Της Μιμής Πασχαλοπούλου,
Έχετε ανοίξει σήμερα το κινητό σας; Χρησιμοποιήσατε τα social media; «Σκρολάρατε» στο TikTok ή σε κάποια άλλη πλατφόρμα, ίσως λίγη παραπάνω ώρα από ότι υπολογίζατε; Είμαι βέβαιη πως η απάντηση σας είναι «Ναι». Σίγουρα, λοιπόν, θα έχετε παρατηρήσει πως το ίδιο αφήγημα επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Κάθε post, κάθε σχόλιο, κάθε άρθρο, περιλαμβάνει περιεχόμενο που επιβεβαιώνει τις απόψεις σας. Το γιατί συμβαίνει αυτό κρύβεται πίσω από τη μαγική λέξη «αλγόριθμος» που όλοι πλέον γνωρίζουμε πως αποσκοπεί περισσότερο στον «εθισμό» μας, παρά στη σωστή ενημέρωσή μας. Τελικά, όμως, πόσο καλό μας κάνει η συνεχής έκθεση σε ό,τι υποστηρίζουμε και μας ταιριάζει; Τι θα γινόταν αν σταματούσαν να μας δείχνουν μόνο αυτά που θέλουμε να ακούσουμε;
Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται “echo chamber” («θάλαμος ηχούς») και έχει ως αποτέλεσμα να μην ερχόμαστε, όσο θα έπρεπε, σε επαφή με διαφορετικές από τις δικές μας αντιλήψεις. Μάλιστα, εάν κάποια στιγμή γίνει αυτό, συνήθως δε συναντάμε τις κατάλληλες δημοσιεύσεις, που θα είναι πλήρεις και θα παρουσιάζουν την πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία. Αντίθετα, βλέπουμε posts που αναφέρουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με κάποιο ζήτημα. Τα σχόλια τους είναι γεμάτα από ανθρώπους με αντίστοιχες με εμάς ιδεολογίες, που γράφουν για να κατακρίνουν το περιεχόμενό τους. Έτσι, απλά διαβάζουμε σχόλια που επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας και μπορεί να βάλουν και εμάς στον πειρασμό να σχολιάσουμε αρνητικά. Όλα αυτά, χωρίς να έχουμε έρθει σε ουσιαστική επαφή με την αντίθετη άποψη, χωρίς να μπούμε στη διαδικασία να καταλάβουμε, να σκεφτούμε κριτικά, να αμφισβητήσουμε, να δεχθούμε και να απορρίψουμε.
Σκεφτείτε αυτή τη στιγμή ένα βίντεο που περιέχει μέσα λέξεις κλειδιά όπως «εμβόλια», «φεμινισμός», «μετανάστευση». Φαντάζομαι έχετε προβλέψει ήδη πιθανά σχόλια που θα μπορούσαν να υπάρχουν από κάτω, και τις απόψεις που θα εξέφραζαν. Μπορείτε να σκεφτείτε τι κοινό έχουν αυτές οι απόψεις; Είναι και οι δύο βασισμένες στα αντίθετα άκρα. Ο αριθμός των ουδέτερων ή αποκλειστικά αντικειμενικών σχολίων είναι ελάχιστος ή μηδαμινός. Έτσι μέσα από το echo-chamber, οδηγούμαστε στο “digital tribalism” (δημιουργία «ψηφιακών φυλών»), όπου άνθρωποι διαχωρίζονται σε ομάδες.
Το κοινωνικό συναίσθημα ενισχύεται και το «ανήκω άρα υπάρχω» μας κάνει να θέλουμε όλο και περισσότερο να ενταχθούμε έμμεσα σε αυτές τις ομάδες. Κάθε φορά που κάνουμε like σε μια ανάρτηση, κάθε φορά που αφήνουμε ένα σχόλιο που κατακρίνει όσους έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις, κάθε φορά που κάποιος συμφωνεί μαζί μας και μας επιβεβαιώνει, νιώθουμε μέρος μιας ομάδας. Και αυτό είναι εθιστικό. Γιατί μέσα στην ομάδα δεν υπάρχει αμφιβολία, δεν υπάρχει αβεβαιότητα, αλλά υπάρχει σιγουριά.
Όλο αυτό βέβαια συνοδεύεται με έντονη εχθρότητα, καθώς τα social media είναι από τα καλύτερα μέρη για να εκφράσουμε τον θυμό μας και να επιτεθούμε, πολλές φορές ανώνυμα, χωρίς ουσιαστικές επιπτώσεις. Έτσι, αυτό το πεδίο μάχης δεν επιτρέπει την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων, αλλά τη δημιουργία «φανατικών ομάδων» με απόψεις απόλυτα διχασμένες, μη αφήνοντας περιθώριο για διάλογο.
Όταν βλέπουμε κάτι που αντικρούει τα επιχειρήματά μας πάνω σε ένα θέμα, νιώθουμε άβολα. Η ψυχολογία το ονομάζει «γνωστική ασυμμετρία». Εμείς το νιώθουμε σαν ενόχληση, σαν εκνευρισμό. Και τι κάνουμε όταν κάτι μας ενοχλεί; Το απορρίπτουμε.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίοδος της εκλογής του Προέδρου Τραμπ και η προώθηση της προεκλογικής του καμπάνιας μέσω του X. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της δραστηριότητας των χρηστών που δεν ήταν ψηφοφόροι του, σε εναλλακτικές ψηφιακές πλατφόρμες. Η πλατφόρμα Bluesky, για παράδειγμα, κατέγραψε αύξηση 430% στις λήψεις κατά την εβδομάδα των εκλογών. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι οι χρήστες αναζητούν πλατφόρμες που ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, ενισχύοντας έτσι τα echo chambers και το digital tribalism.
Το σημαντικό είναι πως πρέπει να μάθουμε να αμφισβητούμε όχι μόνο τους άλλους, αλλά και τον εαυτό μας. Πρέπει να θυμόμαστε πως η αλήθεια είναι πάντα πιο πολύπλοκη απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Psychology Today, Tribalism in the Age of Social Media, διαθέσιμο εδώ
