Του Άγγελου Παυλίδη,
Κατά τη δεκαετία του 1980 στον κόσμο υφίστατο μία ανταγωνιστική κατάσταση ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση, η οποία είχε τις ρίζες της από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με στόχο την αύξηση των σφαιρών επιρροής που θα ασκούσε η κάθε υπερδύναμη. Αυτή η περίοδος, η οποία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Ψυχρός Πόλεμος», έληξε τυπικά με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991. Ο τελευταίος ηγέτης του σοσιαλιστικού εγχειρήματος ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΣΕ). Ο ίδιος είχε διαδεχθεί τον Κονσταντίν Ουστίνοβιτς Τσερνιένκο, έναν άνδρα με πολύ σύντομη θητεία, ο οποίος όμως, θα ήταν ο τελευταίος που θα εκπροσωπούσε την «παραδοσιακή» γραφειοκρατική συνθήκη που επικρατούσε στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο Κονσταντίν Τσερνιένκο, ο οποίος γεννήθηκε το 1911, οργανώθηκε στη νεολαία του Κομμουνιστικού Κόμματος, «Κομσομόλ», το 1929. Σταδιακά και με την πάροδο του χρόνου, αναρριχώταν στην ιεραρχική δομή του Κόμματος, μέχρι που το 1948 ανέλαβε επιφανή θέση ως στέλεχος στο τμήμα προπαγάνδας στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας. Σε αυτή τη θέση, θα γνωρίσει και θα συνεργαστεί στενά με τον μελλοντικό Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος, τον Λεονίντ Μπρέσνιεφ, που θα βρίσκεται για δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια στο τιμόνι της Ένωσης από το 1964 έως το 1982. Θα συνεχίσει να λαμβάνει διάφορες αρμοδιότητες και θα αναδεικνύεται σε όλο κι ισχυρότερες τάξεις στον γραφειοκρατικό μηχανισμό, κυρίως όμως θα βρίσκεται σε θέσεις με «τυπικό» χαρακτήρα, όπως υπεύθυνος για την υπογραφή εγγράφων.
Το 1971, θα βρεθεί στην Κεντρική Επιτροπή, το υψηλότερο όργανο της χώρας και το 1978, θα είναι από τα σημαντικότερα στελέχη και θα λαμβάνει μέρος σε διεθνείς συναντήσεις. Το επικρατέστερο σενάριο μάλιστα, μετά τον θάνατο του Μπρέσνιεφ, ήταν πως θα τον αντικαθιστούσε ο Τσερνιένκο. Δεν καταφέρνει, όμως, να λάβει την πλειοψηφία εντός του Κόμματος και νέος Γενικός Γραμματέας θα γίνει ο Γιούρι Αντρόπωφ, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μέχρι να αποβιώσει. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1984, ο Τσερνιένκο θα είναι ο επόμενος Γενικός Γραμματέας παρά το γεγονός ότι βρισκόταν σε βαριά άρρωστη κατάσταση.
Στην επίσης σύντομη θητεία του, η πολιτική του με το υπόλοιπο Ανατολικό μπλοκ θα χαρακτηριστεί από αναποφασιστικότητα και συγκεχυμένες κινήσεις. Επί της ηγεσίας του, η Σοβιετική Ένωση δε θα έστελνε την αθλητική της αντιπροσωπεία στους Ολυμπιακούς Αγώνες που θα πραγματοποιούνταν στις ΗΠΑ, καθώς κι οι Αμερικάνοι είχαν πράξει το ίδιο στους αγώνες που έγιναν στη Ρωσία το 1980. Συνολικότερα, θα λέγαμε ότι δεν έκανε κάποια σημαντικά βήματα για την καλυτέρευση των σχέσεων με την άλλη υπερδύναμη. Επιπλέον, τα σοβαρότατα θέματα υγείας που έφερε, τον ανάγκαζαν να παρευρίσκεται σε όλο και λιγότερες πολιτικές συναντήσεις και διαδικασίες, κάτι το οποίο είναι εντελώς απαραίτητο για έναν ηγέτη κράτους, πόσο μάλλον της τότε μεγαλύτερης χώρας του κόσμου, που διέθετε και μία τεράστια σφαίρα επιρροής. Από πολλούς η ανάδειξή του στην ηγεσία συνέβη, ώστε να γίνει μία πιο ομαλή μετάβαση από το παραδοσιακό πολιτικό προσωπικό της ΕΣΣΔ, που βρισκόταν στις ηγετικές θέσεις, σε ανθρώπους της νέας γενιάς που θα αναθεωρούσαν αρκετά πράγματα στα πολιτικά και λειτουργικά πλαίσια του κράτους, που θα συνοψίζονταν στο πρόσωπο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Στις 10 Μαρτίου του 1985, ο Κονσταντίν Τσερνιένκο θα πεθάνει από πολλές διαφορετικές ασθένειες και στη Σοβιετική Ένωση θα κηρυχτεί τριήμερο εθνικό πένθος. Οι αλλεπάλληλοι θάνατοι των ηγετών της ΕΣΣΔ, που συνέβησαν εντός τεσσάρων ετών θα κάνει τον Αμερικανό Πρόεδρο να σαρκαστεί με το γεγονός αυτό, αναφέροντας ότι δε ξέρει τι να κάνει με τους σοβιετικούς όταν μόνο στη δικιά του θητεία πεθαίνουν διαρκώς οι ηγέτες τους.
Τότε είναι που θα αναλάβει την ηγεσία ο Γκορμπατσόφ, του οποίου εμπιστεύτηκαν την ηγεσία οι παλαιότεροι γραφειοκράτες της Ένωσης, δεδομένης της δύσκολης κατάστασης που βρισκόταν η χώρα. Ο ίδιος θα εφαρμόσει μια ριζικά μεταρρυθμιστική πολιτική, την «Περεστρόικα», που θα αποπειραθεί να ανοίξει τα πλαίσια της αγοράς, θα προσπαθήσει να βελτιώσει τις σχέσεις των δύο δυνάμεων, θα αφήσει πολλά περιθώρια αυτονομίας στις σοβιετικές χώρες και θα αλλάξει τις μορφές πολιτικής έκφρασης στις δομές του κράτους. Οι πολιτικές του σε συνδυασμό με αρκετούς άλλους παράγοντες που διαμορφώνονταν επί δεκαετίες, θα οδηγήσουν στην αποσύνδεση της Σοβιετικής Ένωσης κι εν τέλη, στην κατάρρευσή της. Αυτό που θα ακολουθούσε ήταν μία δύσκολη οικονομική κρίση που θα έπληττε τις χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ τουλάχιστον για τη δεκαετία του 1990.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Langley Andrew (2004), Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Αθήνα: εκδ. Σαββάλας
- Η «περεστρόικα» έχασε τον πατέρα της, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο Μ. Γκορμπατσόφ Γ.Γ του ΚΚΣΕ, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
