Της Ελένης Μήτσιου,
Η αρρώστια και ο πόνος αποτελούν αναπόσπαστα χαρακτηριστικά της θνητής και φθαρτής φύσης του ανθρώπου. Οι προσπάθειες εύρεσης της «πανάκειας», του ιδανικού φαρμάκου, το οποίο σχεδόν μαγικά θα απαλύνει τον πόνο και θα γιατρέψει την ασθένεια, παρουσιάζονται διαχρονικά αδιάκοπες, αλλά και ανεπιτυχείς. Έτσι, από την αρχαιότητα οι θεράποντες ιατροί γνωρίζουν πως η «καταλληλότερη» διαθέσιμη επιλογή φαρμάκου κάθε φορά έρχεται με ένα τίμημα, το τίμημα των ανεπιθύμητων ενεργειών και των παρενεργειών.
Οπιοειδή: Πώς δρουν και ποια η χρήση τους;
Μια ιδιαίτερη κατηγορία φαρμάκων που αξίζει να αναλυθεί, αποτελούν τα οπιοειδή των οποίων οι παρενέργειες, οι ανεπιθύμητες, αλλά και οι επιθυμητές ενέργειες, είναι αξιοσημείωτες, και ιστορικά… καταστροφικές.
Tα οπιοειδή αποτελούν μια κατηγορία φυσικών ή συνθετικών ουσιών οι οποίες δρουν στα νευρικά κύτταρα μέσω της σύνδεσης τους με τους ομολόγους υποδοχείς, τους υποδοχείς των οπιοειδών. Οι εν λόγω υποδοχείς εντοπίζονται στο Κεντρικό και στο Περιφερειακό Νευρικό Σύστημα, καθώς και στο γαστρεντερικό σύστημα, ενώ οι δράσεις τους συμβάλλουν στη ρύθμιση του πόνου, της διάθεσης, του stress, σχετίζονται με τη λειτουργία του γαστρεντερικού και με την αναπνευστική λειτουργία. Επιπλέον, η ενεργοποίηση των υποδοχέων των οπιοειδών θα προκαλέσει έκκριση ντοπαμίνης, πυροδοτώντας μια έντονη αίσθηση ευφορίας.
Θεωρούνται τα καλύτερα των αναλγητικών και, όπως είναι ευρέως γνωστό, είναι ιδιαίτερα εθιστικά, όχι μόνο λόγω της δυνατότητάς τους να αναστέλλουν τον πόνο, αλλά κυρίως εξαιτίας της ευφορίας που επιφέρουν με τη χρήση τους. Ακόμη, ο συνδυασμός της ευφορικής τους δράσης, αλλά και της ανοχής που προκύπτει έπειτα από τη χρόνια χρήση τους (ανοχή / ανάγκη σταδιακής αύξησης των δόσεων ώστε να προκληθεί το ίδιο αποτέλεσμα) πολυάριθμες φορές οδηγούν στη διαταραγμένη χρήση τους.
Επιπλέον, η χορήγηση των οπιοειδών επιλέγεται για την αντιμετώπιση μετρίου έως και σοβαρού πόνου. Στις ενδεικτικές περιπτώσεις χρήσης τους συγκαταλέγεται ο αιφνίδιος πόνος, η ανακούφιση καρκινοπαθών ασθενών τελευταίου σταδίου και η αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου. Μερικές επιπλέον χρήσεις τους, ίσως λιγότερο γνωστές, σχετίζονται με την αντιμετώπιση του έντονου βήχα και της χρόνιας διάρροιας. Στο εμπόριο υπάρχουν πάνω από εκατό οπιοειδή τα οποία, έχοντας ως ενδείξεις τις παραπάνω, συνταγογραφούνται και χορηγούνται στους ασθενείς. Σε αυτά συγκαταλέγονται οι εξής:
- Υδροκωδόνη: αντιβηχική και αποχρεμπτική δράση.
- Οξυκωδόνη: Σοβαρός πόνος, ο οποίος μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με οπιοειδή αναλγητικά.
- Μορφίνη: δοσο-εξαρτώμενη αναλγητική δράση.
- Κωδεΐνη: αντιβηχικό, αναλγησία πόνου μέτριας έως σοβαρής έντασης.
- Μεθαδόνη: αντιμετώπιση της εξάρτησης από οπιοειδή.
Ωστόσο, η ηρωίνη αποτελεί ένα παράγωγο της μορφίνης και η χρήση της αφορά μη ιατρικούς σκοπούς όντας παράνομη.
Η ιστορία της ηρωίνης
Η ιστορία της ηρωίνης ξεκινά σχεδόν 1,5 αιώνα πριν, στα εργαστήρια μιας γερμανικής φαρμακευτικής εταιρίας, του προκάτοχου του σημερινού κολοσσού, της γνωστής Bayer Co. Προέκυψε ως αποτέλεσμα μιας χημικής τροποποίησης της μορφίνης, κάνοντας την καινούρια, πολλά υποσχόμενη, χημική ουσία πιο εύγευστη με στόχο να χρησιμοποιηθεί ως αντιβηχικό (φάρμακο που ανακουφίζει από τον βήχα). Αξίζει να σημειωθεί πως η ένωση της ηρωίνης είχε ανακαλυφθεί δύο δεκαετίες νωρίτερα στην Αγγλία, το 1875, ωστόσο, η σύνθεσή της πραγματοποιήθηκε από τον Γερμανό χημικό και υπάλληλο της Bayer, Felix Hoffmann, ο οποίος επίσης ανακάλυψε την ασπιρίνη. Η ονομασία «ηρωίνη» προέκυψε από την ελληνική λέξη «ήρωας», αναφερόμενη στα «ηρωικά» αποτελέσματα της χρήσης της έναντι των συμπτωμάτων.
Έτσι, δεν άργησε να κυκλοφορήσει στο εμπόριο το εν λόγω φαρμακευτικό παρασκεύασμα, ενώ η συσκευασία και η πώλησή της πραγματοποιήθηκε σε κεχριμπαρένια γυάλινα μπουκάλια με πολύχρωμες ετικέτες, παρουσιάζοντάς την ως την πιο αποτελεσματική αλλά και ασφαλή επιλογή για ανακούφιση των συγκεκριμένων συμπτωμάτων. Ακόμη, λόγω των τροποποιήσεων του χημικού μορίου της μορφίνης, η ηρωίνη προέκυψε ως ένα νέο ισχυρότερο, αλλά και εθιστικότερο φάρμακο που ήταν διαθέσιμο σε χαμηλότερη τιμή από την πρώτη.
Η αντιβηχική της δράση ήταν αναμφισβήτητη και σχεδόν αναγκαία, καθώς πολλές από τις πιο διαδεδομένες και σοβαρές λοιμώξεις της εποχής, στις οποίες συγκαταλεγόταν η φυματίωση αλλά και η πνευμονία, ταλαιπωρούσαν αξιοσημείωτο ποσοστό του πληθυσμού. Ωστόσο, τόσο το ιατρικό προσωπικό, όσο και οι φαρμακοποιοί της εποχής παρατήρησαν μια εξαιρετικά ανησυχητική παρενέργεια του φαρμάκου: οι ασθενείς αποκτούσαν ανοχή και χρειάζονταν όλο και μεγαλύτερες δόσεις, ώστε να επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ ταυτοχρόνως προέκυπτε εξάρτηση. Μέχρι το 1912, η ηρωίνη είχε γίνει ανάρπαστη ως ψυχαγωγικό ναρκωτικό μεταξύ των νεαρών Νεοϋορκέζων, οι οποίοι μερικά χρόνια αργότερα έσπευδαν στα νοσοκομεία της Νέας Υόρκης και της γειτονικής Φιλαδέλφειας, αναζητώντας εκεί τη δόση τους και, κατ΄ επέκταση, ανακούφιση από το σύνδρομο στέρησης.
Σχετικά με τη νόμιμη χρήση της, ήδη από τον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας της έκανε ρεκόρ πωλήσεων, με τους υπολογισμούς να αναφέρουν την πιθανή παραγωγή της ασύλληπτης ποσότητας του ενός τόνου. Υπήρξε νόμιμο φάρμακο σε 23 χώρες το χρονικό διάστημα 1898-1913, με τη χρήση της να μην περιορίζεται στην ανακούφιση από τον βήχα, αλλά και στην αποκατάσταση του εθισμού στη μορφίνη. Ωστόσο, λίαν συντόμως αποδείχτηκε πως οι αρχικές δηλώσεις της Bayer περί ασφάλειας και μη εξαρτησιογόνου δράσης απείχαν πολύ από την πραγματικότητα. Το τέλος της ευρείας κυκλοφορίας της επήλθε το 1913 όταν και η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο της ιατρικής κοινότητας και των αρμόδιων αρχών.
Ποια χαρακτηριστικά της οδήγησαν στο μαζικό φαινόμενο εξάρτησης;
Δυστυχώς, οι παρενέργειες και οι ανεπιθύμητες ενέργειες της ηρωίνης άργησαν να γίνουν αντιληπτές από τον ιατρικό σύλλογο, ενώ αντιθέτως οι λαθρέμποροι και οι διακινητές ταχύτατα αντιλήφθηκαν τις ιδιότητές της οι οποίες την μετέτρεψαν σε ευρέως διαδεδομένη παράνομη ουσία. Ακόμη, υπογραμμίζεται πως η παράνομη χρήση της σχετίστηκε (και συνεχίζει να σχετίζεται) με το γεγονός ότι οι αναλγητικές και οι ευφορικές της ιδιότητες ήταν πολύ εντονότερες σε σχέση με της μορφίνης (συγκρινόμενες σε ίση δόση). Επιπλέον, δεν προκαλούσε καταστολή του πεπτικού και η χορήγησή της δεν ήταν αποκλειστικώς ενδοφλέβια, γεγονός που οι ειδικοί τονίζουν ότι ίσως να απέτρεπε ορισμένους χρήστες από την επιλογή της, λόγω των βελονών.
Ωστόσο, εκτός από τις δράσεις της, η ανοχή και ο εθισμός που προκαλούνταν ήταν επίσης εντονότεροι συγκριτικά με τις επιδράσεις της μορφίνης. Ως επέκταση του γεγονότος αυτού, η απεξάρτηση από την ηρωίνη αποτελεί, έως και σήμερα, εξαιρετικά επώδυνη διαδικασία, εξαιτίας των ψυχολογικών παραγόντων και του στερητικού συνδρόμου που εμφανίζεται έπειτα από την απότομη διακοπή της με ένα σύνολο ταχέως εξελισσόμενων συμπτωμάτων, όπως σπασμοί να κορυφώνονται με τον θάνατο από αναπνευστική ανεπάρκεια, εάν δεν προκύψει η κατάλληλη διαχείριση του συνδρόμου.
Απολογισμός της χρήσης των οπιοειδών
Συνοψίζοντας, τα οπιοειδή αποτελούν μερικά από τα ισχυρότερα φάρμακα που διαθέτει στη φαρέτρα της η ιατρική κοινότητα γενικώς, πόσο μάλλον στην κατηγορία τους, την αντιμετώπιση του πόνου. Εντούτοις, η χρήση τους πρέπει να γίνεται με περίσσεια σύνεση και πλήρως ελεγχόμενα, διαφορετικά, οι παρενέργειες και οι ανεπιθύμητες ενέργειές τους αποβαίνουν δυσχερέστερες συγκριτικά με τις ευεργετικές δράσεις που δύνανται να επιφέρουν.
Ακόμη, ξεφεύγοντας από τη φαρμακευτική χρήση τόσο των οπιοειδών, όσο και της ηρωίνης, αξίζει μια αναφορά στην εξάρτηση, λόγω της κατάχρησης παράνομων ουσιών. Έτσι, η πρόληψη των εθισμών και η αποτελεσματική διαχείριση των εξαρτήσεων συμβάλλουν στην προστασία της υγείας σε δημόσιο και ατομικό επίπεδο, ενώ προάγουν την κοινωνική ευημερία. Υπογραμμίζεται πως, η ενημέρωση σχετικά με τις δυσμενείς συνέπειες των καταχρήσεων αποτελεί αναγκαιότητα και αποδίδει καρπούς όταν ξεκινά ήδη από την παιδική και συνεχίζεται στη νεαρή ηλικία.
Επιπλέον, η ομαλή απεξάρτηση και επανένταξη της κοινωνικής αυτής ομάδας δε θα έπρεπε να παραμελείται, ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός και η στιγματοποίησή τους, το μόνο που έχουν να προσφέρουν είναι επιδείνωση του φαινομένου, περαιτέρω υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους και έξαρση της εγκληματικότητας. Κλείνοντας, αξίζει να σκεφτεί κανείς την προσέγγιση του Καναδού ιατρού και συγγραφέα, Gabor Maté, ο οποίος αναφέρει: “Don’t ask why the addiction, ask why the pain. To understand people’s pain, you have to understand their lives. In other words, addiction is a normal response to trauma” (Ελεύθερη μετάφραση: «Μη ρωτάς γιατί κύλισες στην εξάρτηση, ρώτα γιατί πονάς. Για να καταλάβεις τον πόνο των ανθρώπων πρέπει να καταλάβεις τη ζωή τους. Με άλλα λόγια, η εξάρτηση αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση στις τραυματικές εμπειρίες / καταστάσεις»)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- From cough medicine to deadly addiction, a century of heroin and drug-abuse policy, Yale School of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Opioids, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Οξυκωδόνη, Γαληνός, διαθέσιμο εδώ
- Υδροκωδώνη, Γαληνός, διαθέσιμο εδώ
- Μορφίνη, Γαληνός, διαθέσιμο εδώ
- Κωδεϊνη, Γαληνός, διαθέσιμο εδώ
- Μεθαδόνη, Γαληνός, διαθέσιμο εδώ
- H γερμανική εταιρεία Μπάγερ κυκλοφόρησε την ηρωίνη ως σιρόπι για τον βήχα! Την βάφτισαν έτσι για να διαφημίσουν τα δήθεν «ηρωικά» αποτελέσματα κατά των ασθενειών…, Μηχανή του χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- The trauma doctor: Gabor Maté on happiness, hope and how to heal our deepest wounds, Guardian News, διαθέσιμο εδώ
- History of Heroin, United Nations Office on Drugs and Crime, διαθέσιμο εδώ
