Της Μαρίας Αποστόλου,
Το «κίνημα των Ζαπατίστας», που πήρε το όνομά του από τον επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα, είναι ένα από τα πιο δυναμικά και εμβληματικά πολιτικά κινήματα του Μεξικό. Ιδρύθηκε από τον Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό Ζαπατίστα (EZLN) και αναδείχθηκε κυρίως με την εξέγερση του 1994 στην πολιτεία Τσιάπας. Οι ρίζες του και οι ιδεολογικές του αρχές έχουν βαθιές ιστορικές ρίζες και ασκούν επίδραση στο πολιτικό τοπίο του Μεξικό μέχρι και σήμερα.
Η κατάσταση της υπαίθρου του Μεξικό
Πριν από την εμφάνιση του «κινήματος των Ζαπατίστας», η ύπαιθρος του Μεξικό βρισκόταν σε μια κατάσταση βαθιάς αδικίας και εκμετάλλευσης. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί, που αποτελούν περίπου το 10% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, υπέφεραν από την ακραία φτώχεια, την αδιαφορία της κυβέρνησης και την κοινωνική απομόνωση. Η αγροτική γη ανήκε σε μεγάλες ελίτ και οι αγρότες ζούσαν σε συνθήκες εργασιακής σκλαβιάς, πολλές φορές χωρίς γη και χωρίς δικαιώματα.
Η κυβέρνηση του Μεξικό και οι διεθνείς συμφωνίες, όπως η Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (NAFTA), έφεραν ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια στις κοινότητες των αυτόχθονων. Αυτή η κατάσταση εκμετάλλευσης και κοινωνικής αδικίας αποτέλεσε το έναυσμα για τη δημιουργία του κινήματος, κάτι το οποίο σήμανε την αρχή μιας νέας εποχής αντίστασης και αλληλεγγύης για τις καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες.
Η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού Ζαπατίστα (EZLN)
Το 1994, οι Ζαπατίστας υπό την ηγεσία του Σουμπκομαντάντε Μαρκός, με τη χαρακτηριστική καλυμμένη μάσκα και τα λόγια του για ελευθερία και δικαιοσύνη, έκαναν την παρθενική τους εμφάνιση στο προσκήνιο της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Η εξέγερση του EZLN ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1994, όταν οι Ζαπατίστας κατέλαβαν πόλεις και χωριά στην πολιτεία Τσιάπας, διαμαρτυρόμενοι για τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (NAFTA) και την αυξανόμενη ανισότητα στην κοινωνία του Μεξικό.
Ο σκοπός τους ήταν να αντισταθούν στην υπερεκμετάλλευση των ανθρώπων της υπαίθρου, να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των αυτόχθονων και να καταγγείλουν την ανισότητα και τη φτώχεια που κυριαρχούσαν στην κοινωνία. Υποστήριζαν τη λαϊκή κυριαρχία και την ισότητα για όλους, ενώ οι δράσεις τους είχαν σαφείς πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις.
Η αντίδραση της κυβέρνησης και η διεθνής αντίληψη
Η κυβέρνηση του Μεξικό αντέδρασε άμεσα στην εξέγερση, καταστέλλοντας με βία τις διαδηλώσεις και τις καταλήψεις. Ωστόσο, οι Ζαπατίστας κατάφεραν να συγκροτήσουν έναν ισχυρό στρατό, αν και ποτέ δεν επιδίωξαν να κερδίσουν μέσω βίας, αλλά να προκαλέσουν πολιτική αλλαγή μέσω ειρηνικής αντίστασης. Η διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση του Σουμπκομαντάντε Μαρκός στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, παρακολούθησε στενά τις εξελίξεις και το κίνημα απέκτησε υποστηρικτές παγκοσμίως.
Ο στρατός των Ζαπατίστας, επεδίωκε να δημιουργήσει έναν νέο τύπο κοινωνίας βασισμένο στην ισότητα και την αυτονομία των κοινοτήτων, ενώ αρνείτο τον έλεγχο από την κεντρική κυβέρνηση του Μεξικού. Η αντίσταση των Ζαπατίστας και οι διαμαρτυρίες τους κατά του καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης και της αδικίας αποτέλεσαν μια ισχυρή φωνή κατά του νεοφιλελευθερισμού.
Το 1995 και η μεταστροφή του κινήματος
Το 1995, το κίνημα πέρασε σε μια νέα φάση, αποχωρώντας από την ένοπλη σύγκρουση και επικεντρώνοντας την προσοχή του στις πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Η κυβέρνηση του Μεξικό υπέγραψε τη Συμφωνία του Σαν Αντόνιο Σαπά, που αναγνώριζε την ανάγκη για πολιτικό διάλογο με τους Ζαπατίστας και αποδεχόταν κάποια από τα αιτήματά τους, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να επιλύσει τα βαθύτερα ζητήματα της κοινωνικής ανισότητας.
Αυτός ο μετασχηματισμός του κινήματος, το μετέτρεψε σε μια ειρηνική, πολιτική δύναμη, η οποία εξακολουθεί να επηρεάζει τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του Μεξικό μέχρι σήμερα. Οι Ζαπατίστας υπέβαλαν το αίτημά τους για αυτονομία και συμμετοχική δημοκρατία, ενώ άρχισαν να προωθούν νέες μορφές τοπικής αυτοδιοίκησης και κοινωνικής οργάνωσης.
Συμπέρασμα
Το «κίνημα των Ζαπατίστας» αποτελεί ακόμα και σήμερα, ένα από τα πιο σημαντικά παραδείγματα αντίστασης κατά των κοινωνικών αδικιών και της παγκοσμιοποίησης. Η κληρονομιά του παραμένει ζωντανή, με τους Ζαπατίστας να προασπίζονται τα δικαιώματα των αυτόχθονων, την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Μέσα από την αντίσταση και την αλληλεγγύη, το κίνημα συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους αγώνες για δικαιώματα και ελευθερίες σε όλο τον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Holloway & Eloína Peláez (1998), Zapatista!: Reinventing Revolution in Mexico, εκδ. Pluto Press
- Nick Henck (2007), Subcommander Marcos: The Man and the Mask, εκδ. Duke University Press
-
Zapatista National Liberation Army, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
