Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η ένταξη και η αφομοίωση των Ρομά στο ελληνικό κράτος αποτελεί ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τόσο την κοινωνικο-πολιτική όσο και την ανθρωπολογική έρευνα. Οι δύο αυτές έννοιες, αν και συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, διαφέρουν ουσιαστικά τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η ένταξη αναφέρεται στη διαδικασία συμμετοχής μιας μειονοτικής ομάδας στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή μιας χώρας, ενώ παράλληλα διατηρεί τα πολιτισμικά της χαρακτηριστικά. Από την άλλη, η αφομοίωση προϋποθέτει την πλήρη υιοθέτηση των πολιτισμικών προτύπων της κυρίαρχης κοινωνίας, οδηγώντας συχνά στην απώλεια των ιδιαίτερων πολιτισμικών στοιχείων της ομάδας αυτής.
Στην περίπτωση των Ρομά, η ένταξη —που αποτελεί και τον στόχο— παρουσιάζει πολυάριθμες προκλήσεις, καθώς αυτή η πληθυσμιακή ομάδα έχει μακρά ιστορία κοινωνικού αποκλεισμού. Η πολιτισμική ταυτότητα τους, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποίους πολλά μέλη της κοινότητας εμφανίζονται απρόθυμα να ενσωματωθούν πλήρως στην ελληνική κοινωνία. Οι Ρομά έχουν δικό τους σύστημα αξιών, ιδιαίτερες κοινωνικές δομές και έναν μοναδικό τρόπο ζωής που διαφέρει σημαντικά από το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο της Ελλάδας. Η διατήρηση αυτών των στοιχείων, θεωρείται ζωτικής σημασίας για τη συλλογική τους αυτοαντίληψη και την επιβίωση της κοινότητάς τους.
Ένας ακόμα σημαντικός λόγος για τη δυσκολία ένταξης των Ρομά είναι η μακροχρόνια εμπειρία τους με τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις. Πολλοί εξ αυτών αντιμετωπίζουν ρατσιστικές συμπεριφορές, τόσο σε θεσμικό όσο και σε καθημερινό επίπεδο, γεγονός που δημιουργεί ένα κλίμα δυσπιστίας προς την ευρύτερη κοινωνία. Αυτή η αίσθηση απόρριψης λειτουργεί ως αντικίνητρο για την πλήρη ένταξή τους, καθώς οι Ρομά συχνά αισθάνονται ότι δεν τους δίνεται πραγματικά η ευκαιρία να ενταχθούν ισότιμα.
Οι οικονομικοί παράγοντες διαδραματίζουν,, επίσης, κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της σχέσης τους με την ελληνική κοινωνία. Η φτώχεια και η ανεργία είναι διαδεδομένες στις κοινότητες των Ρομά, γεγονός που περιορίζει τις δυνατότητές τους για κοινωνική κινητικότητα. Οι περισσότεροι εργάζονται σε τομείς της άτυπης οικονομίας, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη σταθερή επαγγελματική και οικονομική τους ένταξη. Η περιορισμένη πρόσβαση στις οικονομικές ευκαιρίες τους ωθεί πολλές φορές στην περιθωριοποίηση και την αυτονομία από το κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα.
Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στην ένταξη των Ρομά είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες για την ένταξη των παιδιών τους στα σχολεία, τα ποσοστά σχολικής διαρροής παραμένουν υψηλά. Η εκπαίδευση θεωρείται από πλευράς τους, ένα σύστημα που δε σέβεται τις πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες και που δεν εγγυάται απαραίτητα την επαγγελματική και κοινωνική τους ανέλιξη. Η έλλειψη εκπαιδευτικών ευκαιριών, συμβάλλει στη διατήρηση του φαύλου κύκλου της φτώχειας και του αποκλεισμού, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την κοινωνική ένταξη της ομάδας.
Ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει, είναι το ζήτημα της στέγασης. Οι Ρομά συχνά διαμένουν σε καταυλισμούς ή υποβαθμισμένες περιοχές, με περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υποδομές, καθαρό νερό, ηλεκτρικό ρεύμα και υπηρεσίες υγείας. Αυτές οι συνθήκες διαβίωσης δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο περιθωριοποίησης, όπου η έλλειψη βασικών παροχών καθιστά δύσκολη την κοινωνική κινητικότητα και την πρόσβαση σε ευκαιρίες εκπαίδευσης και εργασίας. Επιπλέον, η υγειονομική περίθαλψη αποτελεί ένα σημαντικό εμπόδιο για την ένταξη τους. Η έλλειψη πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες, η απουσία προληπτικής φροντίδας και η προκατάληψη που συχνά αντιμετωπίζουν στις δομές υγείας οδηγούν σε αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και μειωμένο προσδόκιμο ζωής σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
Οι παραπάνω παράγοντες, όπως έχουν αναδειχθεί από ανθρωπολογικές μελέτες, καταδεικνύουν ότι η ένταξη των Ρομά στην ελληνική κοινωνία είναι μια διαδικασία σύνθετη και απαιτητική. Για να επιτευχθεί πραγματική κοινωνική ένταξη, θα πρέπει να υπάρξουν πολιτικές που θα σέβονται την πολιτισμική ταυτότητα των Ρομά, ενώ ταυτόχρονα θα προσφέρουν ουσιαστικές ευκαιρίες για την κοινωνική και οικονομική τους ανέλιξη. Μια ολοκληρωμένη στρατηγική που θα περιλαμβάνει πρόσβαση στην εκπαίδευση, τη στέγαση, την υγειονομική περίθαλψη και την εργασία είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας μεταξύ των Ρομά και της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. (2021). Εθνική στρατηγική και σχέδιο δράσης για την κοινωνική ένταξη των Ρομά 2021-2030,egroma.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συλλογικό έργο. (2018). Ρομά: Πρόσωπα πίσω από τα στερεότυπα – Κοινωνικές ανισότητες στην Ελλάδα. Εκδόσεις Ευριπίδης.
