Της Αριάδνης Τσιγκοπούλου,
Τέχνη > ρίζα τεκ-, που σχετίζεται με το ρήμα «τίκτω», δηλαδή γεννώ, δημιουργώ κάτι νέο. Άλλωστε από ποιο άλλο ρήμα θα μπορούσε να προέρχεται ετυμολογικά αυτή η σύντομη, αλλά συνάμα τόσο καθολική και περιεκτική λέξη;
Η τέχνη εμπεριέχει τη δημιουργία κάτι νέου ή την αναγέννηση κάτι ήδη υπαρκτού. Έχει τη μοναδική ιδιότητα, όχι μόνο να παράγει αισθητική σε οποιαδήποτε μορφή της, αλλά ακόμη να εμπνέει και να κινητοποιεί τους θεατές της. Από την αρχαιότητα μέχρι και στις μέρες μας, υπήρξε ένας ισχυρός τρόπος έκφρασης συναισθημάτων, αλλά και κοινωνικής αφύπνισης της εκάστοτε κοινωνίας. Μέσω της μουσικής, της λογοτεχνίας, της ποίησης, της γλυπτικής, του θεάτρου και του κινηματογράφου, οι καλλιτέχνες εκτελούν λειτούργημα, καθώς μέσα από την παραγωγή του έργου τους συνεισφέρουν στην αναφορά κοινωνικών προβλημάτων, προσαρμοσμένα στην κάθε εποχή και που πολύ συχνά επιφέρουν και εμπνέουν σημαντικές αλλαγές. Πράγματι, όλες οι κλασικές αλλά και οι πιο σύγχρονες μορφές της καταφέρνουν μαγικά μέσω της χρήσης ενός διαχρονικού λεξιλογίου, να μεταφέρουν μηνύματα και συναισθήματα, μιλώντας με την «ψυχή» και όχι το «μυαλό».
Η street art (τέχνη του δρόμου — μορφή τοιχογραφίας) είναι μια από τις σχετικά σύγχρονες μορφές τέχνης. Ένας από τους πιο γνωστούς παγκοσμίους καλλιτέχνες του χώρου είναι ο Banksy, ένας ανώνυμος Άγγλος καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί την τέχνη του για να εκφράσει την κοινωνική και οικονομική ανισότητα, τον πόλεμο και την αστυνομική βία. Τα έργα του βρίσκονται σε διάφορες γωνιές του κόσμου, λειτουργώντας ως μια μορφή διαμαρτυρίας. Δύο από τα πιο γνωστά είναι το Balloon Girl, που συμβολίζει την ελπίδα και την απώλεια, καθώς και το Flower Thrower, που αναδεικνύει τη σημαντικότητα της ειρηνικής αντίστασης. Η street art αν και αμφιλεγόμενη, αποτελεί όντως μια από τις πιο δυνατές τάσεις στον τομέα της σύγχρονης τέχνης του 21ου αιώνα. Το γεγονός ότι είναι προσβάσιμη σε όλους, ανεξαρτήτως εισοδήματος, μορφωτικού επιπέδου ή καταγωγής, είναι το μεγαλύτερο της όπλο. Πολλοί είναι εκείνοι που την παρομοιάζουν με το βανδαλισμό, ενώ αρκετοί τη θεωρούν ως μια πράξη ελευθερίας και ως μια σύγχρονη μορφή κοινωνικής επανάστασης.
Είτε αναφερόμαστε σε σύγχρονες είτε σε παλαιότερες εκφάνσεις της, η τέχνη είναι ένα «εργαλείο» διαμόρφωσης πολιτικής, αλλά και αντίστασης σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους. Σε πολλά δικτατορικά καθεστώτα, λόγου χάριν, τα γκράφιτι και οι τοιχογραφίες αποτέλεσαν μέσα έκφρασης των καταπιεσμένων, αφού μετέφεραν μηνύματα αλληλεγγύης και διαμαρτυρίας. Ένα από τα πιο γνωστά και χαραγμένα στην ιστορία παραδείγματα, αποτελεί ο πίνακας Guernica του Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος απαντούσε στο βομβαρδισμό της ομώνυμης Ισπανικής πόλης και λειτούργησε ως αντίδραση στα δεινά που επέφερε ο εμφύλιος πόλεμος στους ανθρώπους και στους κοινωνικούς δεσμούς. Το έργο παραμένει ένα από τα πιο εμβληματικά αντιπολεμικά έργα τέχνης όλων των εποχών. Έργα τέχνης, όπως η Guernica, υπερβαίνουν την απλή αναπαράσταση ενός συμβάντος. Αποτελούν «αφηγήσεις» ιστορικών γεγονότων και διατηρούν ζωντανές τις μνήμες των κοινωνικών αγώνων και ό,τι αυτοί συνετέλεσαν.
Αξίζει, επίσης, να τονιστεί η μεγάλη σημασία των διάφορων διεθνών φεστιβάλ προς αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, το Glastonbury festival στη Βρετανία, το Burning Man στις ΗΠΑ, ή το Documenta στη Γερμανία, πέρα από την τέχνη που έχουν να παρουσιάσουν αποτελούν και ένα χώρο ελεύθερης έκφρασης και ανταλλαγής ιδεών, καθώς και μια ευκαιρία γνωριμίας με ανθρώπους με τους ίδιους κοινωνικοπολιτικούς προβληματισμούς.
Στη χώρα μας, ο Οδυσσέας Ελύτης, στο έργο του Άξιον Εστί, αποτύπωσε με άριστο τρόπο την έννοια της αντίστασης και της αξίας της ελευθερίας, μεταμορφώνοντας την ποίηση σε ένα μέσο έκφρασης συλλογικών εμπειριών, αλλά και κοινωνικών αγώνων. Το Άξιον Εστί, όπως και πολλά ακόμα έργα του, τονίζει και αναδεικνύει διαχρονικά και οικουμενικά τη δυναμική που έχει ο λόγος να αφυπνίζει τους ανθρώπους και να φυλάσσει αλώβητα τα ιδανικά της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.
Αναλογιζόμενοι όλα αυτά, γίνεται φανερό πως η τέχνη σε κάθε της μορφή και σε κάθε πλαίσιο αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο κοινωνικού ακτιβισμού και κοινωνικής αλλαγής. Από τη street art μέχρι τους πίνακες διαμαρτυρίας και τα διεθνή φεστιβάλ — που φυσικά αποτελούν μόνο λίγα από τα παραδείγματα αυτής της συλλογιστικής — η τέχνη καταφέρνει αέναα να διαδώσει κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα, να εγείρει συναισθήματα και να εμπνεύσει συντονισμένη δράση. «Αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, ξεκίνα από τον εαυτό σου». Και τι πιο όμορφο, από το να μπορέσεις να αλλάξεις τον εαυτό σου μέσω ενός μαγευτικού μουσικού κομματιού, ενός υπέροχου γλυπτού ή μιας βραβευμένης ή και όχι ταινίας;
Κλείνοντας όπως πολύ ορθά είπε ο Picasso το 1923:
«Η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας κάνει να συνειδητοποιούμε την αλήθεια.»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- PLANET BANKSY, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ
- Banksy ή αλλιώς μυστήριο, τέχνη και ακτιβισμός, Protagon.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Ζωή ή Τέχνη»: Όταν ο ακτιβισμός παίρνει τη μορφή ωμής επίθεσης, glow.gr, διαθέσιμο εδώ
