Του Θέμου Καγκέλη,
Η ηφαιστειακή έκρηξη του 1816 δεν ήταν απλώς μια έκρηξη σαν τις άλλες, ήταν μια οικολογική καταστροφή με παγκόσμιες προεκτάσεις που καθόρισε το κλίμα και την ιστορία του πλανήτη. Ο ένοχος; Το όρος Tambora, ένα ηφαίστειο στην Ινδονησία που εξερράγη τον Απρίλιο του 1815. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο σοβαρά που το επόμενο έτος έγινε γνωστό ως “The Year Without a Summer” (Το έτος χωρίς καλοκαίρι).
Αρχικά, η ίδια η έκρηξη του όρους Tambora ήταν μια από τις πιο ισχυρές στην ιστορία. Εκτιμάται ότι εκτόξευσε 160 κυβικά χιλιόμετρα ηφαιστειακού υλικού στην ατμόσφαιρα, που αναλογούν σε 64 εκατομμύρια πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων γεμάτες στάχτη και πέτρες. Αυτό είναι αρκετό για να θάψει ολόκληρη την πόλη της Νέας Υόρκης κάτω από ένα στρώμα βάθους πάνω από ένα χιλιόμετρο! Επιπρόσθετα, το «μπουμ» έγινε αντιληπτό σε απόσταση 2.000 χιλιομέτρων και τα αμέσως επακόλουθα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην περιοχή χάθηκαν από τις πυροκλαστικές ροές, την τέφρα και τον επακόλουθο λιμό, αλλά το αληθινό «ζουμί» βρισκόταν σε αυτό που συνέβη στη συνέχεια.
Η έκρηξη απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του θείου στη στρατόσφαιρα, σχηματίζοντας ένα στρώμα αερολύματος που αντανακλούσε το ηλιακό φως μακριά από τον πλανήτη μας. Αυτό, προκάλεσε απότομη πτώση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, κι έτσι, μέχρι το 1816, οι καιρικές συνθήκες βρίσκονταν σε χάος. Οι καλλιέργειες και οι προσπάθειες των αγροτών αχρηστεύθηκαν, αμέτρητα ζώα χάθηκαν και οι άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι με την πείνα σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Συγκεκριμένα, στη Βόρεια Αμερική το καλοκαίρι δεν ήρθε ποτέ και μάλιστα σημειώθηκαν χιονοπτώσεις τον Ιούνιο του ίδιου έτους σε διάφορες περιοχές. Οι παγετοί τον Ιούλιο και τον Αύγουστο «σκότωσαν» ό,τι λίγο είχε μείνει απ’ τη σοδειά.
Όσο για την Ευρώπη, το ανελέητο κρύο και η βροχή οδήγησαν σε εκτεταμένο λιμό. Οι ελλείψεις τροφίμων προκάλεσαν ταραχές στη Γαλλία και τη Βρετανία και απελπισμένοι οι άνθρωποι έψαχναν για οτιδήποτε βρώσιμο. Ακόμη και στην Κίνα, όπου τα αποτελέσματα της έκρηξης ήταν λιγότερο άμεσα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα διέκοψαν τη συγκομιδή και προκάλεσαν μεγάλη ταλαιπωρία.
Ωστόσο, η παγκόσμια αυτή καταστροφή έδωσε απόκοσμη πνοή στη δημιουργικότητα. Στην Ελβετία, μια ομάδα συγγραφέων, συμπεριλαμβανομένης της Mary Shelley, παγιδεύτηκαν σε εσωτερικούς, ζεστούς χώρους, όπου, αναζητώντας ψυχαγωγία, διοργάνωσαν έναν διαγωνισμό ιστορίας φαντασμάτων. Το παραμύθι της Shelley έγινε τελικά το μυθιστόρημα Frankenstein, ένα από τα πιο διάσημα βιβλία όλων των εποχών.
Η έκρηξη συνέβαλε επίσης σε επιστημονικές και πολιτιστικές αλλαγές. Οι παράξενες ατμοσφαιρικές συνθήκες οδήγησαν σε ζωηρά, πολύχρωμα ηλιοβασιλέματα, που απαθανατίστηκαν περίφημα από καλλιτέχνες, όπως ο J.M.W. Turner. Γιγαντώθηκε η πρόοδος στην μελέτη του κλίματος και των ηφαιστειακών επιπτώσεων στον καιρό, οδηγώντας σε μια καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τέτοια γεγονότα θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα παγκόσμια συστήματα στο μέλλον.
Συνολικά, ο αριθμός των νεκρών από την έκρηξη και τις συνέπειές της υπολογίζεται σε πάνω από 100.000. Πολλοί χάθηκαν όχι από την ίδια την έκρηξη, αλλά από τους λιμούς και τις εστίες ασθενειών που προέκυψαν. Το έτος χωρίς καλοκαίρι παραμένει μια έντονη υπενθύμιση του πως η μανία της φύσης μπορεί να αναστατώσει τις κοινωνίες από τη μια μέρα στην άλλη. Από αποτυχημένες συγκομιδές έως ιστορίες φαντασμάτων, από επιστημονικές εξελίξεις έως πολιτικές αναταραχές, οι μετασεισμοί της έκρηξης του Tambora έγιναν αισθητοί σε κάθε πτυχή της ζωής. Συνεπώς, επρόκειτο μεν για μια χρονιά σκότους, αλλά από αυτό το σκοτάδι ήρθαν αλλαγές που αντηχούν ακόμα και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 1816: Η χρονιά χωρίς καλοκαίρι – Τι συνέβη και χάθηκε ο ήλιος, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- 1816 the Year Without a Summer, bbc.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- 1816 – The Year Without Summer, nps.gov, διαθέσιμο εδώ
