Της Αναστασίας Λιάκου,
Η ατμοσφαιρική ρύπανση στο μυαλό των περισσότερων από μας είναι συνυφασμένη με πολύβουους δρόμους, γεμάτους καυσαέριο και ρύπους. Ωστόσο, έκπληξη προκαλεί το γεγονός πως σε πάρα πολλά σπίτια στον κόσμο, ο αέρας στο εσωτερικό τους είναι εξίσου μολυσμένος και επιβλαβής.
Η κατάσταση αυτή μας προβληματίζει ιδιαίτερα, καθώς η πλειοψηφία των ανθρώπων εργάζεται, πηγαίνει σχολείο, γυμνάζεται, διασκεδάζει και διαμένει σε κλειστούς χώρους στους οποίους αφιερώνει το μεγαλύτερο κομμάτι της ημέρας του. Η ρύπανση εσωτερικών χώρων έχει αναδειχθεί από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας σε καίριο πρόβλημα, προκαλώντας 3.8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ποιοι είναι, λοιπόν, οι ρύποι που αλλοιώνουν την ποιότητα διαβίωσης στους προσωπικούς, δικούς μας χώρους και τι μπορούμε να κάνουμε για να τους καταστήσουμε ασφαλείς από αυτήν την αόρατη απειλή;
Πηγές ρύπανσης εσωτερικών χώρων
Η ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε στους κλειστούς χώρους επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, με κυριότερους:
- Τα συστήματα καύσης και θέρμανσης: Η καύση ξύλου, πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων καυσίμων μέσω συσκευών θέρμανσης και μαγειρικής παράγει επικίνδυνους ρύπους, όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του άνθρακα και τα οξείδια του αζώτου. Δίχως τον κατάλληλο εξαερισμό, η συγκέντρωσή τους αυξάνεται σε επικίνδυνα επίπεδα.
- Οικοδομικά υλικά και έπιπλα: Τα βερνίκια, οι κόλλες, οι ταπετσαρίες, τα χρώματα που χρησιμοποιούμε όταν φτιάχνουμε το σπίτι μας περιέχουν ενώσεις (VOC – πτητικές οργανικές ενώσεις), οι οποίες με την πάροδο του χρόνου εκλύονται στον χώρο μας. Μια τέτοια ένωση είναι η φορμαλδεΰδη που τη συναντάμε μεταξύ άλλων σε έπιπλα από MDF, μελαμίνες, κόντρα πλακέ, χαλιά, κουρτίνες. Μαζί με αυτά, ας μην ξεχνάμε τον αμίαντο, που μπορεί να βρίσκεται σε τοίχους, πλακάκια, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, κεραμίδια, συστήματα θέρμανσης, ιδιαίτερα αν το σπίτι είναι παλιό, και απελευθερώνεται στον αέρα είτε λόγω της φυσικής φθοράς του κτιρίου είτε λόγω μιας ανακαίνισης.
- Χημικά προϊόντα: Προϊόντα της καθημερινής μας ζωής, όπως καθαριστικά χώρων, απορρυπαντικά, παρασιτοκτόνα, αρωματικά σπρέι και αποσμητικά χώρου, περιέχουν πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs). Παραδείγματα αυτών, το βενζόλιο, το χλωροφόρμιο και η φορμαλδεΰδη, η εισπνοή των οποίων μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες, δηλητηριάσεις και άλλα προβλήματα υγείας.
- Ο καπνός του τσιγάρου: Είναι γνωστό ότι στον καπνό του τσιγάρου έχει βρεθεί ότι υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικές χημικές ουσίες, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου, υδροκυάνιο, βενζόλιο, πίσσα, φορμαλδεΰδη και πολλές άλλες. Τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος «φορτώνονται» όχι μόνο οι καπνιστές, άλλα και όσοι βρίσκονται κοντά τους, οι λεγόμενοι παθητικοί καπνιστές.
- Οι ρύποι του εξωτερικού περιβάλλοντος: Τα σπίτια μας δεν είναι απομονωμένα από το εξωτερικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Έτσι, ρύποι, όπως το διοξείδιο του θείου, τα οξείδια του αζώτου, το όζον, το μονοξείδιο του άνθρακα, τα διάφορα αιωρούμενα σωματίδια, η σκόνη, αλλά και η γύρη εισέρχονται στο σπίτι μας. Στους ρύπους του εξωτερικού περιβάλλοντος, η Αμερικανική Περιβαλλοντική Υπηρεσία κατατάσσει και το ραδόνιο. Πρόκειται για ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που συναντάμε στο έδαφος, στα πετρώματα, στο νερό και σε οικοδομικά υλικά. Εισέρχεται στους εσωτερικούς χώρους μέσω ρωγμών σε θεμέλια, τοίχους ή πατώματα, κυρίως σε κτήρια που βρίσκονται πάνω σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε ουράνιο και ράδιο. Ο ανεπαρκής αερισμός των κτηρίων αυτών οδηγεί σε υψηλές συγκεντρώσεις ραδονίου, ενός σημαντικού παράγοντα κινδύνου του καρκίνου του πνεύμονα.
- Μούχλα, ακάρεα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες: Η ζέστη και η υγρασία ενός εσωτερικού χώρου δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος για την εμφάνιση μούχλας, η οποία απελευθερώνει μύκητες και σπόρους στον αέρα. Επιπλέον, το μη τακτικό καθάρισμα προδιαθέτει στην εμφάνιση σκόνης και ακάρεων στα σπίτια μας. Όλα αυτά αποτελούν σημαντικά αλλεργιογόνα που ερεθίζουν το αναπνευστικό μας σύστημα, οδηγώντας στην εμφάνιση αλλεργιών και άσθματος.
- Τα κακώς συντηρημένα κλιματιστικά: Η κακή συντήρηση των φίλτρων των κλιματιστικών πέραν της σκόνης και των αλλεργιογόνων αποτελούν πηγή επικίνδυνων βακτηρίων, όπως αυτό της λεγιονέλλας που προκαλεί τη λεγόμενη νόσο των λεγεωνάριων.
Επιπτώσεις στην υγεία μας
Η ρύπανση του αέρα των εσωτερικών χώρων δεν είναι αθώα, διότι φέρει άμεσες, αλλά και χρόνιες επιπτώσεις στην υγεία μας. Ο ανεξήγητος πονοκέφαλος, η ζάλη, η αδυναμία συγκέντρωσης, η υπερβολική κούραση, ο ερεθισμός του δέρματος, του λαιμού και των ματιών, σε περιόδους που περνάμε πολλές ώρες στο σπίτι, αποτελούν ενδείξεις ανεπαρκούς ποιότητας αέρα. Η κατάσταση αυτή της υγείας μας έχει μάλιστα και όνομα, το σύνδρομο του ασθενούς κτηρίου, το οποίο οδηγείται σε ύφεση με τη βελτίωση του αέρα στους εσωτερικούς μας χώρους.
Η χαμηλή ποιότητα αέρα στους εσωτερικούς μας χώρους μπορεί να επιφέρει, επιπλέον, και μόνιμες συνέπειες στην υγεία μας. Πρώτα απ’ όλα, η έκθεση σε ρύπους μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση αλλεργιών, άσθματος, χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας και βρογχίτιδων. Οι πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) και το μονοξείδιο του άνθρακα ερεθίζουν και οδηγούν σε μια φλεγμονώδη αντίδραση το αναπνευστικό μας σύστημα.
Μια ανάλογη κατάσταση συναντούμε και στο καρδιαγγειακό σύστημα, όπου η χρόνια φλεγμονώδη αντίδραση και το οξειδωτικό στρες που υποβάλλουν οι επιβλαβείς ρύποι των εσωτερικών χώρων φέρει χρόνια προβλήματα. Νοσήματα που βασανίζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όπως η υπέρταση, οι θρομβώσεις, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι αρρυθμίες και η καρδιακή ανεπάρκεια έχουν τη ρίζα τους και στο φαινόμενο της ρύπανσης εσωτερικών χώρων.
Η μακροχρόνια έκθεση σε ρύπους εσωτερικών χώρων μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην εμφάνιση καρκίνου. Είναι γνωστές οι επιδράσεις του καπνού του τσιγάρου, ωστόσο, εξίσου απειλητικές είναι ενώσεις, όπως το ραδόνιο και ο αμίαντος, οι πτητικές οργανικές ενώσεις, χημικά και το μονοξείδιο του άνθρακα στην εμφάνιση κυρίως καρκίνου του πνεύμονα.
Αν και οι ρύποι που βρίσκονται συνήθως στον αέρα των εσωτερικών χώρων μπορούν να προκαλέσουν πολλές βλάβες στην υγεία μας, υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με τις συγκεντρώσεις ή τις περιόδους έκθεσης που είναι απαραίτητες για την εμφάνιση συγκεκριμένων προβλημάτων. Επίσης, κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στην έκθεση σε ενδοοικιακούς ρύπους, καθώς η ευαισθησία μας επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, όπως η ηλικία και προϋπάρχουσες παθήσεις.
Μέτρα βελτίωσης
Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα στους εσωτερικούς μας χώρους στηρίζεται σε ορισμένα βασικά βήματα:
- Καλός αερισμός του χώρου: Ανοίγουμε τα παράθυρα λίγα λεπτά κάθε μέρα για να ανακυκλωθεί ο παλιός αέρας με νέο, ειδικά μετά τη χρήση προϊόντων καθαρισμού και απολύμανσης.
- Περιορίζουμε την υγρασία και τη μούχλα με την τοποθέτηση ενός αφυγραντήρα.
- Καθαρίζουμε συχνά τα χαλιά και τα στρώματά μας, εξαφανίζοντας ακάρεα, τρίχες και σκόνη.
- Χρησιμοποιούμε φυτά εσωτερικού χώρου, καθώς ορισμένα φυτά, όπως ο κισσός, η αράχνη και η αλόη έχουν την ιδιότητα να συγκρατούν τη φορμαλδεΰδη, το μονοξείδιο του άνθρακα, το βενζόλιο και άλλα τοξικά αέρια.
- Αποφεύγουμε να ανάψουμε φωτιά ή να καίμε κεριά με κλειστές πόρτες και παράθυρα. Μπορεί να είναι ρομαντικά, αλλά απελευθερώνουν αιθάλη και καπνό.
- Αποφεύγουμε τα αρωματικά χώρου και τα στικς. Τα προϊόντα αυτά απλώς καλύπτουν τις οσμές, χωρίς να βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα, ενώ αντιθέτως την επιβαρύνουν.
- Εάν διαθέτουμε σύστημα θέρμανσης και ψύξης, δεν παραμελούμε το καθάρισμα και την αλλαγή των φίλτρων, ιδιαίτερα όταν υπάρχει καπνός ή γύρη.
- Αποφεύγουμε την ανάμιξη απορρυπαντικών και προϊόντων καθαρισμού, ενώ παράλληλα προτιμούμε πιο ελαφριά και υποαλλεργικά.
- Πολύ σημαντική είναι η αποκατάσταση των ρυπογόνων υλικών. Αντικαθιστούμε υλικά που εκπέμπουν πτητικές οργανικές ενώσεις, όπως οι μοριοσανίδες και οι βαφές που περιέχουν φορμαλδεΰδη με οικολογικά υλικά.
- Απαγορεύουμε το κάπνισμα στους εσωτερικούς χώρους, όταν βρίσκονται και άλλα άτομα μαζί μας.
- Τέλος, στρεφόμαστε στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική χτίζοντας «έξυπνα» κτήρια, με οικολογικά υλικά και φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας.
Οι εσωτερικοί χώροι έχουν σχεδιαστεί προς ξεκούραση και χαλάρωσή μας, όχι για να μας κάνουν κακό. Η ρύπανση εσωτερικών χώρων αποτελεί πραγματικά ένα καίριο ζήτημα της εποχής μας με σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία μας. Ακολουθώντας μερικά βασικά βήματα, μπορούμε στα αλήθεια να βελτιώσουμε την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε και να καταστήσουμε τα σπίτια μας ξανά φιλόξενα. Ας θυμηθούμε, λοιπόν, τις μαμάδες μας και ας ανοίξουμε τα παράθυρα του σπιτιού μας να μπει καθαρός αέρας!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Indoor air quality, National Institute for Environmental Health Sciences, διαθέσιμο εδώ
- Critical review on emerging health effects associated with the indoor air quality and its sustainable management, Science Direct, διαθέσιμο εδώ
