Της Αναστασίας Δρόσου,
Πριν πιάσουμε το ερώτημα του θανάτου του οικονομικού φιλελευθερισμού στην Αυστραλία, ας μιλήσουμε πρώτα για τα επιτεύγματα (ή και τις αποτυχίες του) του εν ζωή. Το πρώτο από αυτά έγκειται σε ένα παράδοξο: Παρόλο που ιστορικά ο νεοφιλελευθερισμός χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του ’80 ως η «Βίβλος» των συντηρητικών κυβερνήσεων, στην Αυστραλία εφαρμόστηκε τόσο από τον συνασπισμό των Φιλελεύθερων-Εθνικών, αλλά και από το Εργατικό Κόμμα, σε μία ηπιότερη βέβαια μορφή, με εντονότερη την κρατική παρουσία. Αυτό μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε μία συνέχεια στη ροή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στη σύγχρονη ιστορία της Αυστραλίας.
Ποια ήταν στην πράξη τα όπλα στη φαρέτρα αυτών των πολιτικών, που έχουν οδηγήσει την αυστραλιανή οικονομία στη σημερινή της δομή; Ήδη από τη δεκαετία του 1980, ακολουθώντας τα βήματα των «μαέστρων του νεοφιλελευθερισμού», της Thatcher και του Reagan, η κυβέρνηση Hawke-Keating έλαβε μέτρα για την απελευθέρωση του δολαρίου, την απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και μείωση των δασμών. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες ιδιωτικοποιήσεις των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (νερό, ηλεκτρισμός, μεταφορές), αλλά και επιχειρήσεων όπως η Qantas (αεροπορικές μεταφορές), η Telstra (τηλεπικοινωνίες) και η Commonwealth Bank (τραπεζικές υπηρεσίες).
Επόμενος στόχος η αγορά εργασίας, με στόχο τον περιορισμό της δύναμης των συνδικάτων, την ενίσχυση των ατομικών συμβάσεων εργασίας αντί των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ιδιαίτερα με την πολιτική WorkChoices της κυβέρνησης Haward (1996-2007). Η λίστα, φυσικά, μεγαλώνει με τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την ιδιωτικοποίηση σχετικών κρατικών υπηρεσιών, την ιδιωτικοποίηση πολλών υπηρεσιών υγείας, αλλά και την ενίσχυση της ιδιωτικής εκπαίδευσης με κρατικές επενδύσεις (τελικά, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;).
Είναι αλήθεια πως η Αυστραλία, όπως και οι περισσότερες δυτικές καπιταλιστικές οικονομίες, γνώρισαν μία τεράστια οικονομική ανάπτυξη, καταφέρνοντας να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους στις παγκόσμιες αγορές. Το παραμύθι, που η Thatcher ονόμαζε χαρακτηριστικά “shareholder democracy”, θα μπορούσε να είχε χαρούμενο τέλος, ωστόσο η Μεγάλη Οικονομική Κρίση του 2008 (αλλά και οι μικρότερες κρίσεις που προηγήθηκαν) έμελε να ανακόψει μία και καλή την πίστη στη σταθερότητα της οικονομικής ευμάρειας.
Η Αυστραλία αποτελεί και εδώ χαρακτηριστικό παράδειγμα: Η μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Hawke-Keating που επέτρεπε στους εργαζομένους ένα σύστημα ιδιωτικής ασφάλισης, με συμμετοχή σε χρηματιστηριακές αξίες κατέρρευσε, προκαλώντας απώλειες 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων Αυστραλίας, αναστέλλοντας τις συνταξιοδοτήσεις και υποχρεώνοντας πολλούς συνταξιούχους ακόμη και να επιστρέψουν στην εργασία τους (!). Το ίδιο σύστημα αποδείχθηκε πως είχε προκαλέσει όξυνση των ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων, καθώς οι άντρες επωφελούνταν κατά 42% περισσότερο από αυτό σε σχέση με τις γυναίκες. Εξάλλου, ο βασικότερος ίσως γρίφος στην αυστραλιανή οικονομία σήμερα είναι το πρόβλημα των μονοπωλίων, τα οποία ζουν και βασιλεύουν στο μεγαλύτερο κράτος της Ωκεανίας.
Πού βρισκόμαστε, όμως, σήμερα σε σχέση με την ποιότητα ζωής; Έρευνες αποκαλύπτουν την άνοδο των ανισοτήτων του πλούτου στην αυστραλιανή κοινωνία, με στασιμότητα στους μισθούς, αλλά και ταυτόχρονη άνοδο των επιχειρηματικών κερδών και των αποδοχών των μεγάλων στελεχών (εις βάρος ποιών ωστόσο;). Η άνοδος της “gig economy” και των ελαστικών μορφών εργασίας συντελεί σήμερα σε ανασφάλεια στην απασχόληση, ενώ το κόστος ζωής δεν σταματά να ανεβαίνει, θέτοντας κυρίως προβληματισμούς γύρω από βασικά αγαθά, όπως το νερό και ο ηλεκτρισμός. Η κριτική εντείνεται και όσον αφορά τις ισχνές περιβαλλοντικές πολιτικές και τη θέση της βιωσιμότητας στην αυστραλιανή οικονομία.
Πάντως, οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής φαίνεται να έχουν επίγνωση των αυξανόμενων αδιεξόδων στην Αυστραλία. Αρκεί ως απόδειξη το χιούμορ τους: η λέξη «νεοφιλελευθερισμός» χρησιμοποιείται τόσο από τους πολιτικούς όσο και από πολλούς συγγραφείς ως προσβολή. Περιγράφεται από τους Αυστραλούς άλλοτε ως «ιδεολογική αντίκα για τα σκουπίδια», άλλοτε ως «ανέλπιδα συγκεχυμένος» και άλλοτε ως «τόσο γενικόλογος και ασαφής που δεν σημαίνει σχεδόν τίποτα».
Φυσικά, δεν προτείνω πως για όλα τα δεινά της αυστραλιανής οικονομίας είναι δακτυλοδεικτούμενος ο νεοφιλελευθερισμός. Μία τέτοια προσέγγιση θα ήταν άδικη και απλοϊκή. Καθώς, όμως, η εξέλιξη του νεοφιλελευθερισμού επανέρχεται στο πολιτικό προσκήνιο της Αυστραλίας, προτείνω μία ίσως πιο ευρεία προσέγγισή του. Αντί να επικεντρωνόμαστε μόνο στα οφέλη ή τις βλάβες που έχει προκαλέσει στην οικονομία, ας κοιτάξουμε περισσότερο τι έχει αφήσει στην αυστραλιανή κοινωνία. Κι ας επικεντρωθούμε στο τι μπορεί να αλλάξει, ξεκινώντας από τις περιβαλλοντικές πολιτικές, οι οποίες έχουν μείνει ιδιαίτερα πίσω για μία χώρα που θέλει να λέγεται προοδευτική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Explainer: How neoliberalism became an insult in Australian politics, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- Neoliberalism is dead: Then why haven’t Australia’s leaders got the message, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
