Του Αργύρη Χατζηδιάκου,
Τι είναι ρε παιδιά ο Νεοφιλελευθερισμός; Τι πρεσβεύει; Πώς λειτουργεί;
Καλά ερωτήματα! Εύλογα στις μέρες μας! Πάμε να δούμε τι ακριβώς είναι με λίγα λόγια ο περιβόητος νεοφιλελευθερισμός. Ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί μια οικονομική και πολιτική ιδεολογία που προωθεί τη λεγόμενη ελεύθερη αγορά, την ιδιωτικοποίηση, καθώς και τον περιορισμό του κράτους με τη ραγδαία μείωση του παρεμβατισμού του, με κύριο σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία και την αποδοτικότητα. Οι υποστηρικτές του θεωρούν ότι μειώνει τη γραφειοκρατία, ενισχύει τον ανταγωνισμό και δημιουργεί νέες ευκαιρίες. Ωστόσο, οι επικριτές του, τον κατηγορούν για διεύρυνση των ανισοτήτων, αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας και επισφαλείς συνθήκες εργασίας, ενώ συχνά συνδέεται με οικονομικές κρίσεις και περιβαλλοντική εκμετάλλευση.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της νεοφιλελεύθερης πολιτικής;
Το πρώτο και βασικότερο χαρακτηριστικό του είναι η μείωση και, τέλος, η κατάργηση της παρέμβασης του κράτους στις οικονομικές σχέσεις των ανθρώπων και γενικότερα της διανομής του πλούτου. Παραδείγματος χάριν, σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους, το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει στο «πορτοφόλι» του εκάστοτε πολίτη για να του αποσπάσει χρήματα, έμμεσα ή άμεσα, μέσω της φορολόγησης για την δημιουργία κάποιου δημόσιου έργου, ή για την στήριξη κάποιας κοινωνικής ομάδας με το «έτσι θέλω». Οι οικονομικές σχέσεις είναι αναγκαίο να ορίζονται μόνο με τη λογική της αγοράς που πρέπει να παραμένει ελεύθερη. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι οι ιδιωτικοποιήσεις που επιχειρεί να ορίσει. Οι δημόσιες, δηλαδή, επιχειρήσεις και υπηρεσίες κρίνεται αναγκαίο να περάσουν στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος θεωρείται από τους νεοφιλελεύθερους πιο αποδοτικός, διότι το κινητήριο καύσιμό του είναι το κέρδος μέσω της εργασίας του. Επίσης, ένα τρίτο χαρακτηριστικό είναι η απορρύθμιση της αγοράς.
Οι θετικοί νόμοι και οι κανόνες που ρυθμίζουν τις αγορές, κρίνεται αναγκαίο από τους νεοφιλελεύθερους, να μειωθούν, αν όχι να καταργηθούν, προκειμένου να αυτορυθμίζεται, έτσι ώστε η διευκόλυνση αυτή, που σχετίζεται με την αυτορρύθμιση, να ενισχύσει την επιχειρηματικότητα και να επέλθει η οικονομική ανάπτυξη. Αυτό έρχεται και συμπληρώνεται, φυσικά, και με την θεωρία του νεοφιλελευθερισμού για την εργασία και τους νόμους της. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, δεν νοείται το κράτος να καθορίζει τις συμβάσεις εργασίας, τις οικονομικές σχέσεις, στην ουσία, μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου. Αυτές πρέπει να καθορίζονται αυτόνομα από τα συμβαλλόμενα μέρη. Δηλαδή ελεύθερα. Τέλος, ένα ακόμη από τα χαρακτηριστικά αυτής της οικονομικής και πολιτικής ιδεολογίας είναι αυτό της διασφάλισης της ατομικής ευθύνης. Βάσει αυτού, οι πολίτες είναι υπεύθυνοι για την οικονομική τους κατάσταση, χωρίς την προσδοκία κρατικής παρέμβασης και στήριξης σε σοβαρές, ακόμη και επισιτιστικές δυσκολίες.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις που επιφέρει ο νεοφιλελευθερισμός;
Σίγουρα, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, αν μπορούμε να τα φανταστούμε υλοποιημένα στη διάρκεια μιας διακυβέρνησης κάποιας χώρας, επιφέρουν αρκετές επιπτώσεις. Η γενικότερη ιδέα των νεοφιλελεύθερων για την μείωση του κράτους και των θεσμών του, όπως αυτού της πρόνοιας και της αλληλεγγύης, στο όνομα της ελεύθερης αγοράς, μπορεί να έχει τρανταχτές επιπτώσεις όπως η οικονομική ανισότητα ή η ανασφάλεια. Αρχικά, ο περιορισμός του κράτους σε συνδυασμό με τη διάλυση ή ιδιωτικοποίηση βασικών υπηρεσιών και με την μείωση ή εξαφάνιση των προσβάσιμων σε όλους κοινωνικών παροχών, μπορεί να δημιουργήσει μια αίσθηση εγκατάλειψης από το κράτος κάτι που πιθανό να θορυβήσει ή να φοβίσει τους πολίτες.
Δεύτερον, η απορρύθμιση της αγοράς με νομοθεσίες που συχνά επιτρέπουν τις ευέλικτες μορφές εργασίας ή τις απολύσεις χωρίς περιορισμούς και αιτιολόγηση, αυξάνει την ανασφάλεια των εργαζομένων, ιδιαίτερα αυτών χαμηλής ειδίκευσης. Τρίτον, η πιθανή συγκέντρωση πλούτου σε μια ελίτ, λόγω της έλλειψης ενός κεντρικού συντονισμού, πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει στην αποδυνάμωση αυτού που αποκαλούμε μεσαία τάξη και να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι κοινωνικές εντάσσεις αυξάνονται. Αυτό έρχεται να συμπληρώσει και το ότι κρίνεται πιθανή και η επιρροή της οικονομικής ελίτ στις αποφάσεις ακόμη και κάποιας κυβέρνησης, ιδιαίτερα αν η πρώτη έχει εξασφαλίσει μεγάλη πολιτική και οικονομική ισχύ.
Πως υλοποιείται η νεοφιλελεύθερη πολική; Είναι εύκολο;
Το νεοφιλελεύθερο σύστημα της ελεύθερης αγοράς αποτελεί ένα σύστημα το οποίο κρίνεται αναγκαίο να οργανωθεί και να διαμορφωθεί. Εντός αυτού του συστήματος, υλοποιούνται ανταλλαγές και αναπτύσσεται επιχειρηματική δραστηριότητα στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας, δίχως, στην ουσία, να υπάρχει παρών ένας κεντρικός συντονιστικός φορέας που να κάνει, παραδείγματος χάριν, διανομή του πλούτου.
Το σύστημα αυτό, των συναλλαγών και της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας δεν αναπτύσσεται από μόνο του, ύστερα από την απόσυρση του κράτους από την οικονομική διαχείριση. Απαιτούνται στοχευμένες παρεμβάσεις και κατεύθυνση από τις κυβερνήσεις ή από άλλους θεσμούς, έτσι ώστε να αναπτυχθεί το κατάλληλο πεδίο και αυτές οι μορφές δράσης, από τις αντίστοιχες κοινωνικές σχέσεις που στην ουσία θα προάγουν την επιχειρηματικότητα. Αυτές οι συντονισμένες παρεμβάσεις για την αναδιάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων και της ανταγωνιστικής επιχειρηματικής λογικής στο ρόλο του κρατικού προστατευτισμού, πέρα από τις περιπτώσεις χρήσης των δικτατοριών, συμβαίνουν και υλοποιούνται και με τη χρήση κρίσεων χρέους.
Προκειμένου οι χώρες που έχουν χρεοκοπήσει να δανειστούν χρήμα και να στηριχθούν, στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, κρίνεται αναγκαίο να υλοποιήσουν διάφορες νομικές ρυθμίσεις και αναδιαρθρώσεις. Αυτές οι νομοθετικές ρυθμίσεις που γίνονται, τις περισσότερες φορές στο όνομα της ανάκαμψης, είναι όλες εντός αυτής της λογικής, του ανταγωνισμού, της απελευθέρωσης της αγοράς και της επιχειρηματικότητας, σε βάρος των κοινωνικών σχέσεων. Αυτή η επέκταση δηλαδή, υλοποιείται με ρυθμίσεις οι οποίες περνάνε, με μια μορφή αναγκαιότητας, μέσα από την εκάστοτε κρατική νομοθεσία.
Δηλαδή, δεν υπάρχει πουθενά ο κρατικός παρεμβατισμός;
Όχι! Η παρέμβαση του κράτους στο νεοφιλελευθερισμό δικαιολογείται και επιβάλλεται όταν είναι να υλοποιηθούν αυτές οι αναδιαρθρώσεις. Λόγω του ότι έχουμε αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, στην προσπάθεια αναδιάταξης των κοινωνικών σχέσεων. Η κρατική παρέμβαση, ωστόσο, επεκτείνεται και γίνεται πιο έντονη όταν αναπτύσσονται αντιδράσεις στο εσωτερικό της κοινωνίας, απέναντι σε αυτές τις πολιτικές, όπου στην ουσία έχουμε την επανεμφάνιση του κρατικού αυταρχισμού. Με λίγα λόγια, δηλαδή, για να μπορέσει η εκάστοτε κυβέρνηση να υλοποιήσει αυτή τη λογική, οι νεοφιλελεύθεροι γνωρίζουν ότι θα έρθουν αντιμέτωποι με κάποια συμφέροντα, με κάποιες κοινωνικές ομάδες που ασφυκτιούν, αντιστέκονται και διαμαρτύρονται.
Η κυβέρνηση είναι αναγκαίο να αντέξει αυτό το πολιτικό κόστος και για να το κάνει αυτό πρέπει να έχει ένα δυνατό και ισχυρό κράτος. Αν και περιορισμένο, θα πρέπει, σύμφωνα με τη λογική τους, να είναι δυνατό για να αντέχει την πίεση, να επεμβαίνει σε αυτές τις καταστάσεις. Ως προς αυτό, προκειμένου να αντισταθεί στην λαϊκή πίεση θα πρέπει να έχει στη διάθεσή του μια ισχυρή αστυνομία και έναν δυνατό στρατό. Στο όνομα αυτής της αντοχής ο Φρίντριχ Χάγιεκ, ένας από τους θεμελιωτές της νεοφιλελεύθερης λογικής, σημειώνει χαρακτηριστικά: «προσωρινά δικαιολογώ και την δικτατορία για να εφαρμοστεί μια ελεύθερη οικονομία».
Σε τελική ανάλυση, ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί ένα οικονομικό και πολιτικό μοντέλο που, αν και φαινομενικά προωθεί την ανάπτυξη και την επιχειρηματικότητα, συχνά οδηγεί σε αυξημένες ανισότητες, αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας και επισφαλείς συνθήκες εργασίας. Η εφαρμογή του απαιτεί νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που περιορίζουν την κρατική παρέμβαση, ενώ η επιβολή του συχνά συνοδεύεται από αυταρχικές πρακτικές που στοχεύουν στην καταστολή των κοινωνικών αντιδράσεων, που νομοτελειακά μπορούν να υπάρξουν. Γίνεται κατανοητό ότι όταν εφαρμόζεται μια πολιτική λογική χωρίς κοινωνικά αντίβαρα, εντείνονται οι ανισότητες και υπονομεύεται η Δημοκρατία. Κάτι που καθιστά σαφές το ότι η οικονομική ανάπτυξη από μόνη της δεν αρκεί, αν δε διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και τη δικαιοσύνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hayek. A.Friendrich (2013), Ο δρόμος προς την δουλεία, Αθήνα, Εκδόσεις: Παπαδόπουλος
- G.Dumenil&L.Dominique(2017), Η κρίση του Νεοφιλελευθερισμού, Εκδόσεις: Angelus Novus
