Του Φωκίωνα Δανιηλίδη,
Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.- 14 μ.Χ.) θεωρείται από τις πιο σημαντικές περιόδους, τόσο της ρωμαϊκής, όσο και της ανθρώπινης ιστορίας. Επί της μοναρχίας του αυτοκράτορα Αυγούστου, η ρωμαϊκή Res Publica σταμάτησε να υφίσταται, μετά από σχεδόν έναν χρόνο διαφθοράς και κρίσεων και η μία νέα εποχή ξεκίνησε για την ρωμαϊκή πρωτεύουσα, η αυτοκρατορική. Οι θεσμοί και οι αρχές που έθεσε ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, παρέμειναν ακέραιες για τρεις αιώνες, μέχρι που ο Διοκλητιανός (242-316 μ.Χ.) εφάρμοσε το σύστημα της Τετραρχίας το 284 μ.Χ., όμως η προπαγανδιστική πολιτική του συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως πρότυπο για πολλούς πολιτικούς ηγέτες, μέχρι και σήμερα. Στην σύγχρονη ιστορική κοινότητα, ο Αύγουστος θεωρείται ικανότατος ηγέτης και ο πρώτος αυτοκράτορας που συστηματοποίησε την παραγωγή προπαγάνδας γύρω από το πρόσωπό του, καταλήγοντας να γίνει ο ίδιος αναπόσπαστος από τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Ωστόσο, κατά τα μέσα του 20ου αιώνα, ο ακαδημαϊκός κύκλος και γενικότερα, οι μελετητές της αρχαιότητας, δεν φέρεται να ασπαζόταν τις συγκεκριμένες αντιλήψεις.
Βλέπετε, η κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι, παρά τον φασιστικό της χαρακτήρα, είναι υπεύθυνη για την αναστύλωση και την συντήρηση πολλών μνημείων της αυγούστειας περιόδου, καθώς αυτά αξιοποιούνταν συχνά από αυτή, ως μέσο άσκησης προπαγάνδας. Ο ίδιος ο Ντούτσε, είχε δηλώσει πως ο σκοπός του ήταν η επαναφορά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και, ως εκ τούτου, τα μνημεία που ταυτίζονταν με τον πρώτο της αυτοκράτορα, τον Αύγουστο, ήταν απαραίτητα για να σχηματίσει την εν λόγω αντίληψη στους Ιταλούς πολίτες. Ο Βωμός της Σεβαστής Ειρήνης, ο Αύγουστος της Prima Porta, όπως και άλλα κατάλοιπα, είτε έλαβαν της αναγκαία συντήρηση, είτε επανακατασκευάστηκαν από τα σωζόμενα τμήματά τους και είναι παρόντα στην φασιστική προπαγάνδα της εποχής, όπως στις αφίσες και στα γραμματόσημα που τυπώθηκαν επί Μουσολίνι.
Μετά την ήττα του Άξονα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την πτώση του καθεστώτος στην Ιταλία, οι αυγούστειες σπουδές θεωρούνταν, για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, αμφιλεγόμενες. Η συντριπτική πλειονότητα των μελετητών της συγκεκριμένης περιόδου δεν τολμούσαν να διατυπώσουν τις απόψεις τους για τα μηνύματα που προωθούνταν μέσω των μνημείων και, ως εκ τούτου, αυτά αναλύονταν μονάχα από τεχνική άποψη. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως η ποιότητά τους δεν επαινούταν συχνά και, περισσότερο, φέρεται να επικρατούσε η άποψη πως η ρωμαϊκή τέχνη αποτελούσε, απλώς, μία απομίμηση της αρχαίας ελληνικής. Αν και η ίδια αντίληψη είναι διαδεδομένη στην Ελλάδα, εξαιτίας της ρωμαϊκής κατάκτησης και των αντιλατινικών συναισθημάτων που προέκυψαν, ως φυσική απόρροια της ιστορικής πορείας, στον υπόλοιπο κόσμο, αυτή θεωρείται παρωχημένη και λανθασμένη.
Στον δυτικό κόσμο, το ταμπού που αφορούσε την Ρώμη του Αυγούστου, ξεκίνησε να καταρρίπτεται μονάχα την δεκαετία του ’60, όταν οι αυγούστειες σπουδές ξεκίνησαν να αποκτούν θετική φήμη, εξαιτίας του κινήματος του μεταμοντερνισμού, του οποίου βασική αρχή αποτελεί η ανάδειξη αμφιλεγόμενων και ξεχασμένων θεμάτων. Παρ’ όλα αυτά, η αναβίωση που δέχθηκαν ήταν περιορισμένη, όπως και η ερμηνεία των γεγονότων και των αρχαιολογικών καταλοίπων, ως μέσα άσκησης προπαγάνδας. Η πλήρης δικαίωση ήρθε με την συμβολή του, πλέον, πασίγνωστου στον ακαδημαϊκό κόσμο, μελετητή της αυγούστειας περιόδου, Paul Zanker.
Ο παραπάνω συγγραφέας ήταν ο πρώτος που εξέδωσε ένα ειδικό εγχειρίδιο για την αυγούστεια προπαγάνδα το 1988, το οποίο, μέχρι σήμερα, αξιοποιείται στα πλαίσια της σχετικής έρευνας. Ο Zanker κατανοούσε το γνωστικό πλούτο που προσφέρει η ανάλυση της προπαγανδιστικής παραγωγής του Οκταβιανού-Αυγούστου και αναγνώριζε πλήρως την περίτεχνη χρήση της από τον Αυτοκράτορα, προκειμένου να μετατρέψει την Ρώμη, κατά κάποιον τρόπο, σε έναν «καμβά» στον οποίο σχεδίασε με λεπτούς χειρισμούς την νέα του εικόνα. Υποστήριζε πως η μελέτη της οδηγεί στην ολοκληρωμένη κατανόηση πολλών πτυχών της πρώιμης αυτοκρατορικής περιόδου, οι οποίες δεν είναι εύκολα κατανοητές εκτός της εικαστικής απεικόνισης της αυγούστειας προπαγάνδας. Όπως δηλώνει και ο ίδιος στον πρόλογο του πιο γνωστού του έργου, «Η δύναμη των εικόνων στην Εποχή του Αυγούστου», «η τέχνη αποτελεί καθρέφτης της κοινωνίας. Αντανακλά το κράτος και τις αξίες του, ιδιαίτερα σε περιόδους κορυφώσεων και μεταβάσεων».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Andrew Ramage – Nancy Ramage (2018), Ρωμαϊκή Τέχνη: Από τον Ρωμύλο έως τον Κωνσταντίνο, Aθήνα: University Studio Press
- Zanker P. (1988), The Power of Images in the Age of Augusts (μτφρ. A. Shapiro), Ann Arbor: University of Michigan Press
- Galinsky Karl (2007), The Cambridge Companion to The Age of Augustus, Νέα Υόρκη: Cambridge University Press
- Janet DeLaine (2024), Roman Architecture, Νέα Υόρκη: Oxford University Press
