατθίδα που μεγάλωσε τη μέλλουσα νύφη. Σειρά είχε η τελετή της «απολαύσεως» και τέλος η μέρα του γάμου. Κατά την ημέρα αυτή, αυλική μουσική συνόδευε την χαρά στα σπίτια των μελλονύμφων. Αφού ολοκληρωθούν οι θυσίες, ακολουθεί το γαμήλιο γεύμα. Το συμπόσιο αυτό, είναι το μοναδικό, το οποίο επιτρέπει να συντρώγουν άντρες και γυναίκες στον ίδιο χώρο. Την ίδια νύχτα μια πομπή διασχίζει τους δρόμους της Αθήνας, η οποία κατευθύνεται στο σπίτι του γαμπρού, και σφραγίζει αυτήν τη νέα αρχή. Την επόμενη ημέρα, τα «επαύλια» ολοκλήρωναν τη διαδικασία με την ανταλλαγή δώρων.
Όμως, πως γινόταν η πρόταση γάμου ή η ένδειξη του ενδιαφέροντος του ερωτευμένου; Η παράδοση θέλει τον ερωτευμένο άνδρα να πετάει ένα μήλο προς την κοπέλα που τον ενδιαφέρει, και εκείνη με τη σειρά της να το πιάνει ή να το αφήνει να χαθεί, ανάλογα με το τι επιθυμεί. Το μήλο συμβόλιζε την αγάπη, γι’ αυτόν τον λόγο είχε ιδιαίτερη θέση ακόμη και στον γάμο. Λέγεται, ότι το νιόπαντρο ζευγάρι, μοιραζόταν ένα μήλο κατά την πρώτη νύχτα του γάμου τους για να δηλώσουν τον σεβασμό τους απέναντι στη γονιμότητα. Το έθιμο αυτό, πιθανόν είναι επηρεασμένο από τη μυθολογία, και μάλιστα από τον έρωτα της Αταλάντης με τον Ιππομένη.
Παρά τις διαφορές ανάμεσα στις πόλεις-κράτη, η κοινή αντίληψη για τον γάμο ως ένα ιερό και κοινωνικά αναγκαίο γεγονός παρέμεινε σταθερή. Η σπουδαιότητά του δεν περιοριζόταν μόνο στη σύναψη σχέσης, αλλά και στη δημιουργία οικογένειας και στην οικοδόμηση πολιτισμικής κληρονομιάς της αρχαίας Ελλάδας. Αποτέλεσε μάλιστα και σε μεγάλο επίπεδο, προπάτορα των σύγχρονων γάμων και των εθίμων γύρω από αυτούς στις μέρες μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βερέττας Μάριος (2006), Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα, εκδ. Βερέττας
- Βρεττός Λάμπρος (2003), Γάμος, Γέννηση, Θάνατος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Σαββάλας
- Γαμήλια έθιμα της αρχαιότητας και η θέση της γυναίκας στο γάμο, archaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
