Της Ζαμπέτας Παπασταύρου,
Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) έχει φέρει την επανάσταση σε ποικίλους τομείς της καθημερινής ζωής, από την υγειονομική περίθαλψη και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες έως τη διακυβέρνηση και τη δικαιοσύνη. Ωστόσο, η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης συχνά βασίζονται στην ανάλυση τεράστιων όγκων δεδομένων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε παραβιάσεις της ιδιωτικότητας και να θέσει σε κίνδυνο θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών. Στο εν λόγω άρθρο θα εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και προστασίας προσωπικών δεδομένων, αναλύοντας τις νομικές προκλήσεις που προκύπτουν, τις ισχύουσες ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις προτεινόμενες λύσεις για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας σε ένα συνεχώς εξελισσόμενο τεχνολογικό περιβάλλον.
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων δημιουργεί σοβαρές νομικές προκλήσεις, καθώς η λειτουργία των αλγορίθμων είναι συχνά αδιαφανής, καθιστώντας δύσκολη την κατανόηση των αποφάσεων που λαμβάνονται. Επιπλέον, η επεξεργασία δεδομένων απαιτεί νομική βάση σύμφωνα με τον κανονισμό GDPR, όπως η συγκατάθεση του χρήστη ή το έννομο συμφέρον του υπεύθυνου επεξεργασίας. Παράλληλα, το δικαίωμα στη διαγραφή των προσωπικών δεδομένων, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 17 του κανονισμού GDPR, δύσκολα εφαρμόζεται στην περίπτωση που τα δεδομένα έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για την εκπαίδευση αλγορίθμων. Συνεπώς, η ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης οφείλει να συμμορφώνεται με το ισχύον νομικό πλαίσιο διασφαλίζοντας διαφάνεια και προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών.
Ως προς την ειδικότερη έκφανση της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστικά συστήματα, απαιτείται ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο, που θα βασίζεται στις αρχές της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της προστασίας δικαιωμάτων των πολιτών. Ο Χάρτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης, θέτει αρχές που καθοδηγούν τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη, δίνοντας έμφαση στον σεβασμό της ιδιωτικότητας και την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις και στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως όσον αφορά στη δυνατότητα του προσώπου να διεκδικήσει δικαιώματα σε έργα που παράγονται από μηχανές. Η πνευματική ιδιοκτησία παραδοσιακά αποδίδεται σε φυσικά ή σε νομικά πρόσωπα που δημιουργούν πρωτότυπα έργα. Εντούτοις, η δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να παράγει καλλιτεχνικό έργο, μουσική ή ακόμη και λογοτεχνία, θέτει ερωτήματα σχετικά με το αν οι παραδοσιακές έννοιες της δημιουργικότητας και της πρωτοτυπίας παραμένουν επαρκείς.
Εκτός αυτού, η χρήση δεδομένων από το σύστημα της τεχνητής νοημοσύνης εγείρει ζητήματα περί δίκαιης χρήσης και δικαιωμάτων τρίτων προσώπων. Η νομική κοινότητα διερευνά, αν τα έργα που παράγονται από σύστημα τεχνητής νοημοσύνης οφείλουν να προστατεύονται επί τη βάσει των πνευματικών δικαιωμάτων ή αν θα πρέπει να θεωρούνται ως δημόσια κτήση. Καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν παύουν, απαιτείται ένα προσαρμοσμένο νομικό πλαίσιο που θα εξισορροπεί τα συμφέροντα των δημιουργών, των εταιρειών και της κοινωνίας.
Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης σε τομείς όπως η απασχόληση και η ποινική δικαιοσύνη εγείρει σοβαρά ηθικά ζητήματα (bias), που οδηγούν σε άνιση μεταχείριση. Σε διαδικασίες για παράδειγμα πρόσληψης προσωπικού έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις, όπου αλγόριθμοι απέκλεισαν υποψηφίους λόγω φύλου ή εθνικότητας, διότι είχαν εκπαιδευτεί με δεδομένα που αντανακλούν διαχρονικές κοινωνικές ανισότητες. Αντίστοιχα στη δικαιοσύνη, τα προγράμματα πρόβλεψης εγκληματικής συμπεριφοράς μπορεί να αναπαράγουν φυλετικές ή κοινωνικές διακρίσεις, καθώς βασίζονται σε ιστορικά δεδομένα που δεν είναι πάντα αντικειμενικά. Προς αντιμετώπιση των συγκεκριμένων ζητημάτων απαιτείται η διαφάνεια στον τρόπο λειτουργίας των αλγορίθμων, η ανάπτυξη δίκαιων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και η θέσπιση ανεξάρτητων εποπτικών αρχών που θα ελέγχουν την εφαρμογή τους, διασφαλίζοντας έτσι ότι οι αποφάσεις που ελήφθησαν είναι δίκαιες και αμερόληπτες.
Η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης με γοργούς ρυθμούς έχει αναδείξει νέες προκλήσεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών. Οι νομικές προκλήσεις που προκύπτουν από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, όπως η αδιαφάνεια των αλγορίθμων και οι δυσκολίες εφαρμογής του κανονισμού GDPR, επιτάσσουν την ανάπτυξη ενός ισχυρού και ευέλικτου ρυθμιστικού πλαισίου. Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη στη δικαιοσύνη και στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας δημιουργεί ζητήματα που χρήζουν νομικής διευθέτησης. Η αντιμετώπιση των ηθικών προκλήσεων και η εξασφάλιση της διαφάνειας στην εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης συνιστούν κρίσιμες παραμέτρους για την υπεύθυνη ανάπτυξή της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- European ethical Charter on the use of artificial intelligence in judicial systems and their environment, Council of Europe, διαθέσιμο εδώ
- European Union regulations on algorithmic decision-making and a “right to explanation”, Goodman B. & Flaxman S, διαθέσιμο εδώ
- The EU General Data Protection Regulation (GDPR): A practical guide, Voigt, P. & Von dem Bussche A., διαθέσιμο εδώ
- “Why a right to explanation of automated decision-making does not exist in the General Data Protection Regulation”, International Data Privacy Law, διαθέσιμο εδώ
- Αλγόριθμοι με προκαταλήψεις: Ο κίνδυνος των μεροληπτικών αποφάσεων στην τεχνητή νοημοσύνη, Offline Post.gr, διαθέσιμο εδώ
