Της Παναγιώτας Σιαμπάκου,
Πόσες φορές η φράση «με αγάπη το λέω» ή «δε θέλω να παρεξηγηθώ για τα λεγόμενά μου, με σεβασμό το εκφράζω» έχει συνοδέψει την παράθεση απόψεων για ευαίσθητα ζητήματα, τα οποία τείνουν να εξεγείρουν τους αποδέκτες ή ακόμη και να τους υποβαθμίζουν; Μια φράση—«κλειδί» που μοναδικό στόχο έχει να παραπλανήσει τον αποδέκτη από την πραγματική ερμηνεία που προηγήθηκε, στοχεύοντας στον υπέρ-τονισμό της, με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση της επίκλησης στο συναίσθημα. Η τακτική της χρήσης της συγκεκριμένης φρασεολογίας δεν αποτελεί τυχαία προσθήκη στον λόγο. Τουναντίον, τοποθετείται ευλαβικά στα σημεία εκείνα που οφείλει ο πομπός της άποψης να δικαιολογήσει τη θέση του, έτσι ώστε να παρατεθούν τα λεγόμενά του με τρόπο που θα θεωρηθεί κοινωνικά αποδεκτός.
Το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται μονάχα στην ιδιωτική σφαίρα, αλλά εκτείνεται και στον δημόσιο λόγο, ο οποίος δεν απευθύνεται σε μεμονωμένα άτομα αλλά σε ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, ακόμη και αν θεωρητικά ή πρακτικά κάποιος δεν ανήκει σε αυτό. Ο δημόσιος λόγος, ειδικότερα, όπως ο κοινοβουλευτικός και ο δημοσιογραφικός, οφείλουμν να διέπονται από κανόνες δεοντολογίας, όπως αυτοί θεσπίζονται από τους επίσημους φορείς στους οποίους υπάγονται.
Καθήκον των «λειτουργών» του δημοσίου λόγου είναι η προάσπιση των κανόνων επαγγελματικής ηθικής και κοινωνικής ευθύνης. Η παράθεση σχολίων που αφορούν εύθραυστα προσωπικά ή κοινωνικά δεδομένα οφείλει να είναι προσεκτική και αντικειμενική, δίχως να διαστρεβλώνεται ή να προσβάλλεται κάποιος, καθώς ο αντίκτυπός τους στο κοινωνικό σύνολο καθίσταται μεγίστης σημασίας. Η προσθήκη σχολίων που τείνουν να έχουν μη δεοντολογικό χαρακτήρα δε δύναται να καλύπτεται από φράσεις όπως «με αγάπη και απέραντο σεβασμό το αναφέρω» προκειμένου να δικαιολογηθεί η προηγηθείσα γνώμη, η οποία είχε έμμεσο ρατσιστικό, προσβλητικό ή αγενές χαρακτήρα. Η αναφορά σε μια συγκεκριμένη ομάδα πολιτών ή ακόμη και στο σύνολο αυτών οφείλει να λαμβάνει υπόψιν το αντίκρισμα που θα έχει τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε ορθολογικό επίπεδο, προκειμένου να αποφευχθούν παρεξηγήσεις και εντάσεις που προκύπτουν από τον διαστρεβλωμένο δημόσιο λόγο.
Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει παρατηρηθεί το εν λόγω φαινόμενο προξενώντας έντονες αντιδράσεις της κοινωνίας και των πολιτών της, τόσο μέσω του κυβερνητικού όσο και του δημοσιογραφικού λόγου. Ειδικότερα στην περίπτωση της ελληνικής δημοσιογραφίας έχουν εκφραστεί αρκετές φορές παράπονα σχετικά με την ακατάλληλη χρήση του λόγου και των σχολίων που θίγουν τους αποδέκτες είτε έμμεσα είτε άμεσα. Πρόσφατο παράδειγμα του εν λόγω φαινομένου, το οποίο έχει προκαλέσει μεγάλο σάλο στην κοινή γνώμη, είναι η δήλωση δημοσιογράφου σχετικά με την άποψη που εξέφρασε για τη δύσκολη ζωή που βιώνουν τα άτομα με σωματική αναπηρία.
Συγκεκριμένα αναφέρθηκε το σχόλιο «ίσως να είναι καλύτερα να είσαι νεκρός από το να είσαι σε ένα καροτσάκι, όμηρος». Το εν λόγω σχόλιο συνοδεύτηκε από τη φράση—«κλειδί» πως η γνώμη αυτή εκφράζεται με απεριόριστη αγάπη και σεβασμό απέναντι σε αυτά τα άτομα. Το παράδειγμα αυτό αποτελεί σημείο — σταθμό στο να δικαιολογηθεί η θέση που εκφράστηκε, δηλώνοντας το ακριβώς αντίθετο νόημα από το σχόλιο που προηγείται. Παράγεται ένα οξύμωρο σχήμα το οποίο μπερδεύει το μυαλό των αποδεκτών και η επίγευση που αφήνει είναι η ασέβεια και η προσβλητικότητα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα περιβάλλον ανταγωνιστικότητας μεταξύ πομπού και δέκτη.
Ειδικότερα στη σημερινή σύγχρονη εποχή, όπου σχεδόν το σύνολο των ειδήσεων, δηλώσεων δημοσίων προσώπων, συνεντεύξεων κ.α. προσφέρεται σε ψηφιακή μορφή μέσω των social media με «ταχύτητες φωτός», ο κάθε πολίτης δύναται να ενημερωθεί άμεσα και να διαμορφώνει γνώμη και στάση για οποιοδήποτε θέμα προβάλλεται, με αποτέλεσμα καμία «παρασπονδία», τυχαία ή επιτηδευμένη, να μένει δίχως δημόσια απολογία και εξήγηση. Η σωστή χρήση του δημόσιου λόγου είναι καθήκον και όχι μια απλή επιλογή. Σεβόμενος το κοινωνικό σύνολο, ο δημόσιος λόγος διατηρεί τον δημοκρατικό και ανεπηρέαστο χαρακτήρα του, προκειμένου να εξαλειφθούν αυτά τα φαινόμενα .
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- D.Hawarth(2008), Η έννοια του λόγου, Αθήνα, Εκδόσεις Πολύτροπον
- Αρχές δεοντολογίας δημοσιογραφικού επαγγέλματος, Esiea.gr, διαθέσιμο εδώ
