Της Αριστέας-Ελένης Παπαθανασίου,
Η κρίση δημόσιας υγείας, ειδικά αυτή που έχει αναδειχθεί με την πανδημία COVID-19, έθεσε σε πρώτο πλάνο τις μεγάλες ανισότητες στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες. Η κρίση αυτή ενίσχυσε την ανάγκη για βελτίωση των δημόσιων υποδομών υγείας και τη βελτίωση της πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης ή γεωγραφικής θέσης.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Η δημόσια υγεία στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, παρά την αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα είναι περίπου 80,7 χρόνια, το οποίο βρίσκεται κοντά στο μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά υστερεί σε σχέση με άλλες νότιες και δυτικές χώρες. Παρά την αύξηση του προσδόκιμου ζωής μετά την πανδημία, το 2022 υπήρξε μείωση κατά 1,5 έτος λόγω του κορονοϊού.
Η Ελλάδα ξοδεύει λιγότερα χρήματα για την υγεία σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των υγειονομικών δαπανών αφορά τη δευτεροβάθμια φροντίδα. Τα εξωτερικά ιατρεία και τα φαρμακευτικά βοηθήματα απορροφούν μεγάλο μέρος των δαπανών, προκαλώντας επιβαρύνσεις στα φτωχότερα νοικοκυριά. Εξαιτίας του χαμηλού επιπέδου χρηματοδότησης, το ποσοστό των αναγκαίων ιατρικών υπηρεσιών που δεν καλύπτονται στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, με το 9% των Ελλήνων να αδυνατεί να εξυπηρετηθεί.
Η κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι υφίστανται κοινωνική απομόνωση και επιβαρύνονται ψυχικά και σωματικά λόγω της έλλειψης υποστηρικτικών δομών. Επιπλέον, το σύστημα υγείας αντιμετωπίζει σοβαρές ελλείψεις στην παροχή φροντίδας για χρόνια νοσήματα, με πολλούς ασθενείς να περνούν τα τελευταία τους χρόνια σε νοσοκομεία, χωρίς αξιοπρεπή φροντίδα.
Η κατάσταση της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα φαίνεται να έχει επιδεινωθεί, με αυξημένα ποσοστά ψυχικών διαταραχών, όπου η παιδική παχυσαρκία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, με το 28% των παιδιών ηλικίας 15 ετών να είναι παχύσαρκα. Διαφαίνεται, λοιπόν, ότι σε διάφορους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης της Ελλάδας, αυτή η τελευταία υστερεί τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση συνήθων και σοβαρών προβλημάτων υγείας.
Που, ωστόσο, οφείλεται αυτή η ελλιπής στήριξη της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα;
Ελλείψεις στο σύστημα υγείας
Η Ελλάδα αντιμετώπισε σοβαρές ελλείψεις στο δημόσιο σύστημα υγείας, ιδιαίτερα στις αρχές της πανδημίας, με περιορισμένα μέσα, λίγο προσωπικό και ανεπαρκείς υποδομές στα νοσοκομεία και στις τοπικές δομές υγείας. Οι ελλείψεις αυτές προϋπήρχαν, αλλά η πίεση της κρίσης υγείας το ανέδειξε με έντονο τρόπο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ελληνική δημόσια υγεία έχει υποστεί χρόνια υποχρηματοδότηση, η οποία συνέβαλε στη μείωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και στην ανισότητα στην πρόσβαση σε υγειονομική φροντίδα.
Ανισότητες στην πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες
Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας δεν είναι ίση για όλους τους πολίτες. Οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα, οι άνεργοι, οι ηλικιωμένοι, οι μετανάστες ή οι κάτοικοι απομακρυσμένων περιοχών, συχνά δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στις βασικές υγειονομικές υπηρεσίες, ενώ και αν έχουν οι υπηρεσίες που τους προσφέρονται είναι ελλιπείς. Τα προβλήματα αυτά εντείνονται λόγω των ανισοτήτων που υπάρχουν στην κάλυψη των υγειονομικών αναγκών μεταξύ των αστικών και αγροτικών περιοχών, με τις τελευταίες να πλήττονται περισσότερο από την έλλειψη υποδομών και προσωπικού.
Περιορισμένες υποδομές και εξοπλισμός
Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών υγείας, την ενίσχυση των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας, καθώς και την αναβάθμιση του τεχνολογικού εξοπλισμού, ο οποίος συχνά δεν επαρκούσε για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η έλλειψη Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και η περιορισμένη δυνατότητα διενέργειας τεστ, για παράδειγμα, ήταν μια από τις κύριες αδυναμίες του συστήματος, η οποία επιδείνωσε τη διαχείριση της πανδημίας.
Τα παραπάνω δημιουργούν έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στους πολίτες και διάσπαση της κοινωνικής συνοχής. Η επίλυση των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα απαιτεί συνδυασμένες στρατηγικές σε επίπεδο πολιτικής, οργανωτικών μεταρρυθμίσεων και κοινωνικής υποστήριξης. Εδώ είναι μερικά προτεινόμενα μέτρα που θα μπορούσαν να μειώσουν τις ανισότητες και να ενισχύσουν την ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα:
Αύξηση της χρηματοδότησης για τη δημόσια υγεία
Ανακατανομή πόρων: Πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη κατανομή κονδυλίων προς την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες φροντίδας, καθώς αυτό θα βοηθήσει στην πρόληψη των ασθενειών και στη μείωση των πιέσεων στα νοσοκομεία.
Ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας: Στην Ελλάδα, η δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας (νοσοκομεία) καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών για την υγεία. Πρέπει να ενισχυθεί η χρηματοδότηση και η υποδομή για την πρωτοβάθμια φροντίδα, κάτι που θα εξασφαλίσει άμεση και αποδοτική πρόσβαση στους πολίτες.
Αναβάθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας
Δημιουργία περισσότερων μονάδων ψυχικής υγείας: Η ψυχική υγεία παραμένει μια παραμελημένη πτυχή της υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα. Η ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε όλα τα επίπεδα (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια) και η αναβάθμιση των κέντρων ψυχικής υγείας είναι απαραίτητες για να καλυφθούν οι αυξανόμενες ανάγκες.
Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Χρειάζεται να γίνει μεγαλύτερη εκπαίδευση των πολιτών σχετικά με την ψυχική υγεία και να μειωθεί το στίγμα γύρω από τις ψυχικές ασθένειες, ώστε να ενθαρρυνθεί η αναζήτηση βοήθειας.
Ενίσχυση της προσβασιμότητας σε απομακρυσμένες περιοχές
Διαρθρωτική αναβάθμιση: Για να μειωθούν οι γεωγραφικές ανισότητες, πρέπει να δημιουργηθούν περισσότερα κέντρα υγείας στην περιφέρεια και να ενισχυθεί η κινητικότητα των ιατρών μέσω προγραμμάτων κινήτρων για εργασία σε αγροτικές περιοχές.
Εξ αποστάσεως ιατρική φροντίδα: Η χρήση τηλεϊατρικής για περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες μπορεί να βελτιώσει τη διαθεσιμότητα και τη συνέχεια της φροντίδας για τις απομακρυσμένες περιοχές.
Αναμόρφωση του συστήματος υγείας με κοινωνικό χαρακτήρα
Πολιτικές κοινωνικής δικαιοσύνης στην υγεία: Οι πολιτικές υγείας πρέπει να εστιάσουν στην ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης, φύλου, ηλικίας ή γεωγραφικής θέσης. Η καθιέρωση κοινωνικών εισοδημάτων ή επιδοτήσεων για υγειονομική φροντίδα για τα πιο ευάλωτα στρώματα μπορεί να μειώσει τις οικονομικές ανισότητες.
Κοινοτικά προγράμματα φροντίδας: Η ενίσχυση των κοινοτικών προγραμμάτων φροντίδας και υποστήριξης για ευπαθείς ομάδες, όπως ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρίες ή χρόνιες ασθένειες, θα μπορούσε να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους.
Αναδιοργάνωση του τομέα υγείας για καλύτερη διαχείριση των πόρων
Βελτίωση του διοικητικού μοντέλου υγείας: Αντικατάσταση των αναποτελεσματικών δομών με ένα πιο ολοκληρωμένο και συνεργατικό σύστημα μεταξύ των τοπικών και κεντρικών αρχών υγείας. Η αναδιοργάνωση των δημόσιων νοσοκομείων και των εξωτερικών ιατρείων με καλύτερη κατανομή των πόρων μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποδοτική παροχή υπηρεσιών.
Ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας: Η εφαρμογή πιο σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων για την καλύτερη διαχείριση των δεδομένων υγείας και την πρόληψη των καθυστερήσεων στην παροχή φροντίδας μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα του συστήματος υγείας.
Εκπαίδευση και ενδυνάμωση του υγειονομικού προσωπικού
Περισσότερη εκπαίδευση στο αντικείμενο της κοινωνικής υγειονομικής πολιτικής: Η εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση κοινωνικών ανισοτήτων στην υγειονομική φροντίδα είναι κρίσιμη. Η ενδυνάμωση των επαγγελματιών υγείας ώστε να παρέχουν υπηρεσίες χωρίς διακρίσεις είναι απαραίτητη.
Στρατηγικές πρόληψης και ενημέρωσης για υγεία
Εκπαίδευση στην υγεία και την πρόληψη: Η προώθηση της υγιεινής ζωής και της πρόληψης ασθενειών μέσω της εκπαίδευσης στα σχολεία και στις τοπικές κοινότητες μπορεί να μειώσει τις ανισότητες, ελαχιστοποιώντας την ανάγκη για δαπανηρές θεραπείες.
Προγράμματα ευαισθητοποίησης: Ανάπτυξη εκστρατειών για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την υγεία, την πρόληψη και τη σημασία της πρώιμης διάγνωσης ασθενειών.
Η επίλυση των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα απαιτεί συντονισμένες δράσεις σε πολλούς τομείς και από πολλές πλευρές της κοινωνίας και της πολιτικής. Απαιτείται πολιτική βούληση, επενδύσεις σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό, καθώς και ενίσχυση των κοινωνικών υποστηρικτικών δικτύων για να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι πολίτες θα έχουν ίσες ευκαιρίες για να ζήσουν υγιείς και παραγωγικές ζωές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η κρίση της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα: Αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής-Μειώνεται η ποιότητα, rethnea.gr, διαθέσιμο εδώ
