Του Γιάννη Αρμύρα,
Όπως είναι γνωστό από πολλές βουλγαρικές και μη ιστορικές πηγές του προηγουμένου αιώνα, στην κομμουνιστική Βουλγαρία δεν υπήρχαν ελευθερίες και κυρίως δεν υπήρχε ελευθερία του λόγου, καθώς και ελευθερία του «συνέρχεσθαι» και του «συνεταιρίζεσθαι». Όποιος παραβίαζε τη συγκεκριμένη απαγόρευση αυτών των ελευθεριών, κινδύνευε να καταλήξει στα λεγόμενα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας (Трудововъзпитателни лагери / ТВО – Εργατικά Εκπαιδευτικά Στρατόπεδα).
Από το 1944 μέχρι το 1989 (μέχρι την απομάκρυνση του Τόντορ Ζίφκοφ από το αξίωμα του), πολλοί Βούλγαροι εγκλωβίστηκαν σε αυτά και πολλοί από αυτούς δεν επέστρεψαν ποτέ στα σπίτια τους. Αυτά τα στρατόπεδα στην Βουλγαρία μέχρι και σήμερα ονομάζονται συχνά «στρατόπεδα συγκέντρωσης» ή «στρατόπεδα θανάτου», επειδή έχουν πολλά κοινά με τα ναζιστικά στρατόπεδα που δημιουργήθηκαν στη Γερμανία του Χίτλερ, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η καταναγκαστική εργασία ως κρατική πολιτική εισήχθη στη Βουλγαρία από την κυβέρνηση του Αλεξάντερ Σταμπολίσκι στις αρχές της δεκαετίας του 1920, όταν δημιουργήθηκαν τα Εργατικά Στρατεύματα του Βασιλείου της Βουλγαρίας στην οροσειρά της Ροδόπης, έχοντας ως κύριο σκοπό την πολιτική απομόνωση μόνο των αντιπάλων του τότε καθεστώτος.
Τα στρατόπεδα ήταν ένας από τους βασικούς άξονες του βασιλικού και κομμουνιστικού καθεστώτος της χώρας. Η παράδοση συνεχίστηκε και μετά το 1945 από τους κομμουνιστές που δημιούργησαν τα «βαλκανικά γκουλάγκ» αντιγράφοντας το σοβιετικό μοντέλο για τα στρατόπεδα θανάτου. Οι κρατήσεις σε αυτά και ιδιαίτερα, ο φόβος μόνο και μόνο για την ύπαρξη τους, λειτούργησε ως ένα σημαντικό εργαλείο για τη διατήρηση της ολοκληρωτικής εξουσίας, η οποία κατά τα άλλα είχε «κηρύξει» την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την επερχόμενη «παγκόσμια ευτυχία» στο λαμπρό -τότε- κομμουνιστικό μέλλον.
Το Βουλγαρικό Κομμουνιστικό Κόμμα χρησιμοποίησε τα στρατόπεδα για εγκλεισμό χωρίς δίκη και καταδίκη, ως μέσο αντιμετώπισης των πολιτικών του αντιπάλων μετά την άνοδό του στην εξουσία στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 με πραξικόπημα. Υπάρχουν στοιχεία ότι οι Σοβιετικοί «ειδικοί» και εμπνευστές συμβουλεύτηκαν τους Βούλγαρους «συντρόφους» τους για το πώς να εξαλείψουν αποτελεσματικότερα τους εχθρούς του προλεταριάτου με σκληρή σωματική εργασία, ασθένειες και πλήρη εξάντληση.
Το πρώτο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας κατά την περίοδο του κομμουνισμού ιδρύθηκε κοντά στην πόλη του Μπλαγκόεβγκραντ (στο χωριό Ζελέντολ) τον Νοέμβριο του 1944. Επίσημα, το πρώτο στρατόπεδο ιδρύθηκε κοντά στη πόλη του Σαντάνσκι τον Ιανουάριο του 1945. Τα επόμενα χρόνια, η δημιουργία στρατοπέδων αυξήθηκε ραγδαία και τα ίδια εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα, με τα πιο γνωστά στρατόπεδα να είναι τα στρατόπεδα «Μπελένε», «Ροσίτσα», «Κουτσιγιάν», «Μπογκντάν Ντολ», «Σκραβένα» (γυναικείο στρατόπεδο), «Μπούχοβο», «Νικολάεβο», «Νοζάρεβο» και «Μπόσνα».
Το πρώτο έγγραφο για την ίδρυση στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Βουλγαρία υπό τις συνθήκες της σοβιετικής κατοχής της χώρας και της κυριαρχίας του Πατριωτικού Μετώπου ήταν το διάταγμα-νόμος περί των στρατοπέδων για τα πολιτικά επικίνδυνα πρόσωπα της χώρας, που εγκρίθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1944. Ο συνολικός αριθμός των στρατοπέδων είναι τουλάχιστον 86, με πάνω από 30.000 χιλιάδες άτομα να περνούν από αυτά σύμφωνα πάντα με τα αρχεία του Υπουργείου Εσωτερικών της Βουλγαρίας. Αναγκαίο είναι να επισημανθεί, ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις ερευνητών, ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων πολιτικών στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Βουλγαρία είναι πολύ μεγαλύτερος από τους επίσημα αναγνωρισμένους σχεδόν 30.000 ανθρώπους, γιατί μέχρι το 1951 η κυβέρνηση δεν τηρούσε τα αρχεία με τους φυλακισμένους.
Επιπροσθέτως, το 1951 η Κεντρική Επιτροπή του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος αποφάσισε να υπόκεινται σε φυλάκιση άτομα που δεν μπορούν να δικαστούν στη συνήθη πορεία για πολιτικούς ή κρατικούς λόγους. Καθόρισε επίσης τουλάχιστον 7 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας για κάθε έναν από τους πολιτικούς και ταξικούς αντιπάλους που καταδικάστηκαν σιωπηρά σε αργό θάνατο. Το 1953, από τους συνολικά 1.913 κρατούμενους του στρατοπέδου στο Μπελένε, οι 1.732 κατηγορήθηκαν για «αντεπαναστατική δραστηριότητα».
Πάνω από 1.200 άτομα πέρασαν από το δυσοίωνο στρατόπεδο «Ηλιόλουστη Παραλία» κοντά στο Λόβετς και το γυναικείο στρατόπεδο συγκέντρωσης «Σκραβένα». Ακόμη, τα αρχεία του Υπουργείου Εσωτερικών και Κρατικής Ασφάλειας διατηρούν έγγραφα σχετικά με την ύπαρξη ενός μυστικού στρατοπέδου μόνο για το προσωπικό της Κρατικής Ασφάλειας κοντά στο Παζαρτζίκ, που ορίζεται ως Στρατόπεδο «Σ». Σύμφωνα με αναλυτές, το στρατόπεδο «Σ» δεν ήταν το μοναδικό το οποίο ήταν μυστικό.
Οι καταστολές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν περισσότερο διοικητικές παρά πολιτικές και πραγματοποιήθηκαν εναντίον όσων κατηγορούνταν για κοινωνικό παρασιτισμό, συχνά με πληροφορίες που παρείχαν «λαϊκές οργανώσεις», όπως τμήματα του Πατριωτικού Μετώπου.
Το 1985, μετά την έναρξη της «διαδικασίας αναβίωσης», στον χώρο του στρατοπέδου Μπελένε, περισσότερα από 500 άτομα από την τουρκική μειονότητα της Βουλγαρίας, που αντιστάθηκαν στην αναγκαστική μετονομασία του κομμουνιστικού καθεστώτος υπό τον Τόντορ Ζίφκοφ, απομονώθηκαν χωρίς δίκη ή καταδίκη. Το επόμενο έτος, εκτοπίστηκαν σε διάφορα μέρη της χώρας.
Κλείνοντας, το 1990 το Βουλγαρικό Κομμουνιστικό Κόμμα μετονομάστηκε σε Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και διόρισε μια επιτροπή για τη διερεύνηση των στρατοπέδων και εν συνεχεία, διαπίστωσε ότι μεταξύ 1944 και 1962 υπήρξαν περίπου 100 στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.
Μεταξύ του 1944 και 1953, περίπου 12.000 άνδρες και γυναίκες πέρασαν από αυτά τα στρατόπεδα και επιπλέον 5.000 μεταξύ 1956 και 1962. Σύμφωνα με μαρτυρίες, υπήρχαν 7.000 άνθρωποι μόνο στο Μπελένε το 1952. Μια άλλη εκτίμηση δίνει συνολικά 186.000 κρατούμενους κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου κάτι το οποίο καθιστά αδύνατο τον καθορισμό ενός τελικού αριθμού φυλακισμένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Tzvetan Todorov (μτφ. Robert Zaretsky) (1999), Voices from the Gulag – Life and Death in Communist Bulgaria, εκδ. Penn State University Press
- Belene: remembering the labour camp and the history of memory, jstor.org, διαθέσιμο εδώ
- Το βουλγαρικό γκουλάγκ, dw.com, διαθεσιμο εδώ
