Της Νικολέτας Παναγιωτοπούλου,
Ένα από τα πιο επίκαιρα κι ενδιαφέροντα ζητήματα του εμπορικού δικαίου στην εποχή της ψηφιακής οικονομίας αποτελεί η ευθύνη των διαδικτυακών αγορών (online marketplaces) για ελαττωματικά προϊόντα. Με τη ραγδαία αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου, ιδιαίτερα των πλατφορμών, που λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ καταναλωτών και προμηθευτών, τίθεται το ερώτημα για τη νομική ευθύνη αυτών των διαδικτυακών αγορών, όταν τα προϊόντα που πωλούνται μέσω αυτών αποδεικνύονται ελαττωματικά ή επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα αναδύεται μέσα από την εφαρμογή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο παρέχει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο, αλλά και του εθνικού δικαίου της Ελλάδας, το οποίο ενσωματώνει τις ενωσιακές οδηγίες και τις εξειδικεύει στο εθνικό νομικό σύστημα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει ένα νομικό πλαίσιο, το οποίο διασφαλίζει την προστασία των καταναλωτών και τη διαφάνεια στις διαδικτυακές αγορές. Ένα από τα πιο σημαντικά νομοθετικά κείμενα στον τομέα αυτό είναι η οδηγία 85/374/ΕΟΚ για την ευθύνη από ελαττωματικά προϊόντα, η οποία καθορίζει το νομικό καθεστώς της ευθύνης των παραγωγών για τα προϊόντα που προσφέρουν στην αγορά. Σύμφωνα με αυτήν την οδηγία, ο παραγωγός ή ο προμηθευτής ευθύνεται για κάθε βλάβη που προκαλείται από ελαττωματικό προϊόν, ανεξαρτήτως υπαιτιότητας, δηλαδή ακόμη κι αν το προϊόν βλάπτει τον καταναλωτή λόγω κατασκευαστικού ή σχεδιαστικού ελαττώματος. Ωστόσο, η εν λόγω ευθύνη περιορίζεται στις παραδοσιακές επιχειρήσεις και δεν απευθύνεται άμεσα στις διαδικτυακές αγορές που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι.
Η οδηγία 2000/31/ΕΚ, για τις ηλεκτρονικές συναλλαγές (E-Commerce Directive) εισάγει το καθεστώς της ευθύνης των παρόχων υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας (internet service providers), προκειμένου να διασφαλίζεται η ελευθερία της παροχής υπηρεσιών εντός της ΕΕ. Σύμφωνα με αυτή την οδηγία, οι διαδικτυακές πλατφόρμες, όπως η Amazon, eBay κι άλλες, δε φέρουν ευθύνη για τα περιεχόμενα που ανεβάζουν οι χρήστες, εφόσον δεν έχουν γνώση για την ύπαρξη παρανόμων δραστηριοτήτων. Ωστόσο, αν μάθουν για παραβίαση των κανόνων ή για ελαττωματικά προϊόντα, οι πλατφόρμες πρέπει να αναλάβουν δράση για την αφαίρεση του περιεχομένου. Αυτή η προσέγγιση έχει δεχθεί κριτική για την ανεπαρκή προστασία των καταναλωτών, καθώς οι διαδικτυακές πλατφόρμες ως διαμεσολαβητές δεν αναλαμβάνουν ευθύνη για τα ελαττωματικά προϊόντα που πωλούνται μέσω αυτών. Ως αντίδραση στην ανάγκη για αυστηρότερη προστασία των καταναλωτών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην αναθεώρηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ και την υιοθέτηση της οδηγίας 2019/770/ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) και της οδηγίας 2019/2161/ΕΕ για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των καταναλωτών, οι οποίες περιλαμβάνουν αυστηρότερες ρυθμίσεις για την ευθύνη των online marketplaces.
Στην Ελλάδα, η οδηγία 85/374/ΕΟΚ ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με τον νόμο 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών, ο οποίος αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για την εκδίκαση διαφορών που προκύπτουν από ελαττωματικά προϊόντα. Ο νόμος 4577/2018, που ενσωματώνει την οδηγία 2019/770/ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες, προσθέτει συγκεκριμένες διατάξεις για την ευθύνη των διαδικτυακών πλατφορμών, ενσωματώνοντας τις ευρωπαϊκές επιταγές περί προστασίας καταναλωτή κι ευθύνης των διαμεσολαβητών. Η ελληνική νομολογία πάντως παραμένει αναποφάσιστη ως προς την εφαρμογή της ευθύνης των διαδικτυακών αγορών για ελαττωματικά προϊόντα. Παρά τις προβλέψεις του νόμου 2251/1994, δεν υπάρχουν σαφείς κατευθυντήριες γραμμές που να προσδιορίζουν με ακρίβεια την ευθύνη των online marketplaces για προϊόντα που πωλούνται από τρίτους πωλητές μέσω αυτών των πλατφορμών.
Στην ευρωπαϊκή νομολογία, μια από τις πιο σημαντικές υποθέσεις που σχετίζονται με την ευθύνη των διαδικτυακών πλατφορμών για ελαττωματικά προϊόντα είναι η υπόθεση C-324/09, L’Oréal SA κατά eBay International AG. Η απόφαση αυτή επικεντρώθηκε στο αν το eBay, ως πλατφόρμα αγοραπωλησιών, φέρει ευθύνη για τα προϊόντα που πωλούνται μέσω της ιστοσελίδας του κι αν η πλατφόρμα είναι υπεύθυνη για τα παραποιημένα προϊόντα. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι το eBay δεν είχε την υποχρέωση να απομακρύνει τα παραποιημένα προϊόντα εκτός αν γνώριζε ή είχε «την πλήρη γνώση» ότι τα προϊόντα ήταν παραποιημένα. Αυτή η απόφαση καταδεικνύει την έλλειψη ευθύνης των πλατφορμών, εκτός κι αν υπάρχει ενεργή συμμετοχή στην παράνομη πράξη.
Η ευθύνη των διαδικτυακών αγορών για ελαττωματικά προϊόντα παραμένει ένα ζήτημα ανοιχτό κι επίμαχο, με τις νομοθετικές εξελίξεις στην ΕΕ και την Ελλάδα να προσπαθούν να καλύψουν τα κενά του παλαιού κανονιστικού πλαισίου. Η σύγχρονη προσέγγιση, που εισάγεται μέσω της οδηγίας 2019/770/ΕΕ, φαίνεται να οδηγεί σε αυστηρότερη ρύθμιση των ευθυνών των online platforms. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτών των κανόνων σε εθνικό επίπεδο είναι ακόμα σε εξέλιξη. Οι επιχειρήσεις που λειτουργούν ως πλατφόρμες διαμεσολάβησης πρέπει να είναι ενήμερες για τις υποχρεώσεις τους και τις πιθανές συνέπειες σε περίπτωση που πωλούν ή διανέμουν ελαττωματικά προϊόντα, καθώς η νομολογία δείχνει ότι οι ευθύνες τους θα ενισχυθούν τα επόμενα χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οδηγία 85/374/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 25ης Ιουλίου 1985, eur-lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- L’ Oreal SA v. eBay International AG, globalfreedomofexpression.columbia.edu, διαθέσιμο εδώ
