Του Γιάννη Περγαντή,
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης αποτελεί ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, καθώς σηματοδοτεί το τέλος της κραταιάς και άλλοτε παντοδύναμης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (κατά άλλους Ρωμαϊκής), δίνοντας τη θέση της στον νέο κυρίαρχο της ανατολής, την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι ιστορικές πηγές που έχουμε από την εποχή και που μιλούν για αυτό το γεγονός προέρχονται κυρίως από Βυζαντινούς λόγιους ή από λόγιους της δύσης. Και στις δύο περιπτώσεις, μιλούν για ένα καταστροφικό γεγονός, του οποίου το μεγαλύτερο θύμα αποτελεί ο χριστιανισμός της ανατολής. Παρ΄ όλα αυτά, παρά την επίπτωση που είχε αυτό το γεγονός στους Βυζαντινούς, ελάχιστοι λαμβάνουν υπόψη τους και την αντίθετη πλευρά, πως δηλαδή η Άλωση του 1453 επηρέασε τους Οθωμανούς και την μετέπειτα ιστορική τους πορεία.
Για τους Οθωμανούς, η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης δεν ήταν απλώς μια στρατιωτική επιτυχία. Είχε θρησκευτική, στρατηγική, οικονομική και συμβολική σημασία. Όντας ίσως, η πιο σημαντική πόλη του ευρωπαϊκού κόσμου, δεν ήταν λίγες οι φορές που ξένοι κατακτητές την εποφθαλμιούσαν και την διεκδικούσαν με απανωτούς πολέμους και πολιορκίες, με τους Οθωμανούς να μην αποτελούν εξαίρεση. Λόγω της ιδιαιτερότητας του σημείου στο οποίο καθιερώθηκαν, την Προύσα, η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης ήταν ένα από τα πρωταρχικά τους μελήματα, εάν ήθελαν να αποκαλούν τον εαυτό τους αυτοκρατορία και σημαντική δύναμη της ανατολής. Για αυτούς, η Άλωση της πόλης ήταν η εκπλήρωση μιας θεϊκής προφητείας, μια στρατηγική και στρατιωτική νίκη και η αφετηρία μιας νέας αυτοκρατορικής εποχής.
Οι Οθωμανοί πίστευαν, ότι η άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν προκαθορισμένη από τη θεία βούληση. Ένα γνωστό χαντίθ (ρήση του Προφήτη Μωάμεθ) ανέφερε: «Αληθώς, θα κατακτήσετε την Κωνσταντινούπολη. Τι εξαίρετος ηγέτης είναι ο ηγέτης της, και τι εξαίρετος στρατός είναι ο στρατός εκείνος!». Αυτή η προφητεία ενέπνευσε πολλούς μουσουλμάνους ηγέτες να προσπαθήσουν να κατακτήσουν την πόλη, αλλά ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’ (γνωστός ως Μωάμεθ ο Πορθητής) ήταν αυτός που τελικά πέτυχε. Ο ίδιος πίστευε, ότι ήταν ο εκλεκτός ηγέτης, γεγονός που νομιμοποίησε την εξουσία του και αύξησε το κύρος του στον μουσουλμανικό κόσμο.
Από γεωπολιτική και στρατιωτική άποψη, οι Οθωμανοί επιδίωκαν εδώ και χρόνια την κατάκτηση της πόλης. Η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν σε ιδανική τοποθεσία, ελέγχοντας το πέρασμα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, καθιστώντας την κέντρο εμπορίου, με βασικούς εμπορικούς δρόμους που εξασφάλιζαν οικονομική δύναμη (Δρόμος του Μεταξιού) και την πρόσβαση στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, ενισχύοντας τον ναυτικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επίσης, η κατάκτηση της πόλης απέκλεισε τη δυνατότητα των χριστιανικών δυνάμεων να χρησιμοποιήσουν την Κωνσταντινούπολη ως βάση ενάντια στους Οθωμανούς, διασφαλίζοντας τη σταθερότητα της αυτοκρατορίας τους.
Πριν από το 1453, οι Οθωμανοί ήταν μια ισχυρή αλλά περιφερειακή δύναμη. Με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, μετατράπηκαν σε μια πραγματική αυτοκρατορία. Ο Μωάμεθ Β’ αυτοανακηρύχθηκε «Καίσαρας της Ρώμης», διεκδικώντας τη διαδοχή της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (κάτι το οποίο έκαναν όλοι οι επίδοξοι κατακτητές της κατά το παρελθόν). Αυτό ενίσχυσε τη νομιμότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως ηγετικής δύναμης, όχι μόνο στον μουσουλμανικό, αλλά και στον χριστιανικό κόσμο. Στόχος των Οθωμανών δεν ήταν η δημιουργία ενός Χαλιφάτου, αλλά μιας πολυπολιτισμικής αυτοκρατορίας (με τον μουσουλμανισμό όμως να βρίσκεται φυσικά στην κορυφή), η οποία θα έφερνε ριζικές ανατροπές στην Ευρώπη και την Ασία.
Η Κωνσταντινούπολη ήταν από τις καλύτερα οχυρωμένες πόλεις της εποχής, ενώ η επιτυχία των Οθωμανών βασίστηκε σε καινοτόμες στρατηγικές και στρατιωτική υπεροχή. Ο Μωάμεθ Β’ εφάρμοσε διάφορες καινοτόμες τακτικές, όπως τη χρήση γιγαντιαίων κανονιών (κατασκευασμένων από τον Ούγγρο μηχανικό Ουρβανό), ναυτικό αποκλεισμό και μεταφορά πλοίων μέσω ξηράς (ώστε να παρακάμψει την αλυσίδα που έκλεινε τον Κεράτιο Κόλπο) και αδιάκοπους βομβαρδισμούς και επιθέσεις, οι οποίες εξουθένωσαν τους αμυνόμενους Βυζαντινούς. Τελικά, στις 29 Μαΐου 1453, η πόλη έπεσε και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος σκοτώθηκε μαχόμενος. Η κατάκτηση της πόλης είχε πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές και στρατιωτικές συνέπειες, που διαμόρφωσαν το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Άλωση είχε μεγάλη πολιτική και στρατηγική σημασία για τους Οθωμανούς. Αρχικά, η Άλωση σήμανε το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την οποία αντικατέστησαν οι Οθωμανοί ως η κυρίαρχη δύναμη της ανατολικής Μεσογείου. Έπειτα, η Κωνσταντινούπολη έγινε η νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, ενισχύοντας τη διοικητική και στρατιωτική δύναμη των Οθωμανών. Τέλος, οι Οθωμανοί απέκτησαν ανεμπόδιστη πρόσβαση στην Ευρώπη, ανοίγοντας τον δρόμο για περαιτέρω επεκτάσεις, καθώς τα Βαλκάνια ήταν ήδη υπό την κυριαρχία τους, ενώ θα μπορούσαν πια να εξαπλωθούν ανεμπόδιστοι μέχρι και την Κεντρική Ευρώπη.
Ως προς τη θρησκευτική και συμβολική σημασία, η κατάκτηση καθιέρωσε τους Οθωμανούς ως προστάτες του Ισλάμ, μετά και την εκπλήρωση της προαναφερόμενης προφητείας. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί συμβόλιζε την ενσωμάτωση της Πόλης στον μουσουλμανικό κόσμο. Αυτή, ήταν μια πρακτική που χρησιμοποίησαν οι Οθωμανοί για εδραίωση της επικυριαρχίας τους πάνω στην προηγούμενη διοίκηση, μετατρέποντας ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του Βυζαντίου από εκκλησία σε τζαμί. Ωστόσο, η οθωμανική κυριαρχία επέτρεπε την χριστιανική λατρεία σε άλλες εκκλησίες που είχαν διατηρηθεί. Τέλος, η νίκη συγκλόνισε την Ευρώπη, επιβεβαιώνοντας την οθωμανική κυριαρχία και παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο, με έναν νέο γεωπολιτικό «παίκτη» να κάνει την εμφάνιση του στην ευρωπαϊκή σκακιέρα.
Η οικονομική σημασία της άλωσης ήταν και αυτή σημαντική, καθώς οι Οθωμανοί έλεγχαν πλέον τις εμπορικές διαδρομές Ανατολής-Δύσης, ενισχύοντας τα οικονομικά τους, μέσω του μονοπωλίου που είχαν στα περάσματα της ξηράς και της θάλασσας. Επίσης, η Κωνσταντινούπολη έγινε ένα πολυπολιτισμικό κέντρο, με πληθυσμούς από όλη την αυτοκρατορία, με σκοπό την επαναφορά της Πόλης στις παλαιότερες δόξες της, μέσω της επανέναρξης όλων των σημαντικών οικονομικών δραστηριοτήτων της, με σκοπό την ανάδειξη της για ακόμη μια φορά ως την σημαντικότερη πόλη της Ευρώπης, αυτή την φορά ως πρωτεύουσα των Οθωμανών.
Για τους Οθωμανούς, η Άλωση της Κωνσταντινούπολης δεν ήταν το τέλος, αλλά η αρχή. Ήταν η μετάβαση από ένα περιφερειακό κράτος σε μια παγκόσμια αυτοκρατορία που θα κυριαρχούσε για αιώνες. Ήταν η σπίθα, η οποία άναψε την ακατάπαυστη φωτιά της οθωμανικής κατάκτησης και επιθετικότητας, η οποία ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Ευρωπαίων για περίπου 2 αιώνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Michael Angold (2012), The Fall of Constantinople to the Ottomans: Context and Consequences, εκδ. Routledge
- 1453: The Fall of Constantinople, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- Fall of Constantinople, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
