Της Νικολέτας Παναγιωτοπούλου,
Η τεχνολογική εξέλιξη και η εκτεταμένη χρήση των κοινωνικών δικτύων έχουν καταστήσει τη διαχείριση της ιδιωτικότητας κρίσιμο ζήτημα του δικαίου. Ιδιαίτερα η λειτουργία των «στενών φίλων» στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Instagram, δημιουργεί την εύλογη προσδοκία ότι το περιεχόμενο που δημοσιεύεται εκεί προορίζεται αποκλειστικά για έναν κλειστό κύκλο ατόμων. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου χρήστες προβαίνουν στη λήψη στιγμιότυπων οθόνης (screenshots) και στη μεταγενέστερη διάδοση του περιεχομένου αυτού χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού. Το ζήτημα περιπλέκεται περαιτέρω, όταν η διάδοση αυτή γίνεται με σκοπό την προσβολή της προσωπικότητας του ατόμου, την εκδίκηση ή τη δυσφήμησή του. Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί το νομικό πλαίσιο που διέπει τη διάδοση ιδιωτικού περιεχομένου από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς και οι αστικές και ποινικές συνέπειες που απορρέουν από τέτοιες ενέργειες, με γνώμονα αποκλειστικά το ελληνικό δίκαιο.
Σύμφωνα με το ελληνικό νομικό σύστημα, η προστασία των προσωπικών δεδομένων και της προσωπικότητας του ατόμου κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα (άρθρα 2, 5 και 9), το Αστικό Δίκαιο, τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (GDPR), καθώς κι από ειδικές διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Η δημοσίευση ενός στιγμιότυπου από τους «στενούς» σε ευρύτερο κοινό εγείρει ζητήματα παραβίασης του δικαιώματος στην προσωπική ζωή κι ενδέχεται να συνιστά παράνομη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Ειδικότερα, το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα προστατεύει το δικαίωμα στο όνομα και την προσωπικότητα του ατόμου, ενώ το άρθρο 59 προβλέπει τη δυνατότητα αξίωσης χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης σε περιπτώσεις προσβολής της προσωπικότητας. Αντίστοιχα ο νόμος 4624/2019, που εξειδικεύει τον GDPR στην Ελλάδα, ορίζει ότι η διάδοση προσωπικών δεδομένων χωρίς συναίνεση είναι παράνομη, ενώ το άρθρο 38 του εν λόγω νόμου προβλέπει αυστηρές κυρώσεις για την αθέμιτη επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Περαιτέρω, όταν η αναπαραγωγή ενός στιγμιότυπου γίνεται με εκδικητικό σκοπό, μπορεί να στοιχειοθετηθεί το αδίκημα της παραβίασης προσωπικών δεδομένων κατά το άρθρο 22 του νόμου 4624/2019. Η διάδοση περιεχομένου που προοριζόταν για έναν κλειστό κύκλο ατόμων χωρίς συναίνεση μπορεί να οδηγήσει σε ποινικές και αστικές ευθύνες για τον υπαίτιο. Αν το περιεχόμενο περιέχει δυσφημιστικές ή προσβλητικές αναφορές, η διανομή του μπορεί να οδηγήσει στην εφαρμογή των διατάξεων περί συκοφαντικής δυσφήμησης (άρθρο 363 ΠΚ) ή απλής δυσφήμησης (άρθρο 362 ΠΚ). Σε περιπτώσεις όπου η διάδοση γίνεται με σκοπό να πλήξει την ηθική υπόσταση του θιγόμενου προσώπου, η πράξη μπορεί να θεωρηθεί και προσβολή της προσωπικότητας με τις προβλεπόμενες αστικές αξιώσεις αποζημίωσης. Αναφορικά με την έννοια της προσβολής της προσωπικότητας, το ελληνικό δίκαιο αναγνωρίζει ότι κάθε άτομο έχει δικαίωμα στην προστασία της εικόνας και της φήμης του. Όταν κάποιος αναπαράγει ένα screenshot με περιεχόμενο που ενδέχεται να εκθέσει το πρόσωπο που το ανήρτησε, δημιουργείται το ερώτημα αν πρόκειται για καταχρηστική χρήση προσωπικών δεδομένων ή ακόμα και για παραβίαση της ιδιωτικής ζωής.
Το θύμα της παράνομης διάδοσης στιγμιότυπων από ιδιωτικά stories διαθέτει συγκεκριμένα νομικά εργαλεία για να προστατευθεί. Από αστικής απόψεως, μπορεί να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά του υπαιτίου, διεκδικώντας χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης βάσει των διατάξεων των άρθρων 57-59 του Αστικού Κώδικα. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει την άμεση διαγραφή του περιεχομένου από όλες τις πλατφόρμες και μέσα στα οποία διακινήθηκε, καταθέτοντας ασφαλιστικά μέτρα.
Από ποινικής απόψεως, το θύμα μπορεί να υποβάλει μήνυση για παραβίαση προσωπικών δεδομένων καθώς και για δυσφήμηση ή εξύβριση, αναλόγως του περιεχομένου και της πρόθεσης του δράστη. Η υποβολή μήνυσης μπορεί να οδηγήσει σε ποινική δίωξη και σε ποινές που περιλαμβάνουν χρηματικά πρόστιμα ή ακόμα και φυλάκιση. Επιπλέον, το θύμα έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, υποβάλλοντας καταγγελία για παράνομη επεξεργασία των δεδομένων του. Η Αρχή δύναται να επιβάλει αυστηρές κυρώσεις στον υπαίτιο, συμπεριλαμβανομένων διοικητικών προστίμων. Τέλος, εάν η διάδοση του στιγμιότυπου έχει προκαλέσει σοβαρές επαγγελματικές ή κοινωνικές επιπτώσεις στο θύμα, μπορεί να ζητηθεί και η προσωρινή δικαστική προστασία μέσω έκδοσης διαταγής απαγόρευσης της περαιτέρω διάδοσης του περιεχομένου.
Συμπερασματικά, η διάδοση ενός στιγμιότυπου από τους «στενούς» χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού μπορεί να επιφέρει σοβαρές νομικές συνέπειες. Από ποινικής απόψεως μπορεί να συνιστά αδίκημα δυσφήμησης, εξύβρισης, παραβίασης προσωπικών δεδομένων ή ακόμα και εκβίασης. Από αστικής απόψεως το θύμα μπορεί να αξιώσει αποζημίωση για ηθική βλάβη, εφόσον αποδεικνύεται ότι υπέστη σοβαρή προσωπική ή επαγγελματική ζημία λόγω της παράνομης διάδοσης. Οι πολίτες οφείλουν να γνωρίζουν ότι η διαδικτυακή ιδιωτικότητα είναι απατηλή και ότι η διάδοση στιγμιότυπων οθόνης χωρίς συναίνεση μπορεί να επιφέρει βαρύτατες κυρώσεις. Η νομική προστασία των θυμάτων αποτελεί επιτακτική ανάγκη στη σύγχρονη εποχή, καθώς η ανάρμοστη χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στην προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και την κοινωνική υπόσταση του ατόμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλας, 2019
- Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι / Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου σε Ι. Μανωλεδάκη: Ποινικό Δίκαιο – Επιτομή Γενικού Μέρους, Ζ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005
- Νόμος 4624/2019 για Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, kodiko.gr, διαθέσιμος εδώ
