Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Στις 18 Ιουνίου του 1940, ο Γάλλος ταξίαρχος Σαρλ Ντε Γκωλ και ο Βρετανός Πρωθυπουργός Γουίνστον Τσώρτσιλ εκφώνησαν τους ιστορικούς λόγους τους προς τον γαλλικό και τον αγγλικό λαό αντίστοιχα, τονώνοντας το ηθικό της αντίστασης με ισχυρό αποτύπωμα που διαφαίνεται στην μετέπειτα πορεία των μερών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Γουίνστον Τσώρτσιλ, που μόλις είχε αναλάβει την πρωθυπουργία της Βρετανίας ως επικεφαλής μιας κυβέρνησης συνασπισμού όλων των κομμάτων, είχε ήδη απευθύνει στον λαό τους άλλους δύο μνημειώδεις λόγους, κατά την φάση εκείνη του πολέμου που η Γερμανία εισέβαλλε τόσο στην Γαλλία όσο και στις Κάτω Χώρες. Στις 16 Ιουνίου, εκφωνήθηκε η τελική ομιλία ορμώμενη του αιτήματος της Γαλλίας για ανακωχή.
Ο λόγος του διήρκεσε λίγο περισσότερο από μισή ώρα. Ο Τσώρτσιλ φρόντισε να δικαιολογήσει την χαμηλή παροχή υποστήριξης προς την Γαλλία, μετά την εκκένωση των περικυκλωμένων από τους Γερμανούς Συμμαχικών στρατευμάτων από τις παραλίες και το λιμάνι της Δουνκέρκης, προς τον βορρά της Γαλλίας, μεταξύ 26ης Μαΐου και 4ης Ιουνίου 1940. Ο ίδιος χαρακτήρισε την διάλυση των συμμαχικών στρατευμάτων στην Δουνκέρκη ως «κολοσσιαία στρατιωτική καταστροφή», καθώς «ολόκληρη η ρίζα, ο πυρήνας και ο εγκέφαλος του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος βρισκόταν υπό την απειλή είτε αφανισμού είτε σύλληψης». Το πολεμικό επεισόδιο, μάλιστα, απεικονίσθηκε στην δραματική ταινία «Δουνκέρκη» του περίφημου Κ. Νόλαν.
Είναι φανερό ότι ο Βρετανός Πρωθυπουργός, ενώ αισθανόταν τον ομολογουμένως δυσοίωνο για την χώρα του απόηχο της πτώσης της Γαλλίας, αποσκοπούσε στην διαμόρφωση και διατήρηση μιας όσο ήταν δυνατόν οπτιμιστικής αντιμετώπισης των τεκταινόμενων από τους Βρετανούς. «Κατά την εκπόνηση αυτού του τρομακτικού απολογισμού, εξετάζοντας τους κινδύνους μας με απογοητευμένη ματιά, βλέπω μεγάλο λόγο για έντονη επαγρύπνηση και προσπάθεια, αλλά κανέναν απολύτως λόγο για πανικό ή απόγνωση. Κατά τη διάρκεια των πρώτων τεσσάρων ετών του τελευταίου πολέμου, οι Σύμμαχοι βίωσαν μόνο καταστροφές και απογοητεύσεις, και όμως στο τέλος το ηθικό τους ήταν υψηλότερο από αυτό των Γερμανών, οι οποίοι είχαν περάσει από τον ένα επιθετικό θρίαμβο στον άλλο. Κατά τη διάρκεια εκείνου του πολέμου θέσαμε επανειλημμένα στους εαυτούς μας το ερώτημα: «Πώς θα νικήσουμε;» και κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να απαντήσει με μεγάλη ακρίβεια, μέχρι που στο τέλος, εντελώς ξαφνικά, εντελώς απροσδόκητα, ο τρομερός εχθρός μας κατέρρευσε μπροστά μας». Ο Τσώρτσιλ ανέδειξε, εν μέσω μιας φάσης μεγάλου κινδύνου για την βρετανική εθνική υπόσταση, όχι μόνο τη σημασία της επιβίωσης του κράτους αλλά και την υπεροχή του εθνικού συμφέροντος στην βρετανική συνείδηση, εδραιωμένη στις αξίες της ελευθερίας, της χριστιανοσύνης και των εθνικών δικαιωμάτων – εν ολίγοις στηρίχθηκε στην λογική του Raison d’ état, δηλαδή την λογική κατά την οποία η προάσπιση της εθνικής ωφέλειας πρέπει να αποτελεί ανά πάσα στιγμή προτεραιότητα της εθνικής μονάδας. Ίσως, ο ίδιος είχε την πεποίθηση ότι τα εθνικά ζητήματα τα οποία έθιγε θα ωθούσαν τις ΗΠΑ να αναμειχθούν, τελικά, στον πόλεμο.
«Όποια και αν είναι η εξέλιξη των πραγμάτων στη Γαλλία, εμείς σε αυτό το νησί και στη Βρετανική Αυτοκρατορία δεν θα χάσουμε ποτέ την αίσθηση της συντροφικότητας με τον γαλλικό λαό. Αν τώρα καλούμαστε να υπομείνουμε ό,τι υπέστησαν εκείνοι, θα μιμηθούμε το θάρρος τους, και αν η τελική νίκη ανταμείψει τους κόπους μας, θα μοιραστούν τα κέρδη, ναι, και η ελευθερία θα αποκατασταθεί σε όλους. Δεν υποχωρούμε καθόλου από τα δίκαια αιτήματά μας. Τσέχοι, Πολωνοί, Νορβηγοί, Ολλανδοί, Βέλγοι έχουν ενώσει τους αγώνες τους με τους δικούς μας. Όλοι αυτοί θα αποκατασταθούν. Αυτό που ο στρατηγός Weygand αποκάλεσε μάχη της Γαλλίας έχει τελειώσει. Περιμένω ότι η Μάχη της Βρετανίας είναι έτοιμη να αρχίσει. Από αυτή τη μάχη εξαρτάται η επιβίωση του χριστιανικού πολιτισμού. Από αυτήν εξαρτάται η δική μας βρετανική ζωή και η μακρά συνέχεια των θεσμών και της αυτοκρατορίας μας. Όλη η μανία και η δύναμη του εχθρού πρέπει πολύ σύντομα να στραφεί εναντίον μας.
Ο Χίτλερ γνωρίζει ότι θα πρέπει να μας τσακίσει σε αυτό το νησί ή να χάσει τον πόλεμο. Αν μπορέσουμε να του αντισταθούμε, όλη η Ευρώπη μπορεί να απελευθερωθεί και η ζωή του κόσμου μπορεί να προχωρήσει προς τα εμπρός σε πλατιές, ηλιόλουστες εκτάσεις. Αλλά, αν αποτύχουμε, τότε ολόκληρος ο κόσμος, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, συμπεριλαμβανομένων όλων όσων γνωρίσαμε και νοιαστήκαμε, θα βυθιστεί στην άβυσσο μιας νέας Σκοτεινής Εποχής που θα γίνει πιο σκοτεινή και ίσως πιο παρατεταμένη από τα φώτα της διεστραμμένης επιστήμης. Ας στηριχτούμε λοιπόν, στα καθήκοντά μας και ας αντέξουμε έτσι ώστε, αν η Βρετανική Αυτοκρατορία και η Κοινοπολιτεία της διαρκέσουν χίλια χρόνια, οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να λένε: «Αυτή ήταν η καλύτερη στιγμή τους».
Η φερέγγυος πρόθεση του Τσώρτσιλ για πολεμική αναμέτρηση υπέρ της ανεξαρτησίας με κάθε κόστος διαφαίνεται στο σύνολο του ιστορικού λόγου του: «Παρόλο που μεγάλες εκτάσεις της Ευρώπης και πολλά παλιά και διάσημα κράτη έχουν πέσει ή μπορεί να πέσουν στα χέρια της Γκεστάπο και όλου του απεχθούς μηχανισμού της ναζιστικής κυριαρχίας, δεν θα αποτύχουμε. Θα πάμε μέχρι το τέλος, θα πολεμήσουμε στη Γαλλία, θα πολεμήσουμε στις θάλασσες και στους ωκεανούς, θα πολεμήσουμε με αυξανόμενη αυτοπεποίθηση και αυξανόμενη δύναμη στον αέρα, θα υπερασπιστούμε το νησί μας, όποιο κι αν είναι το κόστος, θα πολεμήσουμε στις παραλίες, θα πολεμήσουμε στα πεδία απόβασης, θα πολεμήσουμε στα χωράφια και στους δρόμους, θα πολεμήσουμε στους λόφους. Δεν θα παραδοθούμε ποτέ, και ακόμη κι αν, κάτι που δεν πιστεύω ούτε στιγμή, αυτό το νησί ή ένα μεγάλο μέρος του ήταν υποταγμένο και λιμοκτονούσε, τότε η Αυτοκρατορία μας πέρα από τις θάλασσες, οπλισμένη και φυλαγμένη από τον βρετανικό στόλο, θα συνέχιζε τον αγώνα, έως ότου, στην καλή στιγμή του Θεού, ο Νέος Κόσμος, με όλη του τη δύναμη και τη δύναμή του, προχωρήσει για τη διάσωση των παλαιών».
Την ίδια ακριβώς μέρα, στις 18 Ιουνίου, ο Γάλλος ταξίαρχος Ντε Γκωλ, έχοντας καταφύγει σε βρετανικό έδαφος μετά την ανακωχή του Γάλλου προέδρου Φιλίπ Πεταίν με τους Γερμανούς, απηύθυνε κατόπιν συνεννόησης με τον Τσώρτσιλ έκκληση στον λαό του για προσχώρηση στην παράταξη των Ελεύθερων Γάλλων στο πλευρό των συμμάχων, της Βρετανίας και των ΗΠΑ. Εκφωνώντας την έκκληση, ο ίδιος βρισκόταν στο Λονδίνο, όμως μέσω της επιστράτευσης της γαλλικής υπηρεσίας του BBC, κατόρθωσε να προσεγγίσει το εθνικό γαλλικό αίσθημα που διψούσε για ανάκτηση της αυτονομίας αλλά και της παλιάς καλής δόξας.
«Η υπόθεση της Γαλλίας δεν χάθηκε, η Γαλλία δεν είναι μόνη» δήλωνε εκείνος ενόσω η κυβέρνηση του Πεταίν, υπέγραφε εκεχειρία με τη χιτλερική Γερμανία. “Απευθύνομαι στην κοινή λογική σας! Είναι παράλογο να αντιμετωπίζουμε τον αγώνα ως τελειωμένη υπόθεση. Ένα κακό στρατιωτικό σύστημα, τα λάθη που έγιναν για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων, το πνεύμα εγκατάλειψης της κυβέρνησης μας έκαναν όλοι να χάσουμε τη μάχη της Γαλλίας. Αλλά έχουμε ακόμα μια μεγάλη αυτοκρατορία, έναν άθικτο στόλο, πολύ χρυσό. Έχουμε ακόμα συμμάχους με τεράστιους πόρους που κυριαρχούν στους ωκεανούς. Έχουμε ακόμα το γιγαντιαίο δυναμικό της αμερικανικής βιομηχανίας. Οι ίδιες συνθήκες πολέμου που οδήγησαν στην ήττα μας κατά 5.000 αεροσκάφη και 6.000 δεξαμενές μπορούν, αύριο, να οδηγήσουν σε νίκη με 20.000 δεξαμενές και 20.000 αεροσκάφη. Μιλώ για το υψηλότερο συμφέρον του έθνους μας! Αυτός ο πόλεμος δεν είναι ένας πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας που μπορεί να κριθεί από μια μάχη, είναι ένας παγκόσμιος πόλεμος. Εγώ, ο στρατηγός Ντε Γκωλ, ξεκινάω αυτό το εθνικό έργο εδώ στην Αγγλία. Προσκαλέστε όλους τους Γάλλους στρατιώτες του Στρατού, του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας, καλώ τους μηχανικούς και τους εργαζόμενους που εξειδικεύονται σε οπλισμό που βρίσκονται σε βρετανικό έδαφος να συμμετάσχουν μαζί μου. Προσκαλέστε τους ηγέτες, τους στρατιώτες, τους ναυτικούς, τους πιλότους του γαλλικού στρατού, του ναυτικού και της αεροπορικής δύναμης, όπου κι αν είναι, για να έρθουν σε επαφή μαζί μου. Προσκαλέστε όλους τους Γάλλους που θέλουν να παραμείνουν ελεύθεροι να με ακούσουν και να με ακολουθήσουν. Ζήτω η ανεξάρτητη Γαλλία!»
Γίνεται φανερό ότι στην ομιλία αυτή ο Γάλλος στρατηγός κινήθηκε σε όμοιες γραμμές με τον Άγγλο Πρωθυπουργό, στο επίπεδο των εκτενών προσπαθειών εξύψωσης του εθνικού ηθικού και της λαϊκής βούλησης. Ο λόγος θεωρείται έως σήμερα ότι διαδραμάτισε υπολογίσιμο παράγοντα στην καλλιέργηση της γαλλικής αντίστασης και έδρασε καταλυτικά στα πολεμικά γεγονότα που έπονταν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Reynoldson F. (2004), Ουίνστον Τσώρτσιλ, (μτφ Παπακωνσταντοπούλου Ουρανία, επιμ. Σταματελοπούλου Παναγιώτα), εκδ. Σαββάλας
- Παπαρήγας Θανάσης (2013), Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, σκέψεις για μερικές πλευρές του, εκδ. Σύγχρονη εποχή
- 18 Ιουνίου 1940: Η «πιο ωραία στιγμή» της αντίστασης κατά του Άξονα, militaryhistory.gr, διαθέσιμο εδώ
- Charles de Gaulle’s June 18 call to resist Nazis still defines France 80 years on, rfi.fr, διαθέσιμο εδώ
- Σαν σήμερα Ντε Γκωλ και Τσώρτσιλ «ανάβουν το φυτίλι» της γαλλικής αντίστασης στον Β’ ΠΠ, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
