Του Νίκου Πέτροβα,
Βρισκόμαστε χρονικά στο έτος 1935 και συγκεκριμένα, στην 1η Μαρτίου. Οι υποστηρικτές του Ελευθέριου Βενιζέλου επιχειρούν με πραξικόπημα να «ρίξουν» τη φιλοβασιλική κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη. Το παρασκήνιο, όμως, αυτής της πραξικοπηματικής προσπάθειας ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, από τις εκλογές της 5ης Μαρτίου του 1933, που η παράταξη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» απαρτιζόμενη από «αντιβενιζελικούς» επικράτησε έναντι της «βενιζελικής» παράταξης «Εθνικός Συνασπισμός», με αποτέλεσμα στις 10 Μαρτίου την εκλογή του Παναγή Τσαλδάρη ως Πρωθυπουργού.
Η κόντρα μεταξύ Τσαλδάρη και Βενιζέλου ήταν πολύ ισχυρή. Αποκορύφωμα αυτής, αποτέλεσε η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Κρητικού πολιτικού στις 6 Ιουλίου 1933 στη Λεωφόρο Κηφισίας. Την απόπειρα αυτή φαίνεται πως επιχείρησαν άτομα του τότε υποκόσμου, πιθανόν υποκινημένοι από τον Παναγή Τσαλδάρη. Το κλίμα μεταξύ των δύο ανδρών ήταν τεταμένο από τις αρχές του 1935 και οι δύο παρατάξεις πραγματοποίησαν πολλές διαδηλώσεις που εξαπέλυαν κατηγορίες εκατέρωθεν.
Η εξέγερση ξεκίνησε, λοιπόν, την 1η Μαρτίου 1935, αλλά σχεδιαζόταν ήδη από το 1933. Αρχικά, καταλήφθηκε ο ναύσταθμος της Σαλαμίνας και έπειτα έγινε απόπειρα κατάληψης στο Πρότυπο Τάγμα Ευζώνων (Μακρυγιάννη) και τη Σχολή Ευελπίδων. Όμως, η εξέγερση εκεί ήταν αποτυχημένη, καθώς οι αξιωματικοί εξουδετέρωσαν τους κινηματίες κάνοντας χρήση και στοιχείων πυροβολικού στο Τάγμα Ευζώνων. Επιπλέον, η κυβέρνηση κατάφερε να αποκλείσει και τον Νικόλαο Πλαστήρα στην Ιταλία, ο οποίος ερχόταν στην Ελλάδα για να βοηθήσει τον Βενιζέλο. Το κίνημα που εκτυλίχθηκε στο ναυτικό ήταν επιτυχές, αφού οι στασιαστές κατόρθωσαν να καταλάβουν μεγάλο αριθμό πλοίων, χωρίς όμως ανάλογη συνέχεια.
Η κυβέρνηση Τσαλδάρη, αρχικά φάνηκε απροετοίμαστη και αιφνιδιασμένη. Ο Τσαλδάρης ήταν κλινήρης και ο Υπουργός Στρατιωτικών Κονδύλης ήταν εξαφανισμένος. Εκεί που φαινόταν να γέρνει η πλάστιγγα υπέρ του Βενιζέλου, «βγήκε» μπροστά για την κυβέρνηση ο Ιωάννης Μεταξάς. Ο Μεταξάς, προχώρησε σε ανακατατάξεις, ώστε να ενδυναμώσει το ναυτικό και την αεροπορία. Κατάφερε ισχυρό πλήγμα στον στόλο των στασιαστών στη Σούδα βομβαρδίζοντας τα πλοία τους, ενώ θωράκισε με ισχυρές δυνάμεις την Πρωτεύουσα. Βλέποντας τις κινήσεις του Μεταξά, οι «αντιβενιζελικοί» αναθάρρησαν και βγήκαν στους δρόμους να πανηγυρίσουν. Την ίδια ώρα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης, εφιστούσε όλους τους εμπλεκόμενους να υπακούσουν στους νόμους και τις διατάξεις του Συντάγματος.
Οι διαμάχες και οι στρατιωτικές κινήσεις και των δύο πλευρών βρισκόταν στο ζενίθ. Πιο συγκεκριμένα, το Δ΄ Σώμα Στρατού προσχώρησε στους κινηματίες υπό τον Αντιστράτηγο Δ. Καμμένο. Η δύναμη των κινηματιών υπολογιζόταν περίπου στους 8.000 άνδρες. Από την άλλη πλευρά, ο Μεταξάς διέταξε την επιστράτευση τριών ηλικιακών κλάσεων και την τοποθέτηση ναρκών στον Θερμαϊκό Κόλπο, ώστε να αποτραπεί στα πλοία των στασιαστών να εισέλθουν στην Θεσσαλονίκη.
Η απόπειρα του πραξικοπήματος έληξε άδοξα για τους κινηματίες. Οι στρατιωτικές κινήσεις του Ιωάννη Μεταξά κατάφεραν ισχυρά πλήγματα στους αντιπάλους του, με αποτέλεσμα οι κινηματίες να χάσουν το υψωμένο τους ηθικό και να προκύψουν νέες εσωτερικές διαμάχες. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, οι κινηματίες παραδόθηκαν αμαχητί στις Αρχές και οι ηγέτες τους (Καμμένος και Βεντήρης) κατέφυγαν στη Βουλγαρία. Από την άλλη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη σύζυγό του και τους επιφανείς στασιαστές κατέφυγαν από την Κρήτη στην Κάσο, η οποία βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή.
Οι μελετητές θεωρούν, πως αυτό το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ελευθέριου Βενιζέλου ήταν το μεγαλύτερο πολιτικό του λάθος, όπως και ο ίδιος βέβαια παραδέχθηκε μέσω επιστολής στη γυναίκα του. Με το τέλος της εξέγερσης, ο Παναγής Τσαλδάρης προσπάθησε να κρατήσει μία μετριοπαθή στάση, αλλά στάθηκαν απέναντι του πολιτικά πρόσωπα της παράταξής του, όπως οι Ράλλης και Θεοτόκης, αλλά και ο Ιωάννης Μεταξάς. Όσον αφορά την περίπτωση του Μεταξά, η Κυβέρνηση Τσαλδάρη επιχείρησε να επισκιάσει την σημαντική βοήθεια που προσέφερε για την καταστολή της εξέγερσης. Επιπλέον, στην πανηγυρική συγκέντρωση του Λαϊκού Κόμματος στις 11 Μαρτίου 1935, ο Μεταξάς ζήτησε να αποπέμψει τους αποτυχημένους υπουργούς, αλλά ο Τσαλδάρης ζήτησε την παραίτησή του 6 ημέρες μετά.
Ακολούθως, οι κινηματίες δικάστηκαν στις 18 και 30 Μαρτίου του 1935, αλλά οι δικαστικές αρχές έδειξαν μεγάλη επιείκεια, κάτι που εξόργισε τους «αντιβενιζελικούς», που τα έβαλαν με τον Παναγή Τσαλδάρη. Συνολικά, παραπέμφθηκαν σε δίκη 1.130 πολίτες και στρατιωτικοί, από τους οποίους, οι 55 καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά οι ποινές τους δεν εκτελέστηκαν.
Εν κατακλείδι, το Κίνημα της 1ης Μαρτίου του 1935 παραλίγο να έθετε τη χώρα σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου. Αυτή η αποτυχημένη προσπάθεια του Ελευθέριου Βενιζέλου ήταν και το πολιτικό κύκνειο άσμα του, καθώς έναν χρόνο μετά, το 1936, απεβίωσε στο Παρίσι. Αντίθετα, οι στρατιωτικές ικανότητες και οι χειρισμοί που επέδειξε ο Ιωάννης Μεταξάς, αύξησαν τη δημοτικότητα και το κύρος του, με αποτέλεσμα έναν χρόνο αργότερα να διοριστεί Πρωθυπουργός της χώρας και έπειτα να εγκαθιδρύσει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του 1936.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 100 χρόνια «Κ»: Ιστορικά πρωτοσέλιδα – Το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το αποτυχημένο κίνημα του 1935, topontiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 και ο ρόλος του Ιωάννη Μεταξά στην καταστολή του, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
