Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Ο τερματισμός του καθεστώτος της δικτατορίας και η αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 1974, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα, αν όχι το πιο κομβικό, της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδος. Από τότε, άρχισε μια σύντομη περίοδος, η οποία αποτέλεσε τη μεταβατική φάση της Ελλάδας από το απολυταρχικό δικτατορικό καθεστώς σ’ ένα δημοκρατικό κράτος. Παράλληλα, πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία έλαβε χώρος ο εξευρωπαϊσμός του ελληνικού κράτους, αλλά και ανέκυψαν νέες προκλήσεις για την πορεία της χώρας στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Τη χαρτογράφηση αυτής της πολυδιάστατης περιόδου εξετάζει ο συλλογικός τόμος Ιστορίες της Μεταπολίτευσης, το οποίο επιμελούνται ο Σωτήρης Ριζάς και ο Κώστας Κωστής. Το πόνημα αυτό πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Ανδρομάχης Θεοδωροπούλου, ενώ τις σελίδες του γεμίζουν μελέτες από διαπρεπείς επιστήμονες των κοινωνικών επιστημών και της επιστήμης της Ιστορίας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη τον Ιανουάριο του 2025 και έχει ήδη συγκεντρώσει το ενδιαφέρον των μελετητών της περιόδου.
Το βιβλίο ξεκινά με την εισαγωγή στον όρο Μεταπολίτευση από τον Κ. Κωστή. Στη μελέτη αυτή, αναλύεται το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου και τα χρονολογικά του όρια. Η Μεταπολίτευση κατά κρατούσα θεώρηση ξεκινά την 24η Ιουλίου 1974, με την ανάληψη της εξουσίας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο πλαίσιο της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, ενώ η ψήφιση του Συντάγματος της Ελλάδος το 1975 σηματοδότησε τη γέννηση της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Για το τέλος της Μεταπολίτευσης υπάρχουν διάφορες απόψεις, με κάποιους μελετητές να θεωρούν ότι αυτό έγινε ήδη από την ψήφιση του Συντάγματος το 1975 και άλλους να εντάσσουν το ζήτημα σε ευρύτερες προβληματικές εκδημοκρατισμού του ελληνικού κράτους, οι οποίες ήταν ενεργές ακόμη και μέχρι τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης και ίσως είναι ενεργές και στο σήμερα. Στη συνέχεια, παρατίθεται στην εισαγωγή του πονήματος η μελέτη του Ευάγγελου Βενιζέλου ως μια κριτική αποτίμηση για τη Μεταπολίτευση, η οποία καταλαμβάνει τα 50 τελευταία χρόνια της ύπαρξης του νέου ελληνικού κράτους.
Η πρώτη μεγάλη πτυχή, η οποία αναλύεται στο πρώτο μέρος του βιβλίου, είναι η πολιτική. Οι μελέτες αυτής της ενότητας, που υπογράφονται από τους Σωτήρη Ριζά, Κωνσταντίνα Μπότσιου, Χρύσανθο Τάσση, Ανδρέα Πανταζόπουλο, Νικόλα Σεβαστάκη, Βασιλική Γεωργιάδου, Κάρμεν Μίσιου, Ηλία Ντίνα και Λαμπρινή Ρόρη. Στο κεφάλαιο αυτό, αναλύονται τα θεμέλια του ελληνικού πολιτικού συστήματος, τα χαρακτηριστικά και οι μεταβολές του πολιτεύματος από το 1974 έως το 2000, παρουσιάζονται οι πορείες και οι πολιτικές επιλογές της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ στα μεταπολιτευτικά χρόνια, η δράση της αριστεράς και η θέση της στην εποχή αυτή, καθώς και ο ρόλος της ακροδεξιάς στο πολιτικό σκηνικό, αλλά και ζητήματα, όπως η πολιτική βία και οι ιδεολογικές περιδινήσεις του ελληνικού κράτους κατά τη διάρκεια αυτής της ιδιαίτερης περιόδου.
Στη συνέχεια, το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην οικονομία. Σ’ αυτό συμμετείχαν οι: Γιώργος Αλογοσκούφης, Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου, Χρήστος Κόλλιας, Δανάη Δακουλάκη, Χρυσάφης Ι. Ιορδάνογλου, Κατερίνα Παπακωνσταντίνου, Ηλίας Γ. Μπίσιας, Παναγιώτης Κόρακας, Σταύρος Θωμαδάκης και Κωνσταντίνος Λαΐζος. Οι μελέτες του συγκεκριμένου κεφαλαίου παρουσιάζουν την πορεία της ελληνικής οικονομίας κατά τη Μεταπολίτευση, εξετάζοντας τόσο τα δημόσια οικονομικά όσο και το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας, αλλά και δίνοντας έμφαση σε ειδικότερους τομείς (ενέργεια, ναυτιλία, κεφαλαιαγορά).
Στη συνέχεια, το τρίτο κεφάλαιο αποτελεί μια ματιά στην κοινωνική πραγματικότητα. Μέσα από τις μελέτες τους, οι συγγραφείς Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος, Φοίβος Καρζής, Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Αγγελική Δημητριάδη και Αντιγόνη Λυμπεράκη δίνουν στον αναγνώστη μια εύγλωττη εικόνα για τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς της περιόδου, αναφορικά με την ανασυγκρότηση της υπαίθρου, το ζήτημα της μεσαίας τάξης, την έννοια της κοινωνίας των πολιτών, τον εκδημοκρατισμό στο σχολικό σύστημα, το φαινόμενο της μετανάστευσης στο ελληνικό κράτος και την έμφυλη διάσταση των μετασχηματισμών της μεταπολίτευσης, η οποία γέννησε μεγάλες αντιφάσεις ανάμεσα στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν και την πρόσληψή τους από το κοινωνικό σύνολο. Στο επόμενο (τέταρτο) κεφάλαιο, οι Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Κωνσταντίνος Φίλης και Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης εξετάζουν το ρόλο της Ελλάδας στο διεθνές πλαίσιο κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, εξετάζοντας ζητήματα ευρωπαϊκής πορείας, αλλά και εξωτερικής πολιτικής.
Τα δύο τελευταία κεφάλαια αφορούν στον εκσυγχρονισμό και την κουλτούρα. Για τις διαδικασίες εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και σ’ ένα ευρύ πεδίο μετασχηματισμών —δημόσια διοίκηση, ένοπλες δυνάμεις, συνδικαλισμός, εκκλησία, εκπαίδευση, σύστημα υγείας—, παρατίθενται μελέτες από τους: Καλλιόπη Σπανού, Τάσο Σακελλαρόπουλο, Στέλλα Ζαμπαρλούκου, Κώστα Δ. Παπαδημητρίου, Σταύρο Ζουμπουλάκη, Αποστόλη Δημητρόπουλο, Αχιλλέα Γραβάνη και Γιάννη Τούντα. Τέλος, μέσα από τις μελέτες των Ελισάβετ Κοτζιά, Δημήτρη Τζιόβα, Λύσανδρου Φαληρέα, Σίσσυ Αλωνιστιώτου, Βασίλη Μασσέλου, Αντιγόνης – Δέσποινας Ποιμενίδου και Τζένης Λαλιούτη παρουσιάζεται όλο το φάσμα των πολιτισμικών ταυτοτήτων και μετασχηματισμών της Μεταπολίτευσης, μέσα από τη λογοτεχνία, την ιστοριογραφία, τον Τύπο, το κίνημα του αντιαμερικανισμού, αλλά και την εξέλιξη της γαστρονομίας.
Αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα έχει πολλές αρετές, δεδομένου ότι στελεχώθηκε από εγνωσμένης αξίας ακαδημαϊκούς και επιστήμονες, αλλά και ειδικούς από διαφόρους τομείς. Οι επάλληλες ολοκληρώσεις και μετασχηματιστικές διαδικασίες της Ελλάδας κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης φαίνονται όχι μόνο μέσα από την εξωτερική πολιτική, τη δράση των κομμάτων και την οικονομία, αλλά ακόμη και από μικρότερα, καθημερινά πράγματα, όπως η γαστρονομία. Ακριβώς αυτή η διεπιστημονική και πολυδιάστατη φύση του συγκεκριμένου έργου, σε συνδυασμό με την εγκυρότητα και την επιστημονική αξία του πονήματος, είναι που το καθιστά μια απαραίτητη προσθήκη για τη βιβλιοθήκη όποιου ασχολείται με την Ιστορία, τη Νομική, την Πολιτική Επιστήμη, τις Διεθνείς Σχέσεις και πολλά άλλα πεδία.
