Tης Αναστασίας Στανίτσα,
Με την απόφαση υπ’ αριθμόν 3516/2013 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι διατάξεις του Κώδικα περί Δικηγόρων (Ν.Δ 3026/1954), οι οποίες έθεταν τις προϋποθέσεις για τον «διορισμό» στο λειτούργημα του δικηγόρου, και εν συνεχεία τροποποιήθηκαν. Ειδικότερα, βάσει του άρθρου 3 του Κώδικα περί Δικηγόρων προβλέπονταν ως προϋποθέσεις για τον διορισμό δικηγόρου: 1) η απόκτηση πτυχίου Νομικής Σχολής ελληνικού ή αλλοδαπού αναγνωρισμένου ομοταγούς πανεπιστημίου, 2) η συμπλήρωση δεκαοκτάμηνης πρακτικής άσκησης, 3) η μη υπέρβαση του ηλικιακού ορίου των τριανταπέντε ετών καθώς και 4) η επιτυχής εξέταση επί πρακτικών θεμάτων μετά από προκήρυξη του Υπουργού Δικαιοσύνης. Στο άρθρο 4 του Κώδικα περί Δικηγόρων προβλεπόταν επίσης ότι ο κάτοχος πτυχίου υποχρεούται μέσα σε προθεσμία έξι μηνών από τη λήψη του πτυχίου του να εγγραφεί στο βιβλίο του Δικηγορικού Συλλόγου του τόπου της πρακτικής άσκησής του έχοντας την ιδιότητα του ασκούμενου δικηγόρου και σε κάθε περίπτωση όχι μετά την πάροδο πέντε ετών.
Στο άρθρο 5 του Συντάγματος κατοχυρώνεται η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου, ως ένα γενικό δικαίωμα, μία γενική ελευθερία ενέργειας και δράσης του καθενός να προγραμματίζει, να εκπονεί το σχέδιο ζωής του και να το παρουσιάζει σε άλλους. Ωστόσο η ελευθερία αυτή δεν είναι απεριόριστη αλλά αντιθέτως μπορούν να τεθούν περιορισμοί, εφόσον δικαιολογούνται από το γενικότερο δημόσιο συμφέρον. Ειδικότερα, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας προστατεύεται και η οικονομική ελευθερία με όλες τις επιμέρους εκφάνσεις της, όπως η ελευθερία των συμβάσεων, η ελευθερία της επιχειρηματικής δράσης και η επαγγελματική ελευθερία. Αυτό που διαφοροποιεί τις δύο τελευταίες είναι η επένδυση κεφαλαίου που χαρακτηρίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα, σε αντίθεση με την παροχή προσωπικών υπηρεσιών στα πλαίσια της ελευθερίας του επαγγέλματος.
Πιο συγκεκριμένα, το δικηγορικό επάγγελμα είναι μεν ελεύθερο επάγγελμα έχει όμως ταυτόχρονα τον χαρακτήρα δημόσιου λειτουργήματος, γεγονός που δικαιολογεί την επιβολή περισσότερων περιορισμών και προϋποθέσεων για την πρόσβαση σε αυτό. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η σύνδεσή του με την απονομή δικαιοσύνης, γι’ αυτό οι περιορισμοί που ανάγονται στην ύπαρξη ηθικής ταυτότητας, επιστημονικών γνώσεων και διανοητικών ικανοτήτων του υποψηφίου κρίνονται θεμιτοί και αναγκαίοι.
Ωστόσο, η θέσπιση ηλικιακού ορίου, εκείνου των τριανταπέντε (35) ετών, για τον διορισμό στο δικηγορικό επάγγελμα δεν συνδέεται ούτε με την ηθική συγκρότηση ούτε με τις πνευματικές ιδιότητες του υποψηφίου, γι’ αυτό και συνιστά υπέρμετρα δυσανάλογο περιορισμό, που παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας και οδηγεί ταυτόχρονα στον αποκλεισμό πολλών προσώπων από την πρόσβαση στο δικηγορικό επάγγελμα, θίγοντας την ουσία και των πυρήνα του δικαιώματος του άρθρου 5 του Συντάγματος. Το ίδιο ισχύει και για την εξάμηνη προθεσμία εγγραφής στο βιβλίο του Δικηγορικού Συλλόγου από τη λήψη του πτυχίου νομικής και ύστερα, καθώς ούτε αυτό το κριτήριο συνάδει με τον νομοθετικό σκοπό της διαμόρφωσης ηθικής προσωπικότητας και της μη αποξένωσης του υποψηφίου από τις ήδη υπάρχουσες επιστημονικές γνώσεις του.
Είναι απαραίτητο να σημειωθεί εδώ ότι, όταν οι περιορισμοί που τίθενται αφορούν την πρόσβαση και όχι την άσκηση του επαγγέλματος, τότε σύμφωνα με τη νομολογία αυτοί θα κρίνονται αυστηρότερα και συνήθως δεν θα είναι συνταγματικά ανεκτοί. Βάσει της αρχής της αναλογικότητας, θα πρέπει να είναι φανερή και διαγνώσιμη η αναγκαιότητα τέτοιων περιορισμών για την επίτευξη του σκοπού του νομοθέτη. Δικαιολογητικός λόγος είναι οι περιορισμοί των περιορισμών, μέσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο απαραβίαστος πυρήνας του δικαιώματος (άρθρο 25 του Συντάγματος). Συνεπώς, δεν διαπιστώνεται ούτε η προσφορότητα αλλά ούτε και η αναγκαιότητα των παραπάνω προϋποθέσεων για την πρόσβαση στο επάγγελμα του δικηγόρου.
Άλλωστε η δεκαοκτάμηνη περίοδος πρακτικής άσκησης καθώς και η εν συνεχεία διαδικασία συμμετοχής στις γραπτές εξετάσεις, διασφαλίζουν επαρκώς την καταλληλότητα του υποψηφίου και την απόκτηση των απαραίτητων εφοδίων για την είσοδό του στο δικηγορικό λειτούργημα.
Σε κάθε περίπτωση οι περιορισμοί κατόπιν ρυθμιστικών παρεμβάσεων του νομοθέτη στην άσκηση των δικαιωμάτων είναι θεμιτοί, εφόσον τίθενται κατά τρόπο γενικό και αντικειμενικό, δικαιολογούνται από λόγους δημοσίου συμφέροντος και είναι συναφείς με το αντικείμενο και τον χαρακτήρα της αντίστοιχης ρύθμισης. Γι’ αυτό και οι παραπάνω ρυθμίσεις δε θεωρήθηκαν συνταγματικά ανεκτές από το Συμβούλιο της Επικρατείας και πλέον έχουν τροποποιηθεί, ώστε η σημερινή μορφή του άρθρου 4 του Κώδικα περί Δικηγόρων να είναι η εξής: τη δικηγορική ιδιότητα αποκτά εκείνος: α) ο οποίος έχει επαρκείς γνώσεις για να ασκεί το λειτούργημά του μετά από επιτυχή συμμετοχή του σε πανελλήνιες εξετάσεις, β) για τον οποίο εκδίδεται απόφαση διορισμού από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, γ) ο οποίος δίδει τον προβλεπόμενο στον παρόντα κώδικα νόμιμο όρκο ενώπιον του Εφετείου ή του Πρωτοδικείου στην περιφέρεια του οποίου ανήκει ο Δικηγορικός Σύλλογος, όπου έχει εγγραφεί και δ) ο οποίος έχει εγγραφεί στο μητρώο ενός από τους Δικηγορικούς Συλλόγους του Κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023
- Απόφαση 3516/2013 Ολομέλειας ΣτΕ, διαθέσιμη εδώ
