Του Βασίλη Μορφονιού,
To Killing ή Το χρήμα της οργής είναι η πρώτη μεγάλη ταινία του Kubrick, οπού αρχίζει πλέον να γίνεται εμφανές το ταλέντο του φιλόδοξου νέου σκηνοθέτη. Η ιστορία διαδραματίζεται σε έναν αγώνα στον ιππόδρομο, όπου επτά άντρες έχουν σκοπό να εκτελέσουν τη τέλεια ληστεία. Αυτή, σύμφωνα με το σχέδιο, απαιτεί να έχουν άριστο έλεγχο, λογική ακρίβεια και, το πιο σημαντικό, γνώση όλων των πιθανοτήτων και παραλλαγών του περιβάλλοντος του ιππόδρομου. Όπως οι ειδικοί σκακιστές, αυτοί οι ληστές πρέπει να σκέφτονται αρκετές κινήσεις μπροστά από τον αντίπαλό τους αν θέλουν το χρηματικό έπαθλο των 2 εκατομμυρίων δολαρίων να γίνει δικό τους.
To «αλάνθαστο» σχέδιο του Johnny φαίνεται πραγματικά να έχει προβλέψει και προετοιμαστεί για τα πάντα και πιθανόν να είχε πετύχει αν δεν είχε ως αντίπαλο του ένα σκηνοθέτη που ζει και αναπνέει για να κοροϊδεύει ακριβώς αυτά τα μεγαλοπρεπή σχέδια. Όπως ανέφερα σε προηγούμενο άρθρο (εδώ), o Kubrick λατρεύει να σατιρίζει την αλαζονική εμπιστοσύνη της ανθρωπότητας στο Σχέδιο και τις λεγόμενες Αυθεντίες της προόδου, οι οποίες καταρρέουν μπροστά στον αστάθμητο και απρόβλεπτο ανθρώπινο παράγοντα.
Το νουάρ είναι το τέλειο είδος για να σατιρίσει την προσεκτικά σχεδιασμένη ληστεία του Τζόνι. Παρότι τα έργα του είδους συχνά κινδυνεύουν να αυτοκαταστραφούν μέσα από τις απανωτές ανατροπές και τα χαώδη σχέδια, η τελειομανία του Kubrick τον βοηθάει έτσι ώστε όλες οι σκηνές να είναι σαφής και κατανοητές χωρίς να βαραίνουν ποτέ την ταινία. Σχέδια υπάρχουν μέσα σε σχέδια, πλοκές μέσα σε πλοκές, αλλά η αφήγηση είναι τόσο καθαρή και τέλεια εκτελεσμένη που ποτέ δεν ξεφεύγει από το δρόμο, όπως τόσες πολλές άλλες ταινίες. Η μη χρονολογική αφήγηση της ταινίας μοιάζει αρκετά μοντέρνα για την εποχή της, ενώ ενέπνευσε όλες τις μετέπειτα ταινίες του είδους, πρώτα και κύρια τον Quentin Tarantino και το Reservoir Dogs.
Το πιο κύριο χαρακτηριστικό κάθε νουάρ, στο οποίο κάθε ταινία του είδους οφείλει να διαπρέπει, είναι ο οπτικός σχεδιασμός ή πιο απλά το στυλ. Το Killing είναι η πρώτη ταινία, που ο μεγάλος δάσκαλος βρίσκει και το χαρακτηριστικό στυλ του γεμάτο από έντονα χρώματα και συμβολισμούς. Επανειλημμένα δημιουργεί γραμμές από σκιές, οι οποίες θυμίζουν κάγκελα φυλακής γύρω από τον Τζόνι και την ομάδα των ληστών του, προδιαγράφοντας την καταστροφή τους πολύ πριν την αντιληφθούν οι ίδιοι. Τους βλέπουμε να πλαισιώνονται πίσω από τα κάγκελα ενός παραθύρου, του σκελετού ενός κρεβατιού και του κλουβιού ενός παπαγάλου. Κάθε εγκληματίας φωτίζεται με τρόπο που τονίζει τον ιδιαίτερο εγκλωβισμό του, καθώς το σχέδιο τους αρχίζει να αποσυντίθεται. Η φωτογραφία βρίσκεται σε σύγκρουση με τους χαρακτήρες, ενώ αυτοί ονειροπολούν τη χλιδάτη ζωή που τους περιμένει, το κοινό τους βλέπει πίσω από συμβολικά κάγκελα, τα οποία προμηνύουν την πτώση τους.
Η κορύφωση της ιστορίας εκδηλώνεται με τον πιο ξεκαρδιστικό τρόπο, καθώς το αλάνθαστο σχέδιο του Johnny καταρρέει από τον απρόβλεπτα γελοίο συνδυασμό μιας ελαττωματικής βαλίτσας και ενός αγνώστου σκυλιού πούντλ. Το σύμπαν φαίνεται στην κυριολεξία να γελάει με τις προσπάθειες του πρωταγωνιστή να δαμάσει τις δυνάμεις του χάους και της τύχης. «Ποια είναι η διαφορά;» μουρμουρίζει, καθώς βλέπει τους ανέμους του πεπρωμένου να του παίρνουν τον θησαυρό του και να τον ρίχνουν στα γρανάζια μιας μηχανής. Πράγματι, τα λάθη που μπορούν να γίνουν ακόμα και στο πιο τέλειο σχέδιο, ξεπερνούν κατά πολύ την ικανότητα του ορθολογιστή να τα προβλέψει. Το σύμπαν είναι πιο παράξενο, πιο απερίσκεπτα παράλογο από την εξουσία των πιο αξιόπιστων σχεδίων μας. Το Killing είναι ένα από τα πιο αιχμηρά παραδείγματα της Κιουμπρικιανής ειρωνείας στην κατηγορία του, μια ιστορία τελειώνει σαν μια αβυσσαλέα παρωδία, γιατί ο Kubrick ήταν περισσότερο υπαρξιστής παρά ορθολογιστής.
Αυτή, όμως, δεν είναι η ειρωνεία που αναφέρω στον τίτλο του άρθρου. Πράγματι, η κύρια ειρωνεία που διατρέχει τα έργα του, όντως αφορά φιλόδοξους τελειομανείς ανθρώπους να προσπαθούν και να αποτυγχάνουν να κυριαρχήσουν δυνάμεις πέρα από τον έλεγχο τους. Η ειρωνεία που θέλω να εστιάσω, όμως, αφορά τον ίδιο τον Kubrick ως άνθρωπο και καλλιτέχνη. Πέρα από το ότι είναι μια εξαιρετικά διασκεδαστική και διορατική ταινία του είδους. Αυτό που αγαπώ περισσότερο στο The Killing: Η ΜΕΓΑΛΗ ΛΗΣΤΕΙΑ είναι τα μυστικά που μαθαίνουμε για τον ίδιο τον Κιούμπρικ. Συγκρίνοντας τον πρωταγωνιστή Johnny με τον καλλιτέχνη δημιουργό του παρατηρούμε πάρα πολλές ομοιότητες. Όπως και ο Johnny έτσι και ο Kubrick ήταν ένας φιλόδοξος τελειομανής άνθρωπος, που ήθελε να έχει το 100% του ελέγχου με οτιδήποτε καταπιάνονταν, ενώ ήθελε το τελικό αποτέλεσμα να βγει ακριβώς, όπως το είχε προγραμματίσει. Για να μην αναφέρω ότι και ο ίδιος ήταν μεγάλος σκακιστής, που είχε κερδίσει πολλά τουρνουά. Μέσω αυτού του φιλόδοξου εγκληματία, βλέπουμε ένα σκηνοθέτη που έχει μελετήσει κάθε πιόνι της σκακιέρας του, κάθε λεπτομέρεια της φανταστικής ληστείας και κάθε μηχανισμό που ο ίδιος χρειάζεται για να εκτελέσει τα δυναμικά και συναισθηματικά στοιχεία μιας ιστορίας με σκόπιμο έλεγχο. Ο Johnny είναι για το The Killing ό,τι είναι ο Kubrick για το σύνολο της φιλμογραφίας του — δύο τελειομανή άτομα που λατρεύουν να δίνουν μορφή στις ιδέες τους με πάθος για την απόλυτη ακρίβεια και λεπτομέρεια.
Σε αντίθεση με τον Johnny, όμως, ή οποιοδήποτε άλλο πρωταγωνιστή από τις ταινίες του —είτε είναι ο Alex από το Κουρδιστό Πορτοκάλι είτε ο Barry Lyndon από τη ομότιτλη ταινία του—, τα σχέδια του Kubrick έχουν επιτυχία, καθώς οι ταινίες του πράγματι καταφέρνουν να δώσουν μορφή στο φιλόδοξο όραμα του και συχνά αγγίζουν την «τελείοτητα» —ανεξαρτήτως πόσες λήψεις απαιτούνται από τους δύσμοιρους ηθοποιούς του. Η ειρωνεία, λοιπόν, έγκειται στο γεγονός ότι ενώ ο Kubrick θεματικά διατυμπανίζει την αδυναμία του ανθρώπου να γίνει κυρίαρχος της μοίρας του, το ίδιο του το έργο και ιδιαίτερα το στυλ του παρουσιάζουν τον αντίλογο, φανερώνοντας έναν καλλιτέχνη που έχει τον απόλυτο έλεγχο πάνω στο έργο του για πάνω από πέντε δεκαετίες.
Όπως γράφει και ο κριτικός Brandon Habes «Οι ταινίες του Κιούμπρικ… παρουσιάζουν συνεχώς μια καθαρή — σχεδόν κλινική — προσέγγιση στην καθοδήγηση της προσοχής μας. Οι ταινίες του είναι υποδειγματικές στην παντογνωσία τους και τον σχεδιασμό τους. Στιλιστικά, είναι ένας σκηνοθέτης θεϊκής φύσης, με πλήρη έλεγχο πάνω στην τέχνη του, που χρησιμοποιεί αδιαπέραστη ακρίβεια και πανέμορφη φωτογραφία για να εξερευνήσει χαρακτήρες που είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από θεϊκοί. Στην ουσία, οι χαρακτήρες του είναι εντελώς χαοτικοί, πρωτόγονοι παράγοντες που αποτυγχάνουν σχεδόν σε κάθε τομέα να φτάσουν τα πρότυπα του δημιουργού τους. Το στυλ του —αριστουργηματικές συνθέσεις, πολυτελή φωτογραφία και εκλεπτυσμένη σκηνογραφία— ενθαρρύνει την ελπίδα και τη συμμετρία ενάντια στις σκοτεινότερες, πιο νιχιλιστικές πλευρές του θεματικού περιεχομένου και των χαρακτήρων του. Οι ταινίες του χρησιμοποιούν μια μορφή «κυριαρχίας και ελέγχου πάνω στον κόσμο», στην οποία οι χαρακτήρες αποτυγχάνουν συνήθως στις προσπάθειές τους να επιδείξουν τα ίδια πρότυπα… με διασκεδάζει να σκέφτομαι ότι η κυριαρχία που εμφανίζεται στις ταινίες του είναι η αντίθεση της δικής του θέσης. Χωρίς να θέλω να υπερβάλλω, υπάρχει κάτι ειρωνικό στον τρόπο που αναδεικνύει την ανθρώπινη αποτυχία μέσω των θεσμών μας, της υπεροψίας, της αλαζονείας και της παράλογης συμπεριφοράς, ενώ ο ίδιος πετυχαίνει με τα δικά του μεγαλεπήβολα σχέδια».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Killing, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
